Mwanaamina wa lilimo ze 6 ubonahala kusaba ni pilutelele. Habona sika sesiñwi saatabela, ubata kuli mumufe sona honafo feela! Mane hanyemile waalabananga mwa mubu inze alila. Mukana mwaipuza kuli: ‘Kana ki mona mwaswanela kuezezanga mwanana cwana? Kana ki kuli ki bwanana feela bobumuezisa cwalo kamba kana niswanela kumuluta kuba ni pilutelele honafa?’

Mazazi a, batu hababoni butokwa bwakuba ni pilutelele. Dokota yomuñwi wa libizo la David Walsh naañozi kuli: “Mazazi a, moya oatile hahulu ki wa kuli mutu unani tukuluho yakuikezeza zaalata kaufela. Batu babatabela kueleza babañwi ka kubataluseza lika zebaipumani kuzona mwa bupilo ni batu babaelezanga babañwi ka mulelo wa kuli balifiwe masheleñi, batalusezanga batu kuli, mutu ulukuluhile kuikezeza mwalatela kaufela.” *

Kuluta bana kuba ni pilutelele inze basali babanyinyani ki kwa butokwa hahulu. Babatisisi babañwi, nebafile sikwata sa banana babanani lilimo zeene sico sesiñwi (marshmallow) mi nebabulelezi mwanana ni mwanana kuli waakona kuiketela kuca sico sahae honafo feela kamba kusica hamulaho wa nakonyana ni kuli yanaaka ca sico sahae hamulaho wa nakonyana, naakafiwa mupuzo wa sico sesiswana seo bakeñisa pilutelele yahae. Banana bane banani pilutelele ka nako yene banani lilimo zeene, nebaezize hande hahulu mwa lituto zabona hase bahulile ili ka nako yene bañola litatubo za kukwaza sikolo kufita balikani babona bane basina pilutelele ka nako yene banani lilimo zeene.

Lika zemaswe zezwanga mwa kusa luta bana kuba ni pilutelele habasali babanyinyani. Babatisisi balumela kuli munahanelo wa mwanana waakona kucinca hanzaahula. Dokota yomuñwi yabizwa Dan Kindlon, naañozi kuli: “Haiba lufanga bana baluna lika zeñata ka nako iliñwi, haluna kubaluta kuba ni pilutelele mi haluna kubatusa kuambukanga miliko, mi hape haluna kubatusa kuba ni mikwa yeminde.” *

Mutomele bana bamina mutala. Kana mwabonisanga kuli munani pilutelele? Kana mwanaamina wamibonanga inze mupalelwa kubonisa pilutelele hamuli fa mukwakwa, kukoma batu babañwi hamuli mwa mulaini kuli muleke lika mwa sintolo kamba kukauleza batu babañwi babaambola? Kindlon naañozi kuli: “Nzila yende yelukona kuluta ka yona bana baluna kuba ni pilutelele, ki ka kubabonisa kuli luna ka sibili lunani pilutelele.”—Sikuka sa mwa Bibele: Maroma 12:9.

Mulute bana bamina ka za lika zende zekona kuzwa mwakubonisa pilutelele. Mulute mwanaamina kuziba bunde bwa kuambuka kueza lika zemaswe ka kuya ka lilimo zanani zona. Ka mutala, haiba mwanaamina unyemile bakeñisa kueziwa maswe ki mutu yomuñwi, mumutuse kunahanisisa ka za taba yeo ka nzila yeka tahisa kuli aipuze kuli: ‘Kana kukutisa misuha ku ka tahisa kuli niikutwe hande kamba kuli niikutwe bumaswe? Kana kunani nzila yeñwi yenikona kufelisa ka yona bunyemi bwaka mwendi inge cwalo kubala kuisa fa 10 ilikuli bunyemi bwaka bufele? Kana kuikema fateñi ni kusiya mutu yaninyemisize kuka nitusa?’—Sikuka sa mwa Bibele: Magalata 6:7.

Mususuezange bana bamina. Mulumbange mwanaamina habonisa pilutelele. Mumutuse kuziba kuli kuambuka kueza lika zemaswe haki nto yebunolo kono kueza cwalo kwatusa! Bibele ibulela kuli: “Mutu ya palelwa ku busa pilu ya hae, u swana sina munzi o wisizwe makwakwa, o sinyehile.” (Liproverbia 25:28) Kono “ya sa halifi kapili, u fita sinata kwa maata.”—Liproverbia 16:32.

Zemuswanela kueza. Mubapale papali yeli, “Nemuka Eza Cwañi?” kamba yeli, “Liketo Zende ni Liketo Zemaswe” kamba papali yeñwi yebato swana ni zeo. Mubuisane miinelo yekona kutahisa kuli mutu aeze lika zende kamba zemaswe mi mubonise lika zaakona kueza mutu mwa miinelo yeo ibe kuli ki “zende” kamba ki “zemaswe.” Haiba mwatabela, mwa papali yamina yeo, mwakona kuitusisa lipupe, kuswanisa lika zeñwi cwalo kamba kuitusisa muezezo omuñwi ilikuli papali yamina ibe yetabisa ni yetusa. Mulelo wamina ki wa kutusa mwanaamina kulemuha kuli kuba ni buiswalo ki kwabutokwa hahulu kufita kuba ni kayeye mwa lika.—Sikuka sa mwa Bibele:Liproverbia 29:11.

Mube ni pilutelele. Bibele ibulela kuli: “Bungulunde bu hanelezi mwa pilu ya mwana.” (Liproverbia 22:15) Kacwalo, musike mwa libelela kuli mwanaamina uka ba ni buiswalo honafo feela. Buka yeñwi (Teach Your Children Well) italusa kuli: “Kunganga nako yetelele kuli mwana akale kuba ni buiswalo.” Nihakulicwalo, kunani lika zende zekona kuzwa mwa kuikataza kuluta mwanaa mina. Buka yeo izwelapili kutalusa kuli: “Mwanana yalutiwa kuba ni buiswalo ukahananga kuitusisa milyani yekola hakaba ni lilimo ze 12 kamba kuhana kueza somano hakaba ni lilimo ze 14.”