2. Mu Bone Teñi Kuli Lico Za Mina Li Kenile

SINA feela dokota ya pazulanga batu ha silelezanga bakuli ba hae kwa matuku ka ku tapanga kwa mazoho, ku kenisanga libelekiso za hae ka milyani ye bulaya maikolokuwawa, ni ku bonanga teñi kuli muzuzu wa sebeleza ku wona u kenile. Ni mina mwa kona ku bukeleza lubasi lwa mina kwa matuku ka ku i kenisanga, ku kenisanga litatehelo la mina, ni ku kenisanga lico za mina.

● Mu tapange kwa mazoho.

Kopano ya kwa Canada ye talima za makete (Public Health Agency of Canada) i bulela kuli: ‘80 pesenti ya matuku a yambukela, a cwale ka libelenge, a kona ku yambulwa ka ku swalana mwa mazoho kamba ka ku itusisa lika ze swelwi ki ba ba na ni butuku bo.’ Kamukwaocwalo, mu tapange kwa mazoho ni mulola pili mu si ka ca kale lico, ha mu zwa kwa kalimbalimba, ni ha mu lukisa lico.

● Mu bonange teñi kuli litatehelo la mina li kenile.

Mwa patisiso ye ñwi ne ku fumanwi kuli, libaka ze kenile ka ku fitisisa mwa mandu nee li litapelo, kono ‘lika za ku tapisisa mikeke za mwa matatehelo, ze cwale ka bwanda kamba tu sila, ne li fumanehile ku ba hahulu ni maikolokuwawa a zwa ku ze maswe za mutabani.’

Kabakaleo, mu cincange tu sila kamba bwanda bwa ku tapisisa mikeke, mi ha mu kenisa mwa litatehelo la mina mu itusisange mezi a cisa ni mulola kamba milyani ya ku kenisisa ka yona. Ki niti kuli ku eza cwalo haki nto ye bunolo kamita. Musali ya bizwa Bola ya pila mwa ndu ye sina pompi ya mezi u bulela kuli: ‘Haki nto ye bunolo ku pila mwa ndu ye cwalo. Kono lu bonanga teñi kuli kamita lu na ni mulola ni mezi, kamukwaocwalo, lwa banga ni mezi kamita a ku kenisisa mwa ndu ni mwa litatehelo la luna.’

● Mu tapisange lico.

Lico ze ñwi li si ka lekiswa kale, li kana za ba ni maikolokuwawa a tahiswa ki mezi a masila, limunanu, ze maswe za mutabani, kamba lico ze ñwi ze si ka apehiwa. Kabakaleo, niha mu lela ku yebula makapi a tolwana kamba ku zwisa matali a fahalimu a muloho o mu lekile, mu tapisange lico zeo hande kuli mu zwise maikolokuwawa a kona ku tahisa matuku. Ku eza cwalo ku tokwa nako. Me ya bizwa Daiane wa kwa Brazil, u bulela kuli: ‘Ha ni lukisanga miloho, ni likanga ku sa mata-mata, ilikuli ni bone teñi kuli miloho yeo i kenile hande.’

● Mu kauhanyange lico ze ñwi kwa nama ye mezi.

Kuli mu bukeleze lico za mina kwa maikolokuwawa, mu putelange nama ye mezi, kuhu, kamba litapi ze mezi mwa pulasitiki ni ku li kauhanya kwa lico ze ñwi. Mu li pumelange fa nto ye shutana ni fo mu pumelanga lico ze ñwi ni ku itusisa tipa isili, mi haiba mu itusisa sipumelo ni tipa ye swana, mu li tapisange ka mulola ni mezi a cisa pili ni hasamulaho wa ku itusisa zona kwa pumaka nama ye mezi kamba litapi ze mezi.

Ha se mu kenisize liitusiso za mina, mi mu kenile kwa mazoho, ni lico ze mu bata ku tateha li kenile, mu kona ku tateha cwañi lico kuli li si ke za tahisa matuku?

[Mbokisi fa likepe 15]

MU LUTE BANA BA MINA: Bo Hoi ba kwa Hong Kong ba bulela kuli: “Lu lutile bana ba luna ku tapanga kwa mazoho ba si ka ca kale lico ni ku tapisanga kamba ku yumba lico ze wezi fafasi.”