Mu ye kwa litaba za mwahali

Mu ye kwa litaba za mwahali

Balimi ba ba Fufa ba Mwa Mishitu ye Tibani

Balimi ba ba Fufa ba Mwa Mishitu ye Tibani

MULIMI ni mulimi wa ziba kuli, kuli njimo i konde, peu i tokwa ku caliwa mwa mubu o swanela ni ka nako ye swanela. Kono mu kana mwa komoka ku ziba kuli mucalelo o muñwi wa peu o tusa hande mwa mishitu ye tibani u eziwanga ka nako ya busihu—mi lipeu li caliwanga ku zwelela mwa moya. Balimi bao ba ba cala lipeu ku zwelela mwa moya, ki likampafwa ze canga miselo—mi ze ñwi za likampafwa zeo li bizwa ka sikuwa kuli flying foxes (mawawa a fufa). *

Ku Hasanya Peu

Buñata bwa likampafwa ze ca miselo li fufanga ka nako ya busihu, inze li bata-bata likota mwa mushitu ze beya miselo ye munati kamba lipalisa ze na ni mulo o muñata. Ha li nze li fufa cwalo ku bata-bata lico, likampafwa zeo li luba-lubanga mwa mba miselo ye li cile mi likalulo za miselo ze si ka luba-lubiwa, hamohocwalo ni minjeke, li ipumananga mwa musutelo. Kuli li feleleze musebezi wa zona wa bulimi, likampafwa zeo hape li shimbululelanga mwa lipalisa likalulo ze zwa kwa lipalisa ze ñwi ili ze tokwahala kuli lipalisa li pange lipeu. Likampafwa li ezanga cwalo ha li nze li anya mulo wa lipalisa o li ikolanga hahulu.

Bakeñisa kuli likampafwa ze ca miselo li kona ku zamaya misipili ye mitelele ka nako ya busihu, za kona ku hasanya lipeu fa sibaka se si tuna. Mi bakeñisa kuli minjeke ye miñwi i fitanga mwa mba ya likampafwa zeo, i banga ni mununo o tahisanga kuli i mele hande. Kacwalo ha ku komokisi kuli limela ze shutana-shutana za mwa mishitu ye tibani li itingile fa likampafwa kuli li hasanye lipeu za zona kamba kuli lipalisa za zona li fumane likalulo ze zwa kwa lipalisa ze ñwi ili ze li tokwa kuli li pange lipeu.

 Bakeñisa kuli li yanga kwahule hahulu, likampafwa ze ca miselo li na ni buikoneli bwa ku ziba hande mwa ku zamaela mi li na ni meeto a bona hande hahulu. Mwa lififi, li kona ku bona hande ku fita mo ba bonela batu. Mane za kona ku taluhanya mibala ye miñwi. Mi li tabela hahulu ku fufa musihali ni busihu.

Bupilo Bwa Lubasi

KANA MWA ZIBA? Ka ku shutana ni likampafwa ze ñwi ze ñata, likampafwa ze ca miselo li fumananga lico za zona ka ku itusisa meeto ni ka ku lupelela, isiñi ka ku itusisa lizebe. Meeto a zona a matuna a li konisanga ku bona hande ka nako ya busihu ha li nze li eza lika ze shutana-shutana

Sikampafwa sa muuna kamba sa musali, kwa likampafwa za kwa Samoa ze bizwa ka sikuwa kuli flying fox (ili zeo hape li bizwa ka sayansi kuli Pteropus samoensis), si na ni mukwa wa ku eza somano ni sikampafwa si li siñwi feela mwahalaa bupilo bwa sona kaufela. Sina mo ku lemuhezwi kwa mifuta ye miñwi ya likampafwa, sikampafwa sa musali si babalelanga hande mwanaa sona, mi si shimbanga mwanaa sona ka lisunda li sikai ni ku mu anyisa ku fitela a bato ba ya hulile. Kwa likampafwa ze ca miselo, mifuta ye mibeli ku zona i na ni mukwa wa kuli, sikampafwa sa musali ha si pepa mane si kona ku tusiwa ki sikampafwa se siñwi.

Ka bumai, buñata bwa likampafwa ze ca miselo li mwa lubeta lwa ku yunda, mi nto ye ñwi ye tisa cwalo kikuli libaka mo li pila li sweli ku sinyiwa. Mwa lioli za kwa Mboela wa Pacific, ku fela kwa likampafwa ze ca miselo ku kona ku tahisa butata bo butuna hahulu bakeñisa kuli, ku bonahala kuli ku si na tuso ya likampafwa, mifuta ye miñwi ya limela za fa lioli zeo, ha i koni ku fumana likalulo ze zwa kwa lipalisa ze ñwi ili ze tokwahala kuli lipalisa za limelela zeo li pange lipeu. Kwa iponahalela hande fo ku sweu kuli, musebezi wa balimi bao ba ba fufa, ha u swaneli ku ngiwa kuli ki o munyinyani.

^ par. 2 Likampafwa ze ca miselo, li fumaneha mwa Africa, Asia, Australia, ni mwa lioli ze ñwi za kwa Pacific.