Ni Pilile Bupilo bo Bunde Hahulu

Taba ye Kandekilwe ki bo Herawati Neuhardt

Ne ni pepezwi mwa Cirebon, kwa naha ya Indonesia, mwa tolopo ye ne i zibahala hahulu ka masila a buheha, a kabisizwe ka mibaso ye ezizwe ka mazoho. Ka linzila ze ñwi, bupilo bwa ka mwa musebezi wa bulumiwa bu bile sina lisila le li cwalo le li basizwe ka mibala ye minde—ni kopani ni batu ba lizo ze shutana-shutana kwa mboela-upa wa Asia ni kwa South Pacific. Kashe ni taluse.

MWA silimo sa 1962, inze ni li wa lilimo ze lishumi, bo ma ne ba kalile ku ituta Bibele ni Lipaki za Jehova. Bo ma ni bo ndate ne li Macainizi ba ne ba pepezwi mwa Indonesia, mi nako ha ne inze i ya bashemi ba ka ni bana ba bona ba ketalizoho ku kopanyeleza hamoho ni na lwa ba Lipaki.

Kwa ndu ya luna hañata ne ku fitelanga balumiwa ni baokameli ba maeto ba ne ba to potelanga puteho ya luna ku to lu susueza kwa moya. Mutala wa bona o munde ni makande a bona a yahisa ne li ni susuelize hahulu. Ha ne ni li wa lilimo ze 19 za ku pepwa, na ikatulela ku kalisa sebelezo ya Sikreste ya nako kaufela. Hasamulaho wa nako ye ne i batilo kwana silimo ku zwa fo, lwa nyalana ni bo Josef Neuhardt, balumiwa ba ne ba simuluha kwa Germany, ili ba ne ba tile mwa Indonesia ka 1968. Pumulo ya hamulaho wa sinawenga sa luna ha ne i felile, lwa tutela kwa Sumatra, ili sooli sa bubeli kwa butuna kwa lioli kaufela ze fitelela 17,000 ze mwa Indonesia. Teñi ko, na kala ku swalisana ni bo Josef mwa musebezi wa bona sina muokameli wa maeto, o no ama ku potelanga liputeho za Lipaki za Jehova.

Ku Kutaza Mwa Sumatra

Mupotoloho wa luna, kamba sibaka se ne lu filwe ku sebeleza, ne u kalela kwa tolopo ye patehile hahulu ya Padang, ye ne i li mwa West Sumatra, mi ne u yo fita kwa Lisa la Toba, ili lisa le lituna le li fumaneha mwa malundu a kwa North Sumatra. Hasamulaho lwa fiwa ku yo sebeleza kwa mboela wa sooli sa Sumatra. Ne lu li ba misipili ka nako kaufela, mi ne lu itusisanga kamota ka luna ka kale mwa mikwakwa ya matulungundu ye ne i fita mwa mishitu ye tibani. Ne lu silanga mitano ye si ka tiya hande ye pangilwe fa likota za kokonati, inze lu fita kwatuko ni malundu a matelele a tunyanga sileze se si cisa. Busihu ne lu lobalanga fa bulilo mwa bipapela bye ne bi si na malaiti, mezi, kamba matapelo. Ne lu tapanga ni ku tapisa liapalo za luna mwa masa ni mwa linuka. Ne lu pila bupilo bo bu bunolo, mi ne lu lata batu ba mwa sibaka seo. Ne ba lu amuhelanga hande ni ku lu fa lico, mi ba bañata ne ba tabela ku ituta Bibele.

Mwa Padang, batu ba ba bizwa ma-Minangkabau, ili bao buñata bwa bona ki Mamozilemu, ne ba komokanga ni ku tabela ha lu ba bonisa ku zwelela  mwa Bibele kuli Mulimu ki a li muñwi—isiñi silalu, sina mo li bulelela likeleke ze ipapata ku ba za Sikreste. (Deuteronoma 6:4) Batu ba bañata ne ba tabelanga ku amuhela limagazini za Tawala ya Mulibeleli ni Mu Zuhe!, mi ba bañwi ba ne ba tabela taba ye nde ne ba ezize zwelopili ye nde ya kwa moya hasamulaho. Kwa Lisa la Toba, batu ba ba bizwa ma-Batak, ili bao buñata bwa bona ba ipapata ku ba Bakreste, ne ba ziba libizo la Mulimu, la Jehova, bakeñisa ku li bonanga mwa Bibele ya bona ya si-Batak. (Samu 83:18) Niteñi, ne ba sa tokwa ku utwisisa hande Mulimu ni mulelo wa hae kwa batu. Buñata bwa bona ne ba amuhezi tuto ya Bibele mi ne ba bile bakutazi ba Sikreste ba ba na ni tukufalelo.

Lu Taluseza Batu ba Mwa Java Sepo ya Luna

Ka 1973, na ni bo Josef lwa fiwa ku yo sebeleza kwa Java, sooli sa butuna bo bu likana ni licika la Great Britain, ili mo ne ku pila batu ba ba fitelela 80 milioni. * Ne lu kutazanga taba ye nde kwa ma-Javanese, ma-Sundanese, ni Macainizi.

Bakeñisa ku ba Mucainizi ya naa hulezi mwa Indonesia, ne ni ziba lipuo ze ñata, ze kopanyeleza si-Javanese, si-Sundanese, ni si-Indonesia, hamohocwalo ni Sikuwa. Kamukwaocwalo, hañata ne ni ikolanga ku ikambota litaba za Bibele ni batu mwa lipuo za bona.

Mwa Jakarta, wona muleneñi wa Indonesia, ili tolopo ye fumaneha mwa Java, ne ni kutalize ka za sepo ya bupilo bo bu sa feli mwa Paradaisi fa lifasi ku musizana wa lilimo ze 19, ya naa bonahala ku lembwala. Ha ne ni nze ni bala mwa Bibele, musizana yo a kala ku lila. A bulela cwana ka ku itusisa linzwi le li bonisa lilato ni likute: “Ni itumezi ima kwa ku ni bulelela litaba ze.” Naa ekelize ku bulela kuli: “Ne ni tokwa masheleñi a mañwi a eza 1.5 milioni rupiah [ili masheleñi a fita kwa ma-K700,000] kuli ni yo lifa litifo za ka za kwa yunivesiti kamuso, mi ne ni nahana ku eza buhule kuli ni fumane masheleñi ao. Mu si ka taha kale, ne ni sweli ku lapela ku Mulimu kuli ni zibe sa ku eza. Cwale ki kale ni fumana kalabo. Ni ikatulezi ku kasheza lituto za ka kwapili ni ku zwelapili ku ba ni muzamao o munde.” Musizana yo naa tabezi hahulu ku ituta ze ñata ka za Bibele.

Ku zwa fo ni kutaleza ku musizana yo, ma-Javanese ba bañata, ni ma-Sundanese, hamohocwalo ni Macainizi, ba ezize licinceho mwa bupilo bwa bona ni ku kalisa ku pila ka ku lumelelana ni likuka ze nde ze mwa Linzwi la Mulimu. Mi ku eza cwalo ku ba tahiselize kozo sakata ya mwa munahano ni tabo, sina feela mwa sepiselize Mulimu.—Isaya 48:17, 18.

Kalimantan—Sibaka sa Ma-Dayak

Ha lu zwa mwa Java, na ni bo Josef lwa tutela kwa Kalimantan, ili sibaka se si fumaneha mwa kalulo ya Indonesia ye bizwa Borneo, ye li sooli sa bulalu kwa  butuna mwa lifasi (ili se si tatama Greenland ni New Guinea kwa butuna). Borneo ki naha ya mishitu ye tibani ni malundu, ya linuka ze tuna, mi ki sibaka mo ku fumaneha Macainizi, Mamozilemu ba kwa Malaysia, ni ma-Dayak bona beñi ba naha. Ma-Dayak ba tabela hahulu ku pila kwatuko ni linuka, mi ne ba kona hahulu ku bulaya lila za bona ka situhu ka ku li puma litoho.

Kuli lu yo fita kwa libaka ze kwahule mo ne ku pila ma-Dayak, ne lu na ni ku itusisanga lilonji kamba mikolo mwa linuka ze buheha ze fita mwa mushitu o tibani. Ne lu bonanga likwena ze tuna ze ola kambalala fa munanga, linjoko ze ne lu lubukelanga inze li li kwa likota, ni linyunywani za mafufa a buheha. Kaniti, ku eza musebezi wa bulumiwa mwa sibaka seo ne ku tabisa!

Mabasi a mañata a ma-Dayak ne a pila mwa mandu a bucwañi ni likota a yahilwe fa misumo ye umbukile fahalimu a mezi. Mandu a mañwi ne li a manyinyani; a mañwi ne li a matuna, ili mo ne ku kona ku ina mabasi a sikai. Batu ba bañata ne ba si ka bona kale mukuwa, kacwalo ne ba tabela hahulu ku bona bo Josef. Banana ne ba matanga ku potoloha mwa munzi inze ba huweleza kuli, “Bo pasita! Bo pasita!” Mi cwale nyangela ni ndopu ne ba tahanga kuli ba to utwa za ka bulela pasita wa mukuwa yo. Bo Josef ne ba kutazanga ka ku tolokelwa ki batoloki ba ba li Lipaki ba mwa sibaka seo, mi batoloki bao ne ba ezanga litukiso za ku ituta Bibele ni batu ba bañata ba ne ba tabela taba ye nde.

Lu Fiwa ku yo Belekela Kwa Papua New Guinea

Mwa kweli ya December ka 1976, muuso wa Indonesia wa tuhelisa musebezi wa Lipaki za Jehova mwa naha yeo bakeñisa kukuezo ye tuna ye ne zwelela ku ba bulapeli. Kacwalo, na ni bo Josef lwa fiwa ku yo sebeleza kwa Papua New Guinea.

Ha se lu fitile kwa Port Moresby, wona muleneñi wa Papua New Guinea, lwa ituta puo ya Hiri Motu mwa likweli ze peli, ili puo ye ne itusiswa hahulu mwa litekisano. Hasamulaho lwa tutela kwa Daru, ili sooli se sinyinyani se ne si fumaneha kwa kalulo ya kwa wiko wa Papua New Guinea ye ne i li kwahule. Teñi ko, na kopana ni bo Eunice, basali ba batuna, ba ba tiile, ba ba bande, ili ba ne ba na ni meeno a naa pendehile bufubelu bo bu ya kwa bunsu kabakala ku tafunanga mungandi wa betel ka lilimo ze ñata. Bo Eunice ha ne ba itutile kuli Mulimu u bata kuli batanga ba hae ba be ba ba kenile kwa mubili hamohocwalo ni mwa muzamao ni kwa moya, ba tuhela mukwa wa bona wo o ne u ba ngongwezi mi ba ba Mukreste ya sepahala. (2 Makorinte 7:1) Nako kaufela ye ne lu bonanga baikokobezi ba ba cwalo ha ba sebelisa niti ye mwa Bibele, ne lu nze lu iponela buniti bwa manzwi a kwa Samu 34:8, a li: “Mu lazwe, mi mu ka bona kuli Muñaa Bupilo u na ni sishemo.”

Nako ha ne inze i ya, bo Josef ba ketiwa ku ba muokameli wa maeto hape, mi ne lu potezi ibato ba libaka kaufela za mwa Papua New Guinea, ili naha ye na ni lipuo ze bato ba 820. Kuli lu kone ku kutaza kwa batu ba bañata, lwa ekeza kwa lipuo ze ne lu ziba ka ku ituta puo ye ñwi kwa lipuo zeo—ili puo ya Tok Pisin, ye ne i itusiswa hahulu mwa naha yeo. Kuli lu kone ku potela litolopo ni minzi ye shutana-shutana, ne lu zamayanga ka mahutu, ka limota, lilonji, mikolo, ni lifulai ze nyinyani, mi ne lu ciswanga ki lizazi, ku lumiwa ki minañi, ni ku kulanga malaria.

Ku tuha fo, ka 1985, hape lwa fiwa ku yo sebeza sina balumiwa kwa Solomon Islands, ye kwa upa wa Papua New Guinea. Teñi ko, ne lu izo sebeleza kwa ofisi ya mutai ya Lipaki za Jehova mi hape ne lu potezi lioli kaufela za mwa Solomon Islands inze lu susueza liputeho ni ku fumaneha kwa mikopano ye mituna ya Sikreste. Hape ne lu na ni ku ituta puo ye ñwi, ili ye ne bulelwa hahulu mwa Solomon Islands. Kono ne lu ikutwanga tabo ye tuna ha ne lu ambolanga ni batu ba mwa lioli za Solomon Islands ba ne ba lata Bibele!

Musipili O Taata ka ku Fitisisa Mwa Bupilo Bwa Ka

Mwa 2001, ku kwalelwa kwa musebezi wa Lipaki za Jehova mwa Indonesia ne ku felisizwe, mi lwa kutela kwa Jakarta ni bo Josef. Kono hasamulahonyana wa fo, bo muunaa ka ne ba fumanwi ni butuku bwa kansa ye maswe hahulu ya mwa litalo. Lwa tama musipili wa ku ya kwa Germany, ili naha ya habobona bo Josef, kuli ba yo fumana likalafo. Kono ka bumai, mwa 2005, fa lizazi le lu kwanisa lilimo ze 33 mwa linyalo la luna, bo Josef ba timela, mi ba libelela ku zuswa kwa bafu ni ku to pila mwa Paradaisi ya mwa lifasi le linca. (Joani 11:11-14) Ka nako yeo ne ba na ni lilimo ze 62 mi ne ba tandile lilimo ze 40 mwa sebelezo ya nako kaufela.

Ne ni zwezipili ku pila mwa Jakarta, mo ni sa sebeleza sina mulumiwa. Ni tonda hahulu bo muunaa ka. Kono ku luta ba bañwi litaba za butokwa ze mwa Linzwi la Mulimu kwa ni tusa, kakuli bukombwa bu ni tahiseza tabo ye tuna mi bu ni fa libaka la ku pilela. Ku si na ku kakanya, Jehova u ni konisize ku pila bupilo bo bunde hahulu.

[Litaluso za kwatasi]

[Mapa ye fa likepe 21]

(Kuli mu bone mo i hatiselizwe luli, mu bone hatiso)

INDONESIA

Java

JAKARTA

Cirebon

Sumatra

Padang

Lisa la Toba

Borneo

PAPUA NEW GUINEA

PORT MORESBY

Daru

SOLOMON ISLANDS

[Siswaniso se si fa likepe 22]

Bo Herawati ni baituti ba Bibele mwa Solomon Islands

[Siswaniso se si fa likepe 22]

Na ni bo Josef mwa Holland, nakonyana pili ba si ka timela kale mwa 2005