KANA mwaitusisanga lipangaliko za malaiti? * Babañata bakana baalaba kuli eni, ka mabaka aswanela. Lipangaliko za malaiti lipeta musebezi wabutokwa ni otusa kwanekula misebezi, mwa kuambola ni balikani, ni mwa kuitabisa.

Nihakulicwalo, sina bo Jenni ni bo Dennis, kubonahala kuli batu babañata baitusisa hahulu lipangaliko za malaiti. Ka mutala, Nicole, wa lilimo ze 20 ubulela kuli: “Hani tabeli kubulela taba ye, kono na, ni foni yaka, lubalikani babatuna hahulu. Nibonanga teñi kuli ka nako kaufela iinzi bukaufi ni na. Niikutwanga hahulu bumaswe hanili mwa sibaka mokusina netiweki. Mi hamulaho wa mizuzu ye 30, ni bonanga teñi kuli natatuba mashango a mwa foni yaka. Ki nto yenisa utwisisi!”

Mane batu babañwi batatubanga mashango a mwa kapangaliko kabona ni kuluma litaba busihu kaufela. Batu babañwi bakana baikutwa bumaswe haiba kuli abaitusisi kapangaliko kabona. Babatisisi babañwi batalusa mukwa wo, kuli ki kungongwelwa—ikana yaba kuli ki kungongwelwa ki kuitusisa sipangaliko sa malaiti kamba  Intaneti kamba sipangaliko sesi cwale ka foni yeipitezi. Batu babañwi habatabeli kuitusisa linzwi la “kungongwela” kwa kutalusa mukwa wo, kono batabela kutalusa mukwa wo kuli ki butaata kamba kuli ki mukwa wasakoni kutuhela mutu.

Kusina taba ni moubizezwa mukwa wo, kusa itusisa hande lipangaliko za malaiti kwakona kutahisa butaata. Mwa miinelo yemiñwi, mukwa wo, utahisize butaata mwa mabasi. Ka mutala, musizana wa lilimo ze 20 naa bulezi ka matomola-pilu kuli: “Bondate habazibi lika zeezahala mwa bupilo bwaka. Bainanga feela mwa ndandulo inze bañola mashango ka nako yebaambola nina. Habakoni kusiya foni yabona. Bondate banilata luli kono ka linako zeñwi haku bonahalangi cwalo.”

Ka mulelo wa ku bata ku fukuza kwa butaata bwa ku itusisa maswe lipangaliko za malaiti, linaha ze cwale ka China, South Korea, United Kingdom, ni United States, li lukisize libaka ze bizwa kuli “digital detox,” ili koo mutu asalumelezwi kuitusisa Intaneti kamba lipangaliko za malaiti ka mazazi a mañata. Hamunyakisise mutala wa muuna yomuñwi wa libizo la Brett, yatalusa kuli ka nako yeñwi naabapalanga lipapali zafa Intaneti ka lihola ze 16 kazazi. Babulela kuli: “Nako kaufela yene niitusisanga Intaneti, neku swana feela inge kuli nenili mwa mandingwe a mulyani okola.” Bo Brett habato yanga kwa sibaka ko batusa batu kutuhela kuitusisa lipangaliko za malaiti kuli bayo tusiwa, nebasina musebezi, buiketo bwa mubili wabona nesebuli mwa lubeta, mi nese balatehezwi ki balikani. Mukona kuambuka cwañi muinelo omaswe wo?

MUNYAKISISE MOMUITUSISEZA ZWELOPILI YA BUMAPANGAPANGA. Kuli muzibe mo bupilo bwamina buamelwa ki zwelopili ya bumapangapanga, muipuze lipuzo zecwale ka zelatelela:

• Kana nafilikananga hahulu, kamba mane kulembwala hanisa koni ku itusisa Intaneti kamba kapangaliko kaka, ka malaiti?

• Kana nazwelengapili kuitusisa Intaneti kamba kapangaliko ka malaiti ka nako yetelele kufitelela nako yeniitomezi?

• Kana napalelwanga kulobala hande bakeñisa kuzwelapili kutatuba mashango eni lumelwa?

• Kana kuitusisa kapangaliko ka malaiti kunitahiseza kusa isa pilu kwa lubasi lwaka? Kana ba mwa lubasi lwaka baka lumelelana ni kalabo yaka kwa puzo ye?

Haiba muitusisezo wamina wa kapangaliko ka malaiti umitahiseza kusa isa pilu kwalika zabutokwa, zecwale ka lubasi lwamina ni buikalabelo bobuñwi cwalo, ye ki yona nako yakuli mueze licinceho. (Mafilipi 1:10) Kamukwaufi?

MUITUTE KUITOMELA NAKO FOMUKA CIÑEKELANGA. Kueza hahulu nto iliñwi nihaikaba yende kwa kona kuba kokulubeta. Kacwalo, ibekuli muitusisa kapangaliko ka malaiti kwakueza pisinisi kamba kwakuitabisa, muitomele nako yemukatanda inze muitusisa kona, mi mubone teñi kuli mwaeza sina momuatulezi.

Akalezo: Mwa kona kukupa tuso kuyomuñwi wa mwa lubasi kamba mulikani. Bibele ibulela kuli: “Ba babeli ba fita a li muñwi; . . . Ha ku wa yo muñwi, wahabo wa mu zusa.”—Muekelesia 4:9, 10.

Kapangaliko kakanca kakona kumitusa kulumela ni kuamuhela litaba kabunolo ni kabubebe, kono kusina kukakanya mutu wakona kukalisa kuitusa maswe kona. Kono musike mwatuhelela kuhapiwa ki kapangaliko ka malaiti kumi ngongwela.” Ka “ku itusisa hande nako yamina,” mwakona kuambuka kuitusisa maswe lipangaliko za malaiti.—Maefese 5:16.