Bibele Buka Ya Bupolofita Bo Bu Nepahalile Kalulo

“Lu Fumani Mesia”

Litaba ze 8 ze tatamana za mwa “Mu Zuhe!” ze, li nyakisisa taba ya butokwa ya mwa Bibele, ili bupolofita bwa yona. Litaba zeo li ka mi tusa ku fumana likalabo kwa lipuzo ze: Kana bupolofita bwa mwa Bibele ki litaba feela ze nee ñozwi ki batu ba ba butali? Kana bupolofita bo, bu ñozwi ka susumezo ya moya wa Mulimu? Lu mi mema ku tatuba litaba ze ñozwi mwa Bibele.

 LILIMO ze ñata-ñata pili Jesu a si ka pepwa kale, bapolofita ba Maheberu ne ba polofitile za ku taha kwa Mesia, ili libizo le li talusa “Ya Tozizwe” mwa Siheberu. Bapolofita bao, ne ba talusize ka ku tala ka za bupilo bwa Mesia ya naa ka taha kwapili, ku kopanyeleza cwalo ni lusika lwa naa ka pepwa ku lona, sibaka ni nako ya naa ka bonahala ni ze ne ka ezahala ku yena.

Bakreste ba mwa miteñi ya baapositola, ne ba kozwi kuli bupolofita bo, ne bu talelelizwe ki Jesu. Ne ba ikutwile sina mwa naa ikutwezi mulutiwa Andreasi, ya naa bulelezi muhulwanaa hae Simoni kuli: “Lu fumani Mesia.” (Joani 1:40, 41) Kana ki niti kuli ne ba fumani Mesia? Ha lu nyakisiseñi feela bupolofita bo bune mwahalaa bupolofita bo bu ñata ka za Mesia, mi mwa taba ni taba lu ka nyakisisa ni bupaki bo bu bonisa kuli naa li Mesia luli.

Bupolofita 1: “U ta busa sina shwana wa Mulena Davida.”—Isaya 9:7, “Bibele ye Kenile, Hatiso ya 1984.”

Talelezo ya bupolofita bo: Evangeli ya Mateu i kala ka mañwi a li: “Buka ya litaba za bupilo bwa Jesu Kreste mwanaa Davida, mwanaa Abrahama.” Kihona Mateu cwale a bonisa kuli Jesu naa simuluha mwa lusika lwa Davida, sina Luka ni yena mwa boniseza mwa Evangeli ya hae.—Mateu 1:1-16; Luka 3:23-38.

Litaba za kwaikale li patululañi?

● Litaba za naa ñozi Josephus, caziba wa litaba za kwaikale za Majuda, li bonisa kuli litaba ze ne ñozwi za masika a Majuda ne li fumaneha mwa lifalana ze ne itusiswa ki nyangela. Litaba zeo ne li sinyizwe ka 70 C.E. muleneñi wa Jerusalema ha u sinyiwa. Kono pili muleneñi wa Jerusalema u si ka sinyiwa kale, taba ya kuli Jesu naa simuluha mwa lusika lwa Davida ne se i zibahalizwe kwa batu ba bañata. (Mateu 9:27; 20:30; 21:9) Kambe taba yeo nee li ya buhata, kambe batu ne ba lwanisize muhupulo wo kamba mane ku u hanyeza. Kono ha ku na bupaki bo bu bonisa kuli batu ne ba likile ku eza cwalo.

Bupolofita 2: “Betelehema-Efrata, wena ya li yo munyinyani mwahalaa masika a Juda, ku wena ku ka ni tahela ya ka ba Muzamaisi wa Isilaele.”—Mika 5:2.

Talelezo ya bupolofita bo: Jesu naa pepezwi mwa Betelehema. Sesare Augusto ha naa laezi kuli batu ba baliwe, Josefa ndatahe Jesu ya naa mu añuzi, naa na ni ku zwa kwa Nazareta ku ya kwa “Judea [kamba Juda], mwa muleneñi wa Davida, o bizwa Betelehema, kakuli ne li yo muñwi wa ba ndu ni lusika lwa Davida. A yo iñolisa ni  Maria.” Mi kwateñi Maria “a pepa mwanaa mushimani,” yena Jesu.—Luka 2:1-7.

Litaba za kwaikale li patululañi?

● Litaba ze itutilwe fa lika za ku pumbula li paka kuli Maroma ne ba balanga batu mwa Middle East kabakala mitelo ye ne ba lifisanga batu ni ka mulelo wa ku hapeleza batu ku kena busole. Bupaki bo bu ñwi bo bu bonisa kuli Maroma ne ba balanga batu, ki bo bu mwa taelo ye ne filwe ki mubusisi wa Muroma wa kwa Egepita mwa silimo sa 104 C.E. Kopi ya taelo yeo, ye mwa sifalana sa libuka se si bizwa British Library, i bala kuli: “Ha u bona nako ya ku bala batu fa ndu ni ndu ki kale i fita, kwa swanela kuli batu ba ba pila mwa likiti ze si za bona ka mabaka afi kamba afi, ba laelwe ku kutela kwa mahae a bona, ilikuli ba kone ku yo baliwa sina kamita, ni kuli ba kone ku yo lima hande masimu a bona.”

● Ka nako ya naa pepilwe Jesu, ne ku na ni litolopo ze peli mwa Isilaele ze ne bizwa Betelehema. Ye ñwi ne i fumaneha kwa mutulo bukaufi ni Nazareta. Ye ñwi yona, ili ye ne i zibahala sapili sina Efrata, ne i fumaneha bukaufi ni Jerusalema mwa Juda. (Genese 35:19) Jesu naa pepezwi mwa Betelehema ye nee li bukaufi ni Jerusalema sina mwa naa polofitezi Mika lilimo ze bato ba 800 kwamulaho.

Bupolofita 3: ‘Ku tuha kwa taelo ye bulela kuli Jerusalema u ka zuswa, u yahiwe, ku fitela Yena Ya tozizwe, Mulena, a bonahale, ku ka fita lisunda ze 7; ni lisunda ze 62.’—Daniele 9:25.

Talelezo ya bupolofita bo: Nako ye bulezwi mwa bupolofita bwa Daniele i kuma fa lilimo ze 69 ha li taimiswa ka 7, ili ku talusa lilimo ze 483. Ku yahiwa sinca kwa Jerusalema ne ku kalile ka silimo sa 455 B.C.E. Sina mo ne ku polofitezwi, lilimo ze 483 (kamba lisunda ze 69 za lilimo) ku zwafo, ili ka 29 C.E., Jesu naa bile Mutoziwa, kamba Mesia, ha naa kolobelizwe ni ku toziwa ka moya o kenile wa Mulimu. *—Luka 3:21, 22

Litaba za kwaikale li patululañi?

● Kwa makalelo a lilimo za mwanda wa pili C.E., “batu ne ba libelezi” ku taha kwa Mesia. (Luka 3:15) Caziba wa Sijuda wa libizo la Abba Hillel Silver naa ñozi mwa buka ya hae ye bizwa A History of Messianic Speculation in Israel, kuli nako pili Jerusalema i si ka sinyiwa kale ‘batu ne ba libelezi hahulu ku taha kwa Mesia.’ Hape naa ñozi kuli, ‘Mesia naa libelelwa ku taha hamulaho wa silimo sa 25 C.E.’ Caziba yo naa ñozi kuli Majuda ne ba libelela Mesia ka nako yeo bakeñisa kuli batu ne ba utwisisa kuli ki yona nako ya naa swanela ku taha Mesia.

Bupolofita 4: “Ne ba beile libita la hae ni a ba ba maswe, kono mwa lifu la hae a ba ni bafumi.”—Isaya 53:9.

Talelezo ya bupolofita bo: Jesu naa bulailwe hamoho ni likebenga ze peli, kono libita la naa bulukezwi ku lona ne li filwe ki mulumeli ya naa fumile wa kwa Arimatea, ya naa bizwa Josefa.—Mateu 27:38, 57-60; Joani 19:38.

Litaba za kwaikale li patululañi?

● Bañoli ba bañata ba mwa linako za kwamulaho ba ne ba si Bakreste, ku kopanyeleza cwalo ni Josephus caziba wa litaba za kwaikale za Majuda ni Tacitus caziba wa litaba za kwaikale za Maroma, ne ba pakile kuli Jesu naa bulailwe sina sikebenga.

● Bapumbuli mwa naha ya Palestine ne ba pumbuzi mabita a kwaikale a naa cakuzwi mwa macwe. Josefa wa kwa Arimatea naa si ke a fumana butata bwa ku ba ni libita le li cwalo le li lukiselelizwe cimo bakeñisa kuli ne li muuna ya naa fumile, ili ya naa tompeha hahulu.

Lu nyakisisize bupolofita bu sikai feela kwa bupolofita bo buñata bo bu bulela ka za Mesia, ili bo ne bu talelelizwe ki Jesu. Kaniti, ha ku na mutu ya naa ka kona ku kopamisa bupolofita bo kaufelaa bona kuli bu supe feela ku yena. Bakeñisa kuli bupolofita bo ne bu talelelizwe ka ku nepahala, bwa tiisa tumelo ya luna ku Mulimu kuli ki yena Musimululi wa bona ni kuli limbuyoti kaufela za sepisize ka Mesia kwa batu ba ba mu utwa li ka talelezwa.

Mwa taba ye tatama ya litaba ze za ka ku tatamana, lu ka nyakisisa puzo ye nde ye, ye li: Haiba Jesu luli nee li yena Mesia ya naa sepisizwe, ki kabakalañi ha naa tuhelezi batu ku mu nyandisa ni ku mu bulaya?

[Litaluso za kwatasi]

[Chati/Maswaniso a fa likepe 12]

(Kuli mu bone mo i hatiselizwe luli, mu bone hatiso)

LINAKO ZA LIKEZAHALO ZA BUPOLOFITA BO BUNE KA ZA MESIA

1 Mesia naa ka zwa mwa lusika lwa Mulena Davida

1070 B.C.E.

Davida u ba mulena wa Isilaele kamukana

607 B.C.E.

Jerusalema i sinyiwa ki Mababilona

455 B.C.E.

Fo i felwa taelo ya ku zusa ni ku yaha sinca Jerusalema

2 Mesia naa ka pepelwa mwa Betelehema wa Juda

2 B.C.E.

Fa pepelwa Jesu mwa Betelehema wa Juda, ili mwa lusika lwa Davida

3 Mesia naa ka taha hamulaho wa lilimo ze 483 ku zwa fo i felwa taelo ya ku yaha sinca Jerusalema

29 C.E.

Jesu wa kolobezwa ni ku toziwa sina Mesia

4 Mesia naa ka bulaiwa ni ba eza libi ni ku bulukwa ni bafumi

33 C.E.

Jesu u bulaiwa ni likebenga ni ku bulukwa ni bafumi