BO ANIL ne ba katalanga hahulu. Ne ba amuhezi musebezi o munca kabakala kuli ne u ka ba kutekehisa ni ku ba fumanisa masheleñi a mañata. Kono hamulaho wa ku kalisa musebezi wo, ne ba belekanga ku isa busihu hahulu nihaiba la Mukibelo ni la Sunda, fokuñwi ne ba tandanga lihola ze 80 ka sunda. Ba bulela kuli: “Lika ne li siyo hande kwa musebezi, mi ki na ya naa na ni buikalabelo kaufela bwa ku lukisa miinelo yeo. Na ipuza kuli, ‘Kiñi ze ni ezize? Haiba ni sa ezi licinceho, u zibe ni shwile.’” Bo Anil ne ba kenelwa kapili-pili ki mukatalo o mutuna hahulu.

Mukatalo o mutuna hahulu wa kwa musebezi u fita ku katala-katala feela, mi mane u fita nihaiba ku lembwala kwa ka zazi ni zazi ko ku tiswa ki musebezi. Mukatalo o mutuna hahulu u kopanyeleza ku ba ya katezi ka nako kaufela, ku ba ni maikuto a ku zwafa hahulu ni ku tokwa maata. Batu ba ba na ni mukatalo o mutuna hahulu ba tuhelanga ku eza musebezi wa bona ka mafulofulo, ni ka cisehelo mi ha ku na hande ze ba petanga. Hape lipatisiso li bonisa kuli mukatalo o mutuna hahulu u tahisanga matata a mañata a ama buiketo bwa munahano ni mubili.

Ki lika mañi ze tisanga mukatalo o mutuna hahulu? Hañata ye ñwi ya lika ze tahisanga cwalo ki ku imezwa hahulu ki musebezi. Bakeñisa butata bwa ku totobela kwa sifumu, babelekisi ba batanga kuli babeleki ba bona ba sebeze ka lihola ze ñata, mi fokuñwi ba ba sebelisanga cwalo ka masheleñi a manyinyani. Zwelopili ya bumapangapanga i tahisa kuli ba bañwi ba zwelepili ku sebezanga ni ha ba si yo kwa musebezi, ili nto ye tahisa kuli ku ba bele taata ku fapahanya bupilo bwa bona bwa ka butu ni musebezi. Kwa batu ba bañwi, ku sa ziba hande haiba ba ka zwelapili ni musebezi wa bona, ku tokwa maata fahalimu a musebezi wa bona kamba ku ikutwa kuli ha ba eziwi hande, ki lika ze kona ku ba katalisa hahulu. Nto ye ñwi ye kona ku katalisa hahulu mutu ki ku sa ziba hande lika za ku eza pili, ni ku sa lumelelana ni babeleki ba bañwi.

Hape mutu wa kona ku itahiseza mukatalo o mutuna hahulu. Ka ku ndongwama likonkwani ze ama musebezi ni ku bata masheleñi a mañata, ba bañwi ba kalanga ku eza misebezi ye miñata hahulu mwa bupilo bwa bona. Batu ba ba cwalo ba kona ku ba ba ba patehile hahulu ni ku kenelwa ki mukatalo o mutuna.

Haiba mwa katalanga hahulu kabakala musebezi, ki lika mañi ze kona ku mi tusa ku felisa butata bo? Ki niti kuli ku eza licinceho ku kona ku bonahala kuli ki nto ye sa konahali haiba mu ikutwa kuli mu mwa miinelo ye mu sa koni ku cinca. Nihakulicwalo, mu nyakisise lika zee ne ze latelela ze kona ku mi tusa ku felisa butata bwa ku banga ni mukatalo o mutuna hahulu. Kwa kona ku ba ni lika ze ñwi ze mu kona ku eza ku fita mo mu nahanela.

Ki lika mañi ze mu nga ku ba za butokwa hahulu? Batu ba bañata ba kana ba beya swalisano ya lubasi ni buiketo bwa mibili ya bona ku ba zona za butokwa hahulu. Swalisano ya lubasi ni buiketo bwa mubili wa mina za kona ku fokola haiba mu katalanga hahulu.

Ka ku ziba lika za butokwa ze mu swanela ku ezanga pili, mu itukiseza ku ezanga liketo ze taata ni ku ziba lika ze mu swanela ku eza mwa sibaka sa ku eza lika ze ñwi. Ka mutala, mu kana mwa lemuha kuli musebezi wa mina u tahisa kuli mu katalange hahulu. Kono mwendi mu kana mwa bulela kuli, ‘Ha ni koni ku cinca musebezi kamba ku belekanga feela hanyinyani; ni tokwa masheleñi a mañata!’ Ki niti kuli, batu kaufela ba tokwa masheleñi, kono ki masheleñi a kuma kai mi ku fumana masheleñi ao ku ka mi cela nako ye kuma kai ye mu swanela ku eza lika za butokwa?

Mu tokomele kuli mu si ke mwa sineneketwa ki batu be mu pila ni bona ku eza lika ze ba nga kuli ki zona za butokwa. Lika za nga mubelekisi wa mina ku ba za butokwa likana za shutana ni ze mu nga ku ba za butokwa. Batu ba bañwi ba kona ku nga musebezi ku ba wa butokwa hahulu mwa bupilo bwa bona, kono fo ha ku talusi kuli ni mina mu swanela ku eza cwalo.

Kuli mu kusufaze kwa mukatalo ni ku fumana nako ya ku eza lika ze mu nga ku ba za butokwa luli, mwa kona ku nyakisisa za ku belekanga lihola ze nyinyani, mwendi mwa kona ku kupa mubelekisi wa mina kuli a fukuze kwa musebezi wa tokwa kuli mu ezange, kamba mwa kona ku bona haiba mu tokwa ku cinca musebezi. Ku si na taba ni ze mu ka keta ku eza, mu kana mwa tokwa ku cinca muitusisezo wa mina wa masheleñi ni ku cinca mupilelo wa mina. Niteñi, ku eza cwalo kwa konahala luli mi ha ku na ku mi bela taata sina mo mu kana mwa hupulela.

Mwa linaha ze ñata, moya o ba na ni ona batu ba bañata wa ku isa hahulu pilu kwa ku leka ni ku lekisa lika, u tahisa kuli batu ba nahane kuli tabo i itingile fa ku ba ni maluo ni masheleñi a mañata. Kono niti ki kuli ku ba ni tabo ha ku si ka itinga fa lika zeo. Mupilelo o bunolo u kona ku tahiseza mutu tabo ni tukuluho ye tuna. Kuli mu itukiseze ku eza cinceho ye cwalo, mu kusufaze kwa lisinyehelo za mina ni ku bulukanga masheleñi. Mu like ku kusufaza kwa likoloti kamba ku li ambuka. Mu nyakisise ni lubasi lwa mina butokwa bwa ku cinca mupilelo mi mu ba kupe kuli ba mi fe kemelo.

Haiba mu na ni musebezi o muñata hahulu o mu sa koni ku eza kamba butata bo buñwi bo bu zwelapili kwa musebezi, mu ikambote ni mubelekisi wa mina za muinelo wo. Fo ku konahalela kaufela, mu fe liakalezo ze ka mi tusa ku peta ze mu tokwa ni za tokwa mubelekisi wa mina. Mu kolwise mubelekisi wa mina kuli mwa isa pilu kwa musebezi, mi mu mu taluseze ze mu kona ku eza; kono mu mu taluseze hande ka ku utwahala ni ka ku tiya ka za lika ze mu sa koni ku eza.

Mu be ni macela-hule ni ku nga lika ka mo li inezi luli. Haiba mu bata ku belekanga nako ye nyinyani, mubelekisi wa mina u ka libelela kuli mu ka lumela ku fiwanga tuwelo ye nyinyani. Mu iteekele matata a kona ku zuha inge cwalo ku bembiwa kuli mu ka zusiwa fa musebezi, mi mu itukiseze mwa ku ezeza. Mu hupule kuli mu kona ku fumana musebezi ka bunolo ha mu sa beleka.

Nihaiba hamulaho wa ku eza tumelelano ni mubelekisi wa mina ya mo mu ka belekelanga, mu swanela ku libelela kuli u sa kona ku mi hapeleza ku eza musebezi o muñata. Ki lika mañi ze ka mi tusa ku zwelapili ku eza ka mo mu atulezi? Mu kumalele kwa buitamo bwa mina. Ku eza cwalo kwa kona ku mi fa tukuluho ya ku kupa mubelekisi wa mina ku eza nto ye swana, ku kopanyeleza cwalo ni ku mi fa misebezi ye mu kona ku eza ku likana ni tumelelano ya mina.

Nihaikaba kuli musebezi wa mina ha u na matata a matuna, ku sa kona ku ba ni lika ze mi katalisa, ku belekisana ni batu ba ba taata, ni ku ba ni miinelo ye si ye minde. Kacwalo, mu fumanange nako ye likani ya ku ikatulusa ni ku ishumusanga ka mukwa o itikanelezi. Mu hupule kuli ha mu tokwi ku itusisa masheleñi a mañata ku za ku ishumusa ka zona, kuli mu kone ku ikatulusa ni lubasi lwa mina.

Mu fumane lika ze mu kona ku tabela ku eza ze sa ami musebezi ni balikani be isi ba kwa musebezi, mi mu ambuke ku ikunga ku ba ba butokwa hahulu kabakala mufuta wa musebezi o mu eza ni butuna bwa ona. Kabakalañi? Buka ye na ni toho ya taba ye li, Your Money or Your Life, i bulela kuli: “Butu bwa mina bu fitela kwa hahule ze mu eza kuli mu fumane masheleñi.” Haiba libubo la mina ni mayemo a mina, li itingile sihulu fa musebezi wa mina, u zibe ku ka mi bela taata ku tuhela ku nga musebezi wa mina sina nto ya butokwa hahulu mwa bupilo bwa mina.

Kana mwa kona luli ku eza licinceho ze tokwahala kuli mu felise butata bwa ku katalanga hahulu? Eni, mwa kona. Bo Anil, ba ba bulezwi kwa makalelo a taba ye, ne ba ezize cwalo. Ba bulela kuli: “Ne ni ambozi ni mubelekisi wa ka wa pili ni ku mu kupa kuli a ni kutiseze fa musebezi mi naa lumezi. Ne ni ikutwile maswabi ha ni kopana ni batu be ne ni belekanga ni bona, hamulaho wa ku ba taluseza kuli ne ni fumani musebezi o munde hahulu. Mi ne ni lumezi ku holanga masheleñi a manyinyani. Kono ne ni bile ni kozo ya mwa munahano, mi ne ni na ni nako ye ñata ya ku ba ni lubasi lwa ka ni ku eza lika ze ñwi ze ni nga ku ba za butokwa hahulu.”