Mwa lilimo za kwamulaho, bashemi nebabanga ni kolo yende ya kuba bona bapili kuambola ni mwanaa bona wamushimani kamba wamusizana ka za somano. Mi nebakona kutaluseza mwanaa bona litaba hanyinyani-hanyinyani, kulikana ni lilimo zahae ni butokwi bwahae.

Kono zeo kaufela licincize. Buka yebizwa The Lolita Effect ibulela kuli: “Banana bakalanga kubona litaba zeama somano inze basali babanyinyani hahulu, mi litaba zeama somano lizwelapili kuekezeha hahulu mwa litaba zebabuha banana.” Kana taba yeo, yatusa banana kamba yabaziyeza?

Litaba zeama somano liatile hahulu. Mwa buka yabona yebizwa Talk to Me First, bo Deborah Roffman bañola kuli: “Lipuisano, litaba za kufundota, mafilimu, libuka, manzwi a mwa lipina, liprogilamu za fa TV, mashango, lipapali za fa likompyuta, mabodi fokufundotwa lika, mafoni ni likompyuta, litezi feela maswaniso, lipulelo, ni litaba zeñwi zeama somano, mi taba yeo itahisa kuli babañata [banana babasa nonoboka ni babanyinyani hahulu], ka kusalemuha, baange kuli somano iswanela kuba . . . yona nto ya butokwa hahulu.”

Balekisi ni bona batahisa butata. Bafundoti ni balekisi basusueza banana kuipumanela liapalo zetahiseza babañwi takazo ya somano, ili kubaluta inze basali babanyinyani hahulu kuli baswanela kuiyakatwa hahulu ka za ponahalo yabona. Buka yebizwa So Sexy So Soon ibulela kuli: “Balekisi baziba mifokolo ya banana babanyinyani, mi baitusisa mifokolo yeo kubaswasa. Maswaniso ni lika zeo kaufela zeama somano halisika lelelwa kususueza banana kueza somano” kono lilelezwi kubasusueza “kuleka mileko.”

Kuba feela ni zibo hakusika likana. Sina feela hakunani shutano mwahalaa kuziba moibelekela mota ni kuba muzamaisi wa mota yomunde, kunani shutano ye mwahalaa kuba ni zibo ka za somano ni kuitusisa zibo yeo kueza likatulo zende.

Taba ya butokwa: Kacenu, kufita lili kaufela, mutokwa kutusa bana bamina kuitwaeza kuitusisa “maata a bona a ku lemuha” kuli bakone “ku taluhanya ze lukile ku ze si ka luka.”—Maheberu 5:14.

Muunge muhato. Mulemuhe kuli niha kukona kumibela hahulu taata kuambola ni bana bamina ka za somano, kueza cwalo ki buikalabelo bwamina. Mupete buikalabelo bo.—Sikuka sa mwa Bibele: Liproverbia 22:6.

Mubange ni linakonyana za kuikambota ni bana bamina. Mwa sibaka sa kuambolanga ni bona ka nako yetelele kono ili ka siwela, muambolange ni bona ka linako zeñwi hamueza lika lisili feela, inge cwalo hamuya kokuñwi ni mwanaa mina mwa mota kamba hamueza kasebezi kakañwi ni yena. Kuli mutuse mwanaa mina kubulela maikuto ahae, mumubuze lipuzo zetokwa kuli ataluse mibonelo yahae. Ka mutala, mwa sibaka sa kumubuza kuli, “Kana watabela mifundotelo ya mufuta wani?” mwakona kumubuza kuli, “Unahana kuli ki kabakalañi bafundoti habaitusisanga maswaniso a mufuta wani kwa kulekisa mileko yabona?” Mwanaa mina hasaalabile, mwakona kumubuza kuli, “Uikutwa cwañi ka za taba yeo?”—Sikuka sa mwa Bibele: Deuteronoma 6:6, 7.

Mubeye mwa munahano buhulu bwa mwanaa mina. Banana babasika kalisa kale sikolo bakona kulutiwa mabizo aswanela a lilama za lupepo, ni mwakuisileleleza kwa batu babakona kubahapeleza kueza somano. Habanze bahula, banana bakona kutalusezwa ka bukuswani litaba zeama molipepelwanga limbututu. Hase banonobokile, baswanela kuba base bafitile fa kutwisiso yetezi ka za mulelo wa somano kwa mubili ni mupilelo oswanela ka za teñi.

Mulute bana bamina likuka za mwakupilela. Mukale kuluta mwanaa mina ka za busepahali, kuba ni niti ni likute asali yomunyinyani. Mi cwale hamuka tokwa kuikambota ni yena ka za somano, mukafumana fakukalela. Hape, mutaluse likuka zemupila ka zona ka kuutwahala. Ka mutala, haiba muunga kuli kufosahalile mutu haeza somano asika kena kale mwa linyalo, mubulele taba yeo. Mi mutaluse libaka kueza cwalo hakufosahalile ni hakukona kutahiseza mutu butata. Buka yebizwa Beyond the Big Talk ibulela kuli: “Banana babasa nonoboka bababulela kuli baziba kuli bashemi babona banyaza banana babaezanga somano, kubabelanga bunolo kuambuka kueza somano.”

Mutomele bana bamina mutala. Mulatelele likuka zemubaluta. Ka mutala, kana mwatabiswanga ki lishea ka za somano? Kana muapalanga ka nzila yetahiseza babañwi takazo ya somano? Kamba kana mwaezanga linyawe? Likezo zecwalo likona kutahisa kuli bana bamina basike baitebuha lituto za muzamao oswanela zemusweli kubaluta.—Sikuka sa mwa Bibele: Maroma 2:21.

Mubabonise bunde bwateñi. Somano ki mpo yezwa ku Mulimu, mi mwa muinelo oswanela, ili mwa linyalo, yakona kutahisa munyaka omutuna. (Liproverbia 5:18, 19) Mutuse mwanaa mina kuziba kuli nako haika fita ukakona kuikola mpo yeo, asabilaezwi ki matata atahiswanga ki kueza somano pili mutu asika kena kale mwa linyalo.—1 Timotea 1:18, 19.