Mu be ni Buiswalo ha mu Nyemile

LILIMO ze fitelela 2,000 kwamulaho, caziba yo muñwi wa Mugerike ya bizwa Aristotle naa itusisize linzwi le li talusa ku zwisa maikuto a maswe mwa sifuba ka ku buha papali ye shwisa makeke. Sa naa talusa kikuli maikuto a maswe ha sa felisizwe, mutu u ka yoyelwa mwa munahano.

Kwa makalelo a lilimo za ma 1900, caziba yo muñwi wa kwa Austria ya bizwa Sigmund Freud naa tumisa muhupulo o swana ni wo. Naa ipapatile kuli haiba batu ba sa bonisi maikuto a bona a maswe kamba ba lika ku a tibela, hamulaho wa nako maikuto ao a ka ba tahiseza butuku bwa mwa munahano, inge cwalo ku ba ni sabo ye fitelezi. Kamukwaocwalo, Freud naa talusize kuli ki hande ku bonisa mabifi a luna ku fita ku a tibela.

Mwa lilimo za ma 70 ni ma 80, licaziba ze ne nyakisisize muhupulo wa kuli mutu u swanela ku felisa maikuto a maswe ka ku buha papali ye shwisa makeke, ha ba si ka fumana bupaki ni bo bu kana bo bu yemela taba yeo. Ze ne fumanwi mwa lipatisiso zeo, ne li tahisize kuli caziba yo muñwi  ya bizwa Carol Tavris, a ñole kuli: “Cwale lu swanela ku felisa muhupulo wa kuli mutu kuli a felise maikuto a maswe u swanela ku buha papali ye shwisa makeke. Muhupulo wa kuli ku buha mifilifili (kamba ‘ku bonisa mabifi’) ku tahisa kuli mutu a yoyelwe mwa maikuto, ha u si ka yemelwa ni ka muta ki lipatisiso ze ezizwe.”

Caziba yo muñwi ya bizwa Gary Hankins, naa bulezi kuli: “Lipatisiso li bonisa kuli mutu ha lika ku felisa bunyemi ka ku buha filimu ya mifilifili hañata ha fitangi fa ku yoyelwa kono ku mu tahisanga feela kuli a nyeme hahulu ni ku fita.” Ki niti kuli, mwendi bocaziba ha ba na ku fita fa ku lumelelana fa taba yeo. Nihakulicwalo, batu ba bañata ba tusizwe ki zibo ye fumanwa mwa Bibele, sona simbule se siñwi sa butali.

“Lisela ku Fela Pilu”

Davida ya bulezwi mwa Bibele naa talusize hande kuli lu swanela ku bonisa buiswalo ha lu nyemile. Naa bulezi kuli: ‘Lisela ku fela pilu, u tuhele ku halifa. U si ke wa filikana, ku ku isa fela kwa sibi.’ (Samu 37:8) Kuli lu si ke lwa bulela kamba ku eza nto ye ñwi ye ka tahisa kuli lu inyaze hasamulaho, lu swanela ku sa “filikana.” Ki niti kuli ku taata ku eza cwalo. Kono kwa konahala! Ha lu nyakisiseñi linzila ze taalu za mo mu kona ku boniseza buiswalo ha mu nyemile.

Mu Kuyule Bunyemi

Kuli mu kuyule bunyemi, mu tokwa ku iketa ni ku wisa pilu. Mu like ku tokolomoha ku bulela se si taha feela mwa munahano wa mina. Haiba mu ikutwa kuli se mu tuha mu filikana ni kuli mu ka palelwa ku iswala, mu sebelise kelezo ya mwa Bibele ye: “Ku shemaeta, ki ku tibululela mezi; kabakaleo tuhela ku zusa kañi, ku si ka kaleha ndwa.”—Liproverbia 17:14.

Kelezo ya mwa Bibele ye, ne i tusize muuna ya bizwa Jack ku ba ni buiswalo. Muuna yo naa na ni butata bwa ku bifanga hahulu. Bo ndataa bona bo Jack ne ba kolwanga hahulu bucwala mi ne ba nyema-nyemanga hahulu. Bo Jack ha ne ba nze ba hula, ni bona ba kala ku ba ni moya wa lindwa. Ba bulela kuli: “Ha ne ni nyemanga, ne ni ikutwanga inge ya tuka. Mi kapili-pili ne ni yukaukelanga batu ni ku ba posa liñindi.”

Niteñi, bo Jack ha ne ba kalile ku ituta Bibele ni Lipaki za Jehova, ba kala ku cinca. Ne ba fitile fa ku utwisisa kuli ka ku tusiwa ki Mulimu, ba kona ku cinca ni ku kala ku bonisanga buiswalo ha ba nyemile. Kaniti luli, ne ba konile ku eza cinceho ye tuna! Bo Jack ha ba talusa mo ne ba ezelize muta mutu yo muñwi ye ne ba beleka ni yena ha naa ba lwahile, ba li: “Na kala ku filikana hahulu. Ne ni bata ku mu fwañata ni ku mu lenga fafasi.”

Ki sika mañi se ne si tusize bo Jack ku wisa pilu? Ba talusa kuli: “Ni hupula ku lapela kuli, ‘Na kupa Jehova, ha ku ni tuse ku wisa pilu!’ Cwale naa ikutwa ku ba ni mombela mwa pilu, o ni samba ni be ni ona, mi ne ni konile ku ikema.” Bo Jack ne ba zwezipili ku ituta Bibele. Ne ba tandanga nako ye ñata inze ba lapela ni ku yeya fa mañolo a cwale ka Liproverbia 26:20, le li li: “Mulilo u tima ka ku tokwa likota.” Hamulaho, bo Jack ne ba fitile fa ku bonisanga buiswalo ha ba nyemile.

Mu Itute ku Wisanga Pilu

Bibele i bulela kuli: “Pilu ye sweu [kamba ye na ni kozo] i pilisa mubili.” (Liproverbia 14:30) Ku sebelisa litaba za mwa Bibele za niti ze, ku kona ku tusa mutu ku sa ba ni lipilaelo mwa munahano, ku ba ni buikangulo kwa mubili, ni ku ba ni silikani se si tiile ni Mulimu. Mu kale ka ku eza lika ze kona ku tusa mutu ku wisa pilu, ni ku mu tusa ku kuyula bunyemi. Ku eza lika ze latelela ku tusize batu ba ne ba nyema-nyemanga hahulu ku kona ku wisa pilu:

● Ku buyela ka ku hoha moya o muñata, ki o muñwi wa miezezo ye minde hahulu  ye tusa kwa kuyula bunyemi, mi u tusa ka bubebe hahulu.

● Ha mu nze mu buyela cwalo, mu kuta-kutele ku bulela manzwi a kona ku mi tusa ku wisa pilu, a cwale ka “wisa pilu,” “u si ke wa nyema,” kamba “ikete.”

● Mu patehe ku eza nto ye ñwi ye mu tabela, inge cwalo ku bala, ku teeleza kwa lipina, ku lima, kamba ku eza lika ze ñwi ze ka mi tusa ku ombala.

● Mu ezange lipapali ze tiisa mubili kamita ni ku ca lico ze kona ku tusa mubili wa mina ku ba ni buikangulo.

Mu Cince Mubonelo wa Mina

Ha mu koni ku ambukelela batu kamba lika ze kona ku tahisa kuli mu nyeme, kono mwa kona ku ituta ku ba ni buiswalo ha mu bata ku nyema. Kuli mu eze cwalo mu tokwa ku cinca mo mu ngela lika.

Batu ba ba na ni mukwa wa ku batanga kuli lika li petahale ki bona ba ba na ni hahulu butata bwa ku nyema-nyemanga. Kabakalañi? Kabakala kuli haiba mutu yo muñwi kamba nto ye ñwi i sa fiti fa sipimo se si pahami se ba tomile, ba zwafanga ni ku nyema kapili. Se si kona ku felise ona mukwa wo, ki ku hupulanga kuli, “ha ku na mutu ya lukile, nihaiba a li muñwi ha yo . . . Batu kaufela ba keluhile, kaufelaa bona.” (Maroma 3:10, 12) Kamukwaocwalo, lu ka izwafisanga feela haiba lu bata ku eza lika ka ku petahala kamba haiba lu libelela kuli ba bañwi ba eze lika ka ku petahala.

Lu ka eza hande ku sa libelela ze ñata ku luna beñi, mi hape lu si ke lwa libelela kuli ba bañwi ba ka peta ze ñata. Bibele i bulela kuli: “Kaufelaa luna lwa sitatalanga hañata. Mutu ya sa sitatali mwa manzwi, ki mutu ya petahalile.” (Jakobo 3:2) Kaniti, “ha ku na mutu ya lukile mwa lifasi, ya nza eza hande feela a sa fosi.” (Muekelesia 7:20) Kamukwaocwalo, haiba lu ikunga kuli lu petehile, kono inge lu si ka petahala, mwa bupilo bwa luna lu ka zwafanga ni ku nyema-nyema hañata.

Bakeñisa kuli ha lu si ka petahala, kaufela luna lwa nyemanga fokuñwi. Kono mañi ni mañi wa iketelanga mwa ku ezeza ha nyemile. Muapositola Paulusi naa lemusize Bakreste ka yena kuli: “Ha mu halifa, mu si ke mwa eza sibi; mu si ke mwa likelelwa ki lizazi mu nze mu halifile.” (Maefese 4:26) Kaniti, haiba lu iswala ha lu nyemile, lu ka bonisa maikuto a luna ka nzila ye nde, ili ye ka lu tusa ni ku tusa ba bañwi.

[Mbokisi/Siswaniso se si fa likepe 8]

MU ITUTE KU WISANGA PILU

Mu itute ku buyela ka ku hoha moya o muñata

Mu patehe ku eza nto ye mu tabela

Mu ezange lipapali ze tiisa mubili