LITABA ZE TUSA MABASI | KU HULISA BANA

Mo mu Kona ku Kalimela Mwanaa Mina ya sa Nonoboka

BUTATA BO BU KONA KU BA TEÑI

Mu tomile mulao mwa lapa la mina wa kuli mawaile a ku fumbata a swanela ku timiwa ka 21 kiloko, kono habeli mwa sunda ye se mu fumani mwanaa mina wa musizana inzaa luma tushango hamulaho wa 24 kiloko. Mwanaa mina wa mushini u kutezi hape ku taha ka ku liyeha kwa ndu, u tile hora hamulaho wa nako ye ne mu mu tomezi ku kutanga fa lapa.

Ki niti kuli mwanaa mina ya sa nonoboka u tulile milao ye mu mu tomezi. Kono pili mu swanela ku utwisisa libaka ha sa lateleli milao ya mina. Niti kikuli, likezo ze ñwi za ku sa latelela milao ye tomilwe ha li eziwangi ka milelo ye maswe.

KI KABAKALAÑI HA KU BANGA CWALO?

Milao ye si ka taluswa hande. Banana ba bañwi ba ba sa nonoboka ha ba latelelangi milao ilikuli ba bone ze ba kona ku eza ni ze ba sa koni ku eza ba sa fiwi koto. Ka mutala, haiba mushemi naa bulezi kuli mwana ha ka fosa nto ye ñwi u ka fiwa koto, mwana u kona ku eza nto yeo ilikuli a bone haiba mushemi u ka mu fa koto sina mwa naa bulelezi. Kana bana ba ba cwalo ki baipanguli? Haki cwalo luli. Niti kikuli, banana ba ba sa nonoboka hañata ba keshebisanga milao haiba bashemi ba bona fokuñwi ha ba ba fangi koto ha ba ezize nto ye ba ba hanisize kamba haiba ha ba si ka talusezwa hande ze ba sa swaneli ku eza.

Ku tatafaza milao. Bashemi ba bañwi ba likanga ku zamaisa bana ba bona ba ba sa nonoboka ka ku ba tomela milao ye miñata. Mwanaa bona ha si ka latelela mulao, bashemi ba nyemanga hahulu ni ku ekeza kwa milao ye ba tomile. Kono, hañata ku eza cwalo, ku tahisanga kuli mwana a si ke a utwa ni ku fita. Buka ye bizwa Parent/Teen Breakthrough, i talusa kuli: “Ha mu eza ka taata ku zamaisa mwanaa mina, ku tahisa kuli mwana a be ni mahañi ni ku fita,” mi i ekeza kuli: “Ku lika ku zamaisa hahulu mwana ku swana sina ku lika ku lamba mbata ye kangezi fa sinkwa se ni bunolo: ku eza cwalo ku tahisa feela kuli sinkwa si shanauke, mi ha ku na ku tusa ku lamba mbata yeo ka maata.”

Ku fa kalimelo ye swanela kwa kona ku tusa. Kalimelo ya fapahana ni ku fa “koto,” kakuli koto i fiwa ka mulelo wa ku utwisa mutu butuku, kono “kalimelo” yona i fiwa ka mulelo wa ku luta mutu. Kamukwaocwalo, mu kona ku  luta cwañi mwanaa mina ya sa nonoboka ku latelela milao ye mu toma?

ZE MU KONA KU EZA

Mu talusange ka ku utwahala. Bana ba ba sa nonoboka ba tokwa ku ziba luli ze ba swanela ku eza ni koto ye ba ka fiwa ha ba ka palelwa ku latelela milao yeo.—Sikuka sa Bibele: Magalata 6:7.

Akalezo: Mu ñole mukoloko wa milao ye swanelwa ku latelelwa mwa lapa la mina. Kihona mu ka ipuza kuli: ‘Kana ni tomile milao ye miñata hahulu? Kamba ki ye mi nyinyani hahulu? Kana ye miñwi ha i sa tokwahala? Kana ni swanela ku eza licinceho kwa milao ye ni tomile bakeñisa kuli mwanaka sa bonisa kuli ki mutu ya itingwa?’

Mu si ke mwa cinca-cincanga. Bana ba ba sa nonoboka ba kana ba palelwa ku utwisisa sa ku eza haiba sunda ye, ba fiwa koto kabakala ku eza mafosisa kono sunda ye felile ne ba si ka fiwa koto ha ne ba ezize nto ye swana.—Sikuka sa Bibele: Mateu 5:37.

Akalezo: Ha mu fa koto mu like ku fanga koto ye swanela mafosisa a ezizwe. Ka mutala, haiba mwanaa mina ya sa nonoboka a tula nako ye mu mu tomezi ya ku kutanga fa lapa, ku mu tomela nako ye ne mu mu tomezi lwa pili i kona ku ba koto ye swanela mafosisa a ezize.

Mu be ni kutwisiso. Mu bonise kuli mu bashemi ba ba na ni kutwisiso ka ku ekezanga kwa tukuluho ya mwanaa mina ha nzaa bonisa kuli ki mutu ya itingwa.—Sikuka sa Bibele: Mafilipi 4:5.

Akalezo: Mu ine fafasi ni mwanaa mina ya sa nonoboka mi mu nyakisise hamoho ni yena milao ye mu mu tomela. Mwendi mane mwa kona ku mu kupa ku akaleza koto ya kona ku fiwa ha palelwa ku latelela milao ye miñwi. Banana ba ba sa nonoboka ha ba fa liakalezo kwa milao ye ba tomelwa, ba fumananga bunolo ku latelela milao ye cwalo.

Mu ba tuse ku ba ni mikwa ye minde. Mulelo wa mina haki wa ku tusa feela mwanaa mina ku latelela milao, kono ni ku mu tusa ku ba ni lizwalo le li nde, ili ku ba ni buikoneli bwa ku ziba se sinde ni se si maswe. (Mu bone mbokisi ye li, “Mu ba Tuse ku ba ni Mikwa ye Minde.”)—Sikuka sa Bibele: 1 Pitrosi 3:16.

Akalezo: Mu itinge kwa Bibele kuli mu fumane tuso. Bibele ki yona ye kona ku mi tusa hande ku kalimela mwana ka nzila ye mu “luta ku ba ni ngana” mi butali bo bu ku yona bwa kona “ku talifisa ya sina zibo, ni ku luta ba banca ku lemuha lika.”—Liproverbia 1:1-4, Bibele ye Kenile, Hatiso ya 1984.