Ba Banca ba Buza Kuli

Ni swanela ku zibañi ka za ma-Web site a itusiswa kwa ku lumelana litaba?—Kalulo 2

Mu ñole linombolo kwa lika ze kwatasi ka ku kala ka ye butokwa hahulu ku mina ni ku feza ka ye si ya butokwa hahulu ku mina.

․․․․․ ku sileleza litaba za ka za ka butu

․․․․․ nako ya ka

․․․․․ libubo la ka

․․․․․ bulikani bwa ka ni ba bañwi

KI IFI nto ya pili ye mu ketile fahalimu, ili ye li ya butokwa hahulu ku mina? Kalulo yeo ya bupilo bwa mina ye mu kalile ku keta, hamohocwalo ni ze ñwi ze taalu li kona ku amiwa maswe haiba mwa itusisanga Web site ye ñwi ye itusiswa kwa ku lumelana litaba.

Kana luli mwa swanela ku ba ni akaunti fa Web site ye itusiswa kwa ku lumelana litaba? Haiba mu pila ni bashemi ba mina, ki bona ba ba swanela ku eza keto mwa taba ye. * (Liproverbia 6:20) Sina feela ku itusisa Intaneti ka nzila ifi kamba ifi ha ku kona ku tusa mutu kamba ku mu tahiseza likozi, ku itusisa ma-Web site a itusiswa kwa ku lumelana litaba kwa kona ku tusa mutu kono hape kwa kona ku mu tahiseza likozi. Haiba bashemi ba mina ha ba tabeli kuli mu be ni akaunti fa Web site ye cwalo, mu swanela ku latelela ze ba mi bulelela.—Maefese 6:1.

Kwa neku le liñwi, haiba bashemi ba mina ba mi lumeleza ku itusisa Web site ye ñwi ye itusiswa kwa ku lumelana litaba, mu kona ku ambuka cwañi likozi? Taba ya pili ya “Ba Banca ba Buza Kuli” mwa Mu Zuhe! ye i nyakisisize likalulo ze peli ze mu lukela ku iyakatwa ka za ma-Web site a itusiswa kwa ku lumelana litaba, ili mwa ku isileleleza kwa batu ba bañwi fa Intaneti ni mwa ku itusiseza hande nako ya mina. Mwa taba ye, lu ka nyakisisa za libubo la mina ni za bulikani bwa mina ni ba bañwi.

LIBUBO LA MINA

Ku bukeleza libubo la mina ku tokwa kuli mu tokomele ku sa tahiseza ba bañwi ku nahana ze maswe ka za mina. Ka mutala, mu nge kuli mu na ni mota ye sa li ye nca-nca, ye si na fo i kubuhile kamba fo i mbobezi. Kana ne mu si ke mwa tabela kuli mota ya mina i zwelepili ku ba mwa muinelo o swana wo? Ne mu ka ikutwa cwañi haiba mota ya mina i sinyeha mwa kozi kabakala kutokwa tokomelo kwa mina?

Libubo la mina la kona ku amiwa ka nzila ye swana ha mu itusisa Web site ye ñwi ye itusiswa kwa ku lumelana litaba. Musizana ya bizwa Cara u bulela kuli: “Ku beya siswaniso kamba ku ñola manzwinyana fa Intaneti mutu a si ka nahanisisa hande ku kona ku sinya libubo la hae.” Ka mutala, ha mu bone mo libubo la mina li kona ku amelwa ki . . .

● Maswaniso e mu beya fa Intaneti. Muapositola Pitrosi naa ñozi kuli: “Mu zwelepili ku ba ni muzamao o munde mwahalaa macaba.” (1 Pitrosi 2:12) Haiba se mu boni maswaniso a beilwe fa ma-Web site a itusiswa kwa ku lumelana litaba, se mu lemuhileñi?

 “Fokuñwi se ni fumani kuli mutu ye ne ni kuteka hahulu u beile maswaniso a hae ili fa bonahala ku kolwa bucwala.”—Ana, wa lilimo ze 19.

“Ku na ni basizana be ni ziba ba ba beyanga maswaniso a bona fo ba inzi ka ku bonahalisa hahulu likalulo ze ñwi za mubili wa bona. Ponahalo ya bona fa maswaniso a bona a fa Intaneti i shutana hahulu ni ponahalo ya bona luli.”—Cara, wa lilimo ze 19.

Mu kona ku lemuhañi ka za mikwa ya mutu ya beile siswaniso fa Web site ye itusiswa kwa ku lumelana litaba ili siswaniso (1) fa tinile ka mukwa o tahiseza ba bañwi takazo ya somano kamba (2) fa bonahala ku kolwa bucwala?

1 ․․․․․

2 ․․․․․

● Manzwi e mu ñola fa Intaneti. Liñolo la Maefese 4:29 li bulela kuli: “Ku si ke kwa zwa linzwi le li bolile [“le li maswe,” Bibele ye Kenile, Hatiso ya 1951] mwa mulomo wa mina.” Ba bañwi se ba lemuhile kuli batu ba ba ambolisananga fa ma-Web site a itusiswa kwa ku lumelana litaba, hanyinyani-hanyinyani ba kalanga ku kenya lipulelo ze maswe, lusebo, kamba makande a muzamao o maswe mwa lipuisano za bona.

“Batu ba ikutwanga ku ba ni tukuluho ha ba ambola ka ku itusisa ma-Web site a itusiswa kwa ku lumelana litaba. Ba fumananga kuli manzwi a maswe e ba itusisa ha utwahalangi hahulu bumaswe ha ba a ñola ku fita ha ba a bulela ka ku tumusa. Manzwi a mina niha si a maswe, a kona ku ba a linyawe, a bonisa kutokwa sabo, kamba a ama kwa somano ka nzila ye sa swaneli.”—Danielle, wa lilimo ze 19.

Mu bona kuli ki kabakalañi batu ba bañata ha ba ikutwanga hahulu ku lukuluha ku ñola maikuto a bona ha ba itusisa Intaneti?

․․․․․

Kana luli mwa swanela ku iyakatwa ka za maswaniso e mu beya fa Intaneti ni manzwi e mu ñola fateñi? Eni! Musizana wa lilimo ze 19 ya bizwa Jane u bulela kuli: “Yeo ki yona taba ye ambolwanga hahulu kwa sikolo. Se lu ambolisani ka za taba ye ba ezanga batu ba ba batanga batu ba ku kenya misebezi ya ku bona lika zeo mutu ya kupa musebezi a beile fa Web site ye itusiswa kwa ku lumelana litaba ilikuli ba zibe mo a inezi mutu yo.”

Mwa buka ye bizwa Facebook for Parents, caziba ya bizwa B. J. Fogg u bulela kuli u ezanga cwalo ha bata ku kenya mutu musebezi. U bulela kuli: “Ni bonanga kuli ki swanelo ku eza patisiso ye cwalo. Haiba ni talima fa Web site ye itusiswa kwa ku lumelana litaba ya itusisa mutu ya kupa musebezi, mi ni fumana kuli litaba za beile fateñi ki ze si na tuso, ha ni tabelangi. Ha ni na ku kenya mutu yo musebezi. Kabakalañi? Kakuli batu ba ba beleka ni na ba tokwa ku ba batu ba ba ziba hande mwa ku ezeza likatulo ze nde.”

Haiba mu Bakreste, ku na ni taba ya butokwa hahulu ni ku fita ye mu tokwa ku nyakisisa, mi taba yeo ki ya mo ze mu beya fa Intaneti li kona ku amela ba bañwi, ibe kuli ki balumeli ka mina kamba kutokwa. Muapositola Paulusi naa ñozi kuli: “Ha lu fi mutu libaka la ku sitatala ka se siñwi.”—2 Makorinte 6:3; 1 Pitrosi 3:16.

Ze mu Kona ku Eza

Haiba bashemi ba mina ba mi lumeleza ku itusisa Web site ye itusiswa kwa ku lumelana litaba, mu bone maswaniso e mu beile fateñi mi mu ipuze kuli: ‘Maswaniso a, a bonisa kuli ni mutu ya cwañi? Kana luli a bonisa mo ni bata ku ngelwa ki batu? Kana ne ni ka ikutwa maswabi haiba bashemi ba ka, muuna-muhulu wa Sikreste, kamba batu ba ba bata ku ni kenya musebezi ba bona maswaniso a?’ Haiba kalabo ya mina kwa puzo ya mafelelezo yeo ki ee, mu eze licinceho. Mukulwani wa lilimo ze 21, ya bizwa Kate naa ezize cwalo. U bulela kuli: “Muuna-muhulu yo muñwi wa Sikreste naa ambozi ni na ka za siswaniso se ne ni beile fa Web site ye ni itusisanga, mi ne ni itebuhile za naa ni bulelezi. Ne ni ziba kuli naa bata ku ni tusa ku bukeleza libubo la ka.”

Hape, mu nyakisisange ka tokomelo manzwi e mu ñola fa Web site ye mu itusisa mane ni manzwi e ba ñozi ba bañwi fa akaunti ya mina. Mu si ke mwa tuhelela batu ba bañwi ku ñola “lipulelo za bukuba” kamba “lisheha la ze swabisa” fateñi. (Maefese 5:3, 4) Jane u bulela kuli: “Fokuñwi batu ba ñolanga litaba ze na ni manzwi a maswe kamba manzwi a na ni litaluso ze peli. Nihaike kuli haki mina ba ba bulezi litaba zeo, litaba  zeo li ka mi bonisa ku ba batu ba ba maswe kakuli li fa akaunti ya mina.”

Ha ku taha ku za ku beya maswaniso ni ku ñola manzwi a mañwi fa Intaneti, ki likuka lifi ze mu itomezi ili ze mu sa tokwi ku loba ilikuli mu bukeleze libubo la mina?

․․․․․

BULIKANI BWA MINA NI BA BAÑWI

Haiba mu na ni mota ye sa li ye nca-nca, kana ne mu ka lumeleza mutu kaufela ku kena mwateñi? Haiba bashemi ba mina ba mi lumeleza ku ba ni akaunti fa Web site ye itusiswa kwa ku lumelana litaba, mu ka tokwa ku eza keto ya mufuta o cwalo ka za batu be mu mema kamba be mu lumela kuli ba be balikani ba mina. Mu ka keta cwañi batu be mu bata kuli ba be balikani ba mina?

“Sikonkwani sa butokwa hahulu kwa batu ba bañwi ki ku fumana balikani ba bañata—ba ikutwa kuli ku ba ni balikani ba bañata kwa tusa. Mane ba kona ku ekeza batu be ba sa zibi luli kwa mukoloko wa balikani ba bona.”—Nayisha, wa lilimo ze 16.

“Ma-Web site a itusiswa kwa ku lumelana litaba a konisa mutu ku kalisa ku eza siango ni batu ba naa ezanga ni bona siango kale. Kono fokuñwi ki hande ku sa kalisa ku eza siango ni batu bao hape.”—Ellen, wa lilimo ze 25.

Ze mu Kona ku Eza

Akalezo: Mu tatube mukoloko wa mina wa balikani. Mu tatube mukoloko wa balikani ba mina mi mu bone nji ku na ni be mu swanela ku zwisa fateñi. Mi ha mu nze mu eza cwalo, mu ipuze kuli:

1. ‘Mutu yo u cwañi luli?’

2. ‘Mutu yo u beyanga maswaniso a cwañi fa Intaneti mi u ñolanga manzwi a cwañi fateñi?’

3. ‘Kana mulikani yo u ni tusa ku ba mutu yo munde mwa bupilo?’

“Ni tatubanga mukoloko wa balikani ba ka kweli ni kweli. Haiba fa mukoloko wo ku na ni libizo la mutu ye ni sa ikutwi ku lukuluha ku ba mulikanaa ka kamba ye ni sa zibi hande, ni takulanga libizo la hae fateñi.—Ivana, wa lilimo ze 17.

Akalezo: Mu itomele likuka ze mu ka latelela ha mu keta balikani. Mu itomele likuka ze mu sa tokwi ku loba ka za batu be mu mema kamba be mu lumela kuli ba be balikani ba mina sina feela mo mu kona ku ketela balikani be i si ba fa Intaneti. (1 Makorinte 15:33) Ka mutala, kalibe ya bizwa Leanne u bulela kuli: “Sikuka se ni itomezi ki se: Haiba ha ni zibi mutu yo muñwi, ha ni koni ku lumela kupo ya hae ya kuli a be mulikanaa ka. Haiba ni bona nto ye ñwi ye ni sa tabeli fa akaunti ya mutu yo muñwi, ni ka mu zwisa fa mukoloko wa balikani ba ka mi ha ni sa amuhela memo ya hae hape ya kuli ni be mulikanaa hae.” Ba bañwi se ba itomezi likuka ze swana ni sikuka seo.

“Ha ni ezangi silikani ni mutu kaufela. Ku eza cwalo ku kona ku kenya mutu mwa kozi.”—Erin, wa lilimo ze 21.

“Se ni amuhezi likupo ze zwa kwa batu be ne ni kenanga ni bona sikolo za kuli ni be mulikanaa bona wa fa Intaneti. Kono ha ne ni sa li kwa sikolo, ne ni likile ka mo ne ni konela kaufela ku ambuka ku eza bulikani ni batu bao; kamukwaocwalo kiñi se ni ka ezeza bulikani ni bona kacenu?”—Alex, wa lilimo ze 21.

Mwa mibamba ye kwatasi, mu ñole mwateñi likuka ze mu itomezi ili ze mu ka latelela ha mu keta balikani.

․․․․․

Mwa kona ku fumana litaba ze ñata ka za “Ba Banca ba Buza Kuli” fa Web site ya www.watchtower.org/ype

[Litaluso za kwatasi]

[Manzwi a fa likepe 20]

Lishitanguti le liñwi la mwa Bibele li bulela kuli: ‘Haiba u lukela ku keta mwahalaa libubo le linde ni bufumu bo buñata, bunde ki ku keta libubo le linde.’—Liproverbia 22:1, Bibele ye Kenile, Hatiso ya 1984

[Mbokisi fa likepe 22]

MWA KONA KU BUZA BASHEMI BA MINA

Mu nyakisise taba ye ni bashemi ba mina hamohocwalo ni taba ya pili ya “Ba Banca ba Buza Kuli” ye mwa Mu Zuhe! ye. Mu ikambote ka za mo muitusisezo wa mina wa Intaneti u amela (1) litaba za mina za ka butu haiba mu sa li silelezi kwa batu ba bañwi ba fa Intaneti, (2) nako ya mina, (3) libubo la mina, ni (4) bulikani bwa mina ni ba bañwi.

 [Mbokisi fa likepe 23]

KWA BASHEMI

Bana ba mina ba kana ba ziba lika ze ñata ka za Intaneti ku mi fita. Kono mina mu na ni buikoneli bwa ku eza likatulo ze nde ku ba fita. (Liproverbia 1:4; 2:1-6) Ku swana feela sina mwa naa bulelezi caziba yo muñwi wa za mwa ku isileleleza fa Intaneti ya bizwa Parry Aftab: “Banana ba ziba ze ñata ka za lipangaliko za bumapanga-panga. Bashemi bona ba ziba ze ñata ka za bupilo.”

Mwa lilimo za cwanoñu fa, ma-Web site a itusiswa kwa ku lumelana litaba se a kalile ku itusiswa hahulu ki batu ba bañata. Kana mwanaa mina ya sa nonoboka sa fitile fa buhulu bwa kuli wa kona ku itusisa ma-Web site a cwalo? Ki mina ba ba swanela ku eza keto mwa taba yeo. Ku itusisa ma-Web site a itusiswa kwa ku lumelana litaba ku kona ku tahiseza mutu likozi, sina feela ku zamaisa mota, ku ba ni akaunti kwa panga, kamba ku leka lika ka ku itusisa kadi ha ku kona ku tahiseza mutu likozi. Ki lifi ze ñwi za likozi zeo?

SILELEZO. Mikulwani ba bañata ha ba utwisisi kuli ku beya litaba ze ñata hahulu fa Intaneti ku kona ku ba tahiseza likozi. Bana ba mina ha ba zibisa batu ba bañwi ba fa Intaneti ko ba pila, sikolo ko ba kena, kamba linako ze ba banga kwa ndu kamba ze ba sa bangi teñi kwa ndu ba kona ku beya lubasi lwa mina mwa lubeta.

Ze mu kona ku eza. Bana ba mina ha ne ba sa li ba banyinyani ne mu ba lutile ku talimanga kwa bulyo ni kwa nzohoto ya bona pili ba si ka tula kale mukwakwa. Ka nako ya cwale ha se ba hulile, mu ba lute mo ba kona ku isileleleza ha ba itusisa Intaneti. Mu bale litaba ze ñwi ka za mwa ku isileleleza kwa batu ba bañwi fa Intaneti ze mwa taba ya pili ya “Ba Banca ba Buza Kuli” ye mwa Mu Zuhe! ye. Hape mu bone Mu Zuhe! ya Sikuwa ya October 2008, makepe 3-9. Mi cwale mu nyakisise litaba zeo ni mwanaa mina. Mu like ka taata ku mu luta ku ba ni “butali ni buitemuso” bo bu ka mu tusa ku isileleza kwa batu ba bañwi ba fa Intaneti.—Liproverbia 3:21.

KU ITUSISA HANDE NAKO. Mutu wa kona ku ngongwelwa ki ma-Web site a itusiswa kwa ku lumelana litaba. Mucaha wa lilimo ze 23 ya bizwa Rick u bulela kuli: “Hamulaho wa mazazinyana a ku ba ni akaunti, ne ni palelwa ku zwa fa Intaneti. Ne ni tandile lihora inze ni sweli ku buha maswaniso ni ku bona ze beilwe fateñi.”

Ze mu kona ku eza. Mu bale ni ku nyakisisa ni bana ba mina taba ye li, “Ba Banca ba Buza Kuli . . . Kana ni Ngongwezwi ki Lipangaliko za Malaiti?” ili ye mwa Mu Zuhe! ya April-June 2011. Mu ise hahulu mamelelo kwa kambokisi ka toho ya taba ye li, “Ne ni Ngongwezi Kwa Liango za fa Intaneti” ka ka fa likepe 28. Mu tuse mwanaa mina ya sa nonoboka ku “eza lika ka ku sa fiteleza” ni ku sa fitelezanga nako ya swanela ku itusisa Intaneti. (1 Timotea 3:2) Mu mu hupulise kuli ku na ni lika ze ñwi za kona ku eza mwa bupilo ku fita ku ikambotanga feela ni balikani ba hae fa Intaneti!

LIBUBO. Lishitanguti le liñwi la mwa Bibele li bulela kuli: ‘Mutu niha sa li mwanana za eza li bonisa mwa inezi.’ (Liproverbia 20:11, Bibele ye Kenile, Hatiso ya 1984) Taba yeo ki ya niti ni ha ku taha ku za ku itusisa Intaneti! Ku zwa fo, bakeñisa kuli ma-Web site a itusiswa kwa ku lumelana litaba a itusiswa ki batu ba bañata, ze ba beya bana ba mina fateñi ha li ami feela libubo la bona kono li kona ku ama ni libubo la lubasi lwa mina.

Ze mu kona ku eza. Banana ba ba sa nonoboka ba lukela ku ziba kuli lika ze ba beya fa Intaneti li bonisa mo ba inezi. Hape ba tokwa ku utwisisa pulelo ye li: Lika za beya mutu fa Intaneti li ka inelela fateñi. Caziba ya bizwa Gwenn Schurgin O’Keeffe u ñola cwana mwa buka ye bizwa CyberSafe: “Banana ba fumananga taata ku utwisisa taba ya kuli lika za beya mutu fa Intaneti li ka inelela fateñi, kono ki kwa butokwa hahulu kuli ba kale ku ituta taba yeo. Nzila ye ñwi ye mu kona ku itusisa kuli mu tuse banana ku ziba mo ba swanela ku itusiseza hande Intaneti ki ka ku ba hupulisa kuli ba si ke ba bulelanga lika fa Intaneti ze ba sa koni ku bulelela mutu yo muñwi pata ka pata.”

BULIKANI. Kalibe wa lilimo ze 23 ya bizwa Tanya u bulela kuli: “Banana ba bañata ba ba mwa lilimo za ku nonoboka ba batanga ku ngiwa kuli ki batu ba ba zibahala hahulu, kamukwaocwalo ba itatelanga hahulu ku eza bulikani ni batu be ba sa zibi kamba ba ba si na mikwa ye minde.”

Ze mu kona ku eza. Mu tuse mwanaa mina ku ba ni likuka za ka latelela ha keta balikani. Ka mutala, kalibe wa lilimo ze 22 ya bizwa Alicia hañata ha ekezangi balikani ba balikani ba hae kwa mukoloko wa hae wa balikani. U bulela kuli: “Haiba ha ni zibi mutu yo muñwi kamba ha ni si ka kopana kale ni yena pata ka pata, ha ni na ku ekeza mutu yo kwa mukoloko wa balikani ba ka ka libaka feela la kuli ki mulikani wa balikani ba ka.”

Bo Tim ni bo Julia, ba ba li mutu ni musalaa hae, ne ba ikwalulezi akaunti fa Web site ye itusiswa kwa ku lumelana litaba ilikuli ba zibange balikani ba mwanaa bona wa musizana ni ku bonanga lika ze fa akaunti ya hae. Bo Julia ba li: “Ne lu mu bulelezi kuli lu tokwa ku ekezwa kwa mukoloko wa balikani ba hae. Batu ba lumelananga ni bona litaba ba swana sina ba ba memilwe mwa ndu ya luna. Lu bata ku ba ziba.”

[Siswaniso se si fa likepe 21]

Sina feela mota ha i kona ku sinyeha haiba i zamaiswa ka ku tokwa tokomelo, libubo la mina la kona ku sinyeha haiba mu beya maswaniso a maswe kamba ku ñola manzwi a maswe fa Intaneti

[Siswaniso se si fa likepe 22]

Kana ne mu ka kwelisa mutu ye mu sa zibi mwa mota ya mina ka libaka feela la kuli u tokwa tanansipoti? Ki kabakalañi he, ha ne mu ka lumela ku eza silikani ni mutu ye mu sa zibi fa Intaneti?