Ka ku ya ka piho ye ñwi ya liluko le li bona za njimo (Department of Agriculture statistics) mwa naha ya United States, mwa 2012, 14.5 pesenti ya mabasi—ili palo ye eza 49 milioni ya batu—ne ba “sina hande sepo ya ku fumana sa ku ca, kamba ne ba sa koni ku fumanela mabasi a bona lico ze likani” ka nako ye ñwi mwahalaa silimo.

Mwa patisiso ye ñwi ye ne ezizwe ki baituti ba fa yunivesiti, ne ku fumanwi kuli i bato ba 56 pesenti ya basali ni 41 pesenti ya baana ne ba itumelezi kuli ne ba nwa hahulu, mi patisiso yeo i talusa kuli baana bao ba kona ku nwa tucwala to tu 8 mwa munwelo u li muñwi mi basali bao bona ba kona ku nwa tucwala to tu 6 mwa munwelo u li muñwi.

Licaziba ba sayansi ba ne ba ngile lika za ku itutela fateñi kwatasi a mezi, ili buliba bo bu eza limita ze 11,000 mwa musima o bizwa Mariana Trench, ne ba fumani kuli ne ku na ni maikolokuwawa a mañata a naa pila teñi—ku sina taba ni kuli ne ku na ni lififi le li tuna, mezi naa lwana, mi ne ku bata hahulu. Kwamulaho, batu ne ba nga kuli ki lika li sikai feela ze kona ku pila mwa buliba bo bu cwalo.

Cwanoñu fa, ba muuso wa Dubai ne ba fa gramu iliñwi ya gauda ili yeo ka nako yeo ne i leka madola a kwa America a bato eza 45, ku yo muñwi ni yo muñwi wa bayahi ba naha, ya naa fukuza kwa buima bwa mubili wa hae ka kilogram iliñwi. Ne ba eza cwalo ka mulelo wa ku kusufaza kwa palo ye ekezeha ya batu ba ba na ni butata bwa ku nuna hahulu. Kuli a fiwe gauda yeo, mutu naa na ni ku iñolisa mi cwale kihona a fukuza kwa buima bwa mubili wa hae ka likilogramu ze peli mwa kweli ya Ramadan.