Ki Ifi Shutano ye Mwahalaa Kukuliswa ki Sico ni Kuhaniwa ki Sico?
Bo Emily babulela kuli: “Nabeya foloko yaka fa mukeke, mi nakala kusaikutwa hande. Neniutwa kuyuwa mwahanu, mi lulimi lwaka nelusweli kululuha. Nakala kuikutwa kuzinguluka mi nenifumana taata kubuyela. Nenitutuluka kwa mazoho ni mwa mulala. Nalika kuitiisa kuli nisike naikalelwa hahulu kono neniziba kuli neniswanela kuya kwa sipatela kapili-pili!”
BATU babañata baikolanga kuca lico. Kono kunani batu babañwi babaanga lico zeñwi sina “lila” bakeñisa miinelo yebali ku yona. Sina bo Emily bababulezwi fahalimu, batu bao bakuliswanga ki lico zeñwi. Muinelo wa bo Emily wa kukuliswanga ki lico zeñwi ubizwa kuli anaphylaxis, mi muinelo wo ki olubeta hahulu. Kono bunde ki kuli, lico zeñata zekulisanga batu halitahisangi butata bobutuna hahulu.
Mwa lilimo za cwanoñu fa, kubile ni miinelo yemiñata ya batu babakuliswa ni kuhaniwa ki lico. Nihakulicwalo, lipatisiso zeñwi libonisa kuli kwa batu babaanga kuli bakuliswanga ki lico zeñwi, ki babanyinyani feela ku bona babafumanwi ni butata bo luli ki baalafi.
Kutahanga Cwañi Kuli Mubili Ukuliswe ki Sico?
Ka kuya ka piho yenehatisizwe mwa mutende obizwa The Journal of the American Medical Association, sikwata sa basayansi bane baetelelwa ki Dr. Jennifer J. Schneider Chafen nebabulezi kuli: “Kutaata kufa taluso yekolwisa mañi ni mañi ka za sesitahisanga kuli mubili ukuliswe ki sico.” Kono licaziba babañata balumela kuli batu bakuliswanga ki lico zeñwi sihulu kabakala kuli sico sacile mutu hasisika lumelelana ni maata a mubili alwanisanga matuku.
Kukuliswa ki sico sesiñwi sihulu kutahiswanga ki mubili hauhana purotini ye mwa sico seo. Maata a mubili alwanisanga matuku akona kuunga ka mafosisa kuli purotini yeo ilubeta kwa mubili. Purotini yeñwi haikena mwa mubili, maata a mubili alwanisa matuku akona kupanga mufuta omunwi wa selusi yebizwa IgE kuli ibulaye purotini yeo yeengiwa kuli ilubeta kwa mubili. Mutu hakaca sico seo hape, liselusi zelwanisa matuku mwa mubili zenepangilwe sapili, zakona kutahisa milyani yekasileleza mubili yekopanyeleza ni mulyani obizwa histamine.
Mubili hauiketile hande, mulyani wo, obizwa histamine utusa hahulu kusileleza mubili kwa matuku. Kono ka mabaka asautwisisehi hande, kubateñi kwa liselusi zebizwa IgE zelwanisa matuku ni kutahiswa kwa mulyani wa histamine mwa mubili, kutahisa kuli batu babasa lumelelani ni purotini ya mufuta omuñwi ye mwa sico babe ni lisupo za kukuliswa ki sico seo.
Ki lona libaka mutu hasakoni kukula haca sico sesiñwi lwapili, kono hape hakato ca sico sesiswana seo nako yetatama, ukakula.
Kuhaniwa ki Sico Kutalusañi?
Ka kuswana ni muinelo wa kukuliswa ki sico, kuhaniwa ki sico kukona kubateñi haiba mubili usalumelelani ni kalulo yeñwi ye mwa sico. Kono ka kushutuna ni muinelo wa kukuliswa ki sico (otahiswanga ki maata a mubili alwanisanga matuku), kuhaniwa ki sico kutahiswanga ki kalulo yelubanga lico mwa mba, mi ka libaka leo hakuna liselusi zelwanisanga matuku mwa mubili zeamiwa mwa kutahisa muinelo wo. Hañata, mubili wa mutu ukona kufumana taata kuluba sico sesiñwi, mwendi bakeñisa kutokwa hande milyani ya mwa mala yeluba sico seo, kamba kabakala kuli milyani ye mwa sico sacile mutu itaata kuiluba. Ka mutala, mutu ukona kuhaniwa ki mabisi haiba mala ahae hatahisi milyani yetokwahala kuli alube mufuta omuñwi wa swikili ye mwa lico zenani mabisi.
Bakeñisa kuli hakuna liselusi zelwanisa matuku zeamiwa, mutu wakona kulemuha kuli uhanilwe ki sico haasica feela lwapili. Hañata mutu ukona kuziba kuli uhanilwe ki sico haca sico seo ka buñata, kono haiba aca sico seo ka bunyinyani, mwendi mubili wahae hauna kuhana sico seo. Muinelo wo washutana ni muinelo wa kukuliswa ki sico, ili okona kubeya mutu mwa lubeta nihaka ca feela sico seo ka bunyinyani.
Ki Lifi Lisupo za Kukuliswa Kamba Kuhaniwa ki Sico?
Haiba muca sico sesimikulisa, mukona kuikutwa kuyuwa; kututuluka; kululuha mumizo, kululuha meeto, kamba kululuha lulimi; kunyembunya; kutaza; kamba kusulula. Mi mwa muinelo okatalize hahulu, mukona kuba ni BP ye kwatasi hahulu, kuikutwa kuzinguluka, kuwelela, kamba mane kukula pilu. Mutu yakuliswa ki sico ukona kutotobela kapili-pili ni kushwa.
Sico sifi kamba sifi sakona kukulisa mutu. Niteñi, lico zekulisanga hahulu batu ki zesikai feela zecwale ka: mabisi, mai, litapi, mifuta yemiñwi ya linkala za mwa mawate, ndongo, manawa a soya, ndongo ya kwa likota, ni buloto. Mutu wakona kukala kukuliswanga ki sico sesiñwi kusina taba ni lilimo za buhulu bwahae. Lipatisiso libonisa kuli mutu wakona kukuliswanga ki lico zeñwi ka kuhoza yomuñwi wa mwa lubasi lwahabo yena, mi mwanana wakona kukuliswanga ki lico zeñwi haiba yomuñwi wa bashemi bahae kamba bubeli bwabona bakuliswanga ki lico zeo. Hañata banana bazwelangapili kukuliswa ki lico zeo mwa bupilo bwabona kaufela.
Lisupo za kuhaniwa ki lico halisabisi hahulu halibapanywa ni lisupo za kukuliswa ki lico. Lisupo za kuhaniwa ki lico likona kukopanyeleza kuutwa butuku mwa mba, kutamana mwa mba, kutalelana, kunyapa mwa mba, kuopa toho, kututuluka, mukatalo, ni kusaikutwa feela hande. Batu bakona kuhaniwa ki lico zeshutana-shutuna, kono zetumile hahulu ki zecwale ka lico zeezizwe fa mabisi, buloto, bucwala, ni mumela.
Kufumana Butata ni Kubualafa
Haiba munahana kuli munani butata bwa kukuliswanga kamba kuhaniwa ki lico zeñwi, nemuka eza hande kuyo tatubiwa ki mualafi yaalafanga miinelo yecwalo. Kuunga kuli munani butata bwa kukuliswa kamba kuhaniwa ki lico zeñwi ni kuikatulela kuila lico zeo, fokuñwi kukona kuba kokulubeta kakuli mubili wamina hauna kufumana lika zeñwi zeutokwa mwa lico zemuilile.
Hakuna mulyani luli okona kutusa mutu ni mutu yakuliswanga ki lico zeñwi kwandaa kuambuka kucanga lico zeo. * Nihakulicwalo, haiba hamukuliswangi hahulu kamba kuhaniwa ki lico zeñwi, nemuka tuseha hane mukatuhela kucanga lico zeo hañata ni kusalicanga ka buñata. Kono mwa miinelo yemiñwi, babañwi baikatulezi feela kuambuka kucanga lico zeo, kamba kufitisa nako yetelele basalici, kulikana ni mobakatalezwa ki muinelo wabona.
Kacwalo, haiba mwakuliswanga kamba kuhaniwa ki lico zeñwi, mwakona kuomba-ombiwa ki kuziba kuli batu babañata baba mwa muinelo wamina baitutile mobakona kupilela ni muinelo wabona mi bazwelapili kuikola lico zende zeshutana-shutana ili zetusa mubili wabona.
^ par. 19 Batu babakuliswanga hahulu ki lico basusuezwanga kushimba ndonga yeñwi yenani mulyani obizwa epinephrine kuli bakone kuitaba haiba bakula ka sipundumukela. Baalafi babañwi baakaleza kuli banana babakuliswanga ki lico zeñwi baswanela kushimbanga kamba kutina nto yeñwi yekona kulemusa baluti kamba batu bababababalela ka za muinelo wabona.
