Lipiho za makande li bonisa kuli fa Intaneti ku na ni batu ba bañata ba ba katazanga ba bañwi, batu ba ba zuma ba ku eza buhule ni bona ni masholi ba ba uzwanga ka ku itusisa litaba za ka butu za batu ba bañwi. Taba yeo ya mi bilaeza, mi kwa utwahala ha mu ikutwa cwalo bakeñisa kuli mwanaa mina ya sa nonoboka u itusisanga hahulu Intaneti mi ha ku bonahali kuli wa ziba likozi ze kona ku ba teñi.

Mwa kona ku luta mwanaa mina mwa ku isileleleza fa Intaneti. Kono pili mu nyakisise lika ze ñwi ze mu swanela ku ziba ka za Intaneti.

Bana ba ba sa nonoboka ba kona ku kena fa Intaneti ka ku itusisa tupangaliko twa ku fumbata. Mulao wa ku beya kompyuta fo ku bonahala mwa ndu u sa kona ku tusa. Kono ka ku itusisa kakompyuta ka kanyinyani kamba luwaile lo lu ipitezi, mwanaa mina ya sa nonoboka wa kona ku itusisa hahulu Intaneti ku fita mwa naa itusisezanga yona, mi u kona ku eza cwalo ku si na ketelelo ya mina.

Banana ba bañwi ba ba sa nonoboka ba tandanga hahulu nako ye ñata fa Intaneti. Kalibe yo muñwi wa lilimo ze 19 u itumelela kuli: “Fokuñwi ni tukisanga kompyuta ya ka, ka mulelo wa kuli ni bale tushango to ni amuhezi nihaiba feela ka mizuzu ye ketalizoho, kono ha ni yo kumbuluka se ni tandile lihola ze ñata inze ni buha mavidio. Ni tokwa ku ba ni buiswalo luli.”

Banana ba ba sa nonoboka ba kona ku beya litaba ze ñata hahulu fa Intaneti ili ze ba sa swaneli ku beya. Batu ba ba na ni milelo ye maswe ba kona ku nyakisisa tushango ni maswaniso e ba beya banana ba ba sa nonoboka fa Intaneti kuli ba zibe litaba ze cwale ka za ko ba pila, nako ye ba yanga kwa sikolo, ni nako ye ku sa bangi ni batu fa ndu.

Banana ba bañwi ha ba utwisisangi ze kona ku zwa mwa lika ze ba beya fa Intaneti. Lika ze beiwanga fa Intaneti za inelelanga fateñi. Fokuñwi tushango ni maswaniso a swabisa li to fumanwanga hasamulaho. Ka mutala mutu ya bata ku kenya batu misebezi, wa kona ku fumana lika zeo ha batisisa litaba ze ñwi ze ama mutu ya bata ku kena musebezi.

Ku si na taba ni lika ze bilaeza zeo, mu hupule kuli: Intaneti haki sila sa mina. Kono nto ye tahisanga butata ki ku sa itusisa hande yona.

Mu lute mwanaa mina ya sa nonoboka ku ezanga pili lika za butokwa ni mwa kona ku itusisezanga hande nako. Ku ba mutu ya hulile ili ya itingwa ku ama ku ituta ku ezanga pili lika za butokwa. Ku ambola ni ba bañwi mwa lubasi, ku eza misebezi ye ba filwe kwa sikolo kuli ba ezeze kwa ndu, ni ku eza misebezi ya fa lapa ki lika za butokwa hahulu ku fita ku itusisa Intaneti. Haiba nako ya tandanga mwanaa mina ya sa nonoboka fa Intaneti ya mi bilaeza, mu mu tomele nako ya swanela ku tandanga—mi mane mwa kona ku cuna waci kuli i lilange nako ha i kwana haiba kwa tokwahala.—Sikuka sa Bibele: Mafilipi 1:10.

Mu lute mwanaa mina ya sa nonoboka ku nahanisisanga pili a si ka beya kale lika fa Intaneti. Mu tuse mwanaa mina ku ipuzanga lipuzo ze cwale ka za kuli: Kana kashango ke ni bata ku beya, ka ka utwisa mutu yo muñwi butuku kwa pilu? Siswaniso se, si ka ama cwañi libubo la ka? Kana ni ka ikutwa maswabi bashemi ba ka kamba mutu yo muñwi yo muhulu ha ka bona siswaniso se kamba kashango ka? Ba ka ni nga cwañi ha ba ka bona ze ni beile? Ne ni ka nga cwañi mutu ya beya fa Intaneti kashango kamba siswaniso se si cwalo?—Sikuka sa Bibele: Liproverbia 10:23.

Mu lute mwanaa mina ya sa nonoboka ku latelelanga likuka—isiñi feela milao. Ha mu koni ku bonanga za eza mwanaa mina ka nako kaufela. Kwandaa zeo, mulelo wa mina sina mushemi haki wa ku zamaisa bana ba mina, kono ki wa ku ba tusa ku twaeza maata a bona a ku lemuha “ku taluhanya ze lukile ku ze si ka luka.” (Maheberu 5:14) Kacwalo, ku fita ku koñomeka milao ni likoto ku ba lona libaka le lituna mwanaa mina ha swanela ku eza nto ye ñwi, mu mu tuse ku ziba mwa ku taluhanyeza ze nde ku ze maswe. Ki libubo le li cwañi la bata ku ba ni lona? U bata ku zibahala ka mikwa ye cwañi? Mulelo wa mina ki ku tusa mwanaa mina ya sa nonoboka ku ezanga liketo ze nde, ibe kuli mu inzi ni yena kamba ku tokwa.—Sikuka sa Bibele: Liproverbia 3:21.

Sina ku zamaisa mota, ku itusisa Intaneti ku tokwa kuli mutu a ezange likatulo ze nde—isi feela ku ba ni buikoneli bwa ku itusisa tupangaliko twa malaiti. Kacwalo, ketelelo ya mina ka ku ba mushemi ki ya butokwa hahulu. Ku swana feela sina mwa naa lemuhezi caziba yo muñwi wa za mwa ku isileleleza fa Intaneti ya bizwa Parry Aftab, ya naa ize: “Banana ba ziba ze ñata ka za lipangaliko za bumapanga-panga. Bashemi bona ba ziba ze ñata ka za bupilo.”