Zwelopili ya bumapangapanga ilukonisa kuambola ni batu babañata kufita mone kuinezi kwamulaho. Nihakulicwalo, swalisano yemukona kuba ni yona ni batu ka kuitusisa lipangaliko zabumapangapanga haikoni kuba yetiile. Muuna yomuñwi utalusa kuli: “Niikutwanga kuli bulikani bolueza ni batu ka kuitusisa Intaneti ni lipangaliko zeñwi bwakona kufela ka nako ifi kamba ifi. Kono bo ndate bona, sebabile ni balikani babatuna ka lilimo zeñata!”

Ki kabakalañi hase kuli taata kufumana balikani sakata?

Batu sebatabela hahulu kuitusisa lipangaliko zeitusiswa kwa kulumelana litaba. Kulumelana mashango ni kuambolisana ka kuitusisa Intaneti, ni lipangaliko zeñwi zeitusiswa kwa kulumelana litaba, kutahisize kuli kubonahale inge kuli mutu waakona kuba ni swalisano yetiile ni batu babapila kwahule. Mazazi a, batu babañata baambolisananga hahulu ka kulumelana mashango mwa sibaka sa kuambolisana pata ka pata. Buka yeñwi (Artificial Maturity) ibulela kuli: “Batu habasa ambolisananga hahulu pata ka pata. Bana ba sikolo sebatandanga hahulu nako yeñata kuambolisana ka kuitusisa lipangaliko za bumapangapanga kufita kuambolisana pata ka pata.”

Fokuñwi kubonahalanga inge kuli batu babaambolisana ka kuitusisa lipangaliko za kuambolisana ka zona ni batu babakwahule ki balikani sakata. Bo Brian, * babanani lilimo ze 22, babulela kuli: “Cwanoñu fa, nilemuhile kuli balikani baka habanilumelangi tushango twa kunilekula konji haniikupulisa kueza cwalo. Kacwalo, nenituhezi kubalumelanga tushango kuli nibone kuli ki babakai ku bona babaka ikupulisa kuambola ni na. Kubulela feela niti, ki basikai feela ku bona bane baikupulisize kueza cwalo. Kubonahala kuli, balikani baka babañwi nesi balikani sakata sina mone nihupulela.”

Kono kana kulumelana mashango ka kuitusisa lipangaliko za kuambolisana ka zona ni batu babakwahule kwakona kumitusa kutiisa silikani samina ni bona? Batili, sihulu haiba hakuna nzila yeñwi ya kuamuambolisana ka yona ni batu bao kwandaa kuitusisa Intaneti kamba lipangaliko zeñwi za kulumelana ka zona litaba. Nihakulicwalo, hañata lipangaliko za kulumelana ka zona mashango likona feela kumitusa kuambolisana ni batu baba kwahule isiñi kumitahiseza kuli mube balikani sakata.

Sekutalusa kuba balikani sakata. Bibele italusa kuli mulikani ki mutu ya “tusa ku fita mwanahabo mutu.” (Liproverbia 18:24) Kana ni mina mubata kuba ni mulikani ya cwalo? Kana mumulikani ya cwalo? Kuli muzibe likalabo kwa lipuzo zeo, muñole mikwa yemilaalu yene mukatabela kuli mutu yemubata kuli abe mulikanaa mina abe ni yona. Ki hona mukañola mikwa yemilaalu yene mukatabela kuli mube ni yona hamunze muswalisana ni mulikanaa mina yo. Muipuze kuli: ‘Kwa batu beniambolisananga ni bona fa Intaneti, ki ufi yanani mikwa yenitabela? Ki ifi mikwa yemunani yona yebakona kutabela batu bao?’—Sikuka sa mwa Bibele: Mafilipi 2:4.

Kuziba lika zabutokwa. Hañata bulikani bwa fa Intaneti buitingile fa kutabela kueza lika zeswana. Nihakulicwalo, kuba ni mikwa yeswana ki kwa butokwa hahulu kufita kutabela kueza lika zeswana. Bo Leanne babanani lilimo ze 21, babulela kuli: “Niha nisina balikani babañata, balikani baninani bona ka nako yacwale banitusa kuba mutu yomunde.”—Sikuka sa mwa Bibele: Liproverbia 13:20.

Kuzibana ni batu babañata. Hakuna bulikani bobunde bobufita bwa kuambolisana pata ka pata, ili nto yekona kumitusa kulemuha likezo za mutu yemuambola ni yena zecwale ka muutwahalelo wa linzwi lahae, ponahalo yahae ya fa sifateho, ni mwaitusiseza lilama za mubili wahae haambola.—Sikuka sa mwa Bibele: 1 Matesalonika 2:17.

Kuñola liñolo. Kuñola liñolo kukana kwabonahala kuba nto yakale, kono kueza cwalo kutusa mutu kulemuha kuli mwamuisa pilu ni kuli mwa mutokomela luli. Mwa lifasi la mipateho le, batu habasana hahulu moya ocwalo. Ka mutala, mwa buka yebizwa Alone Together, Sherry Turkle naañozi ka za mutangana yanaabulezi kuli ali kupepwa asañolelwi liñolo. Hanaatalusa ka za nako yene kusañolwanga mañolo, mutangana yo naabulezi kuli: “Niikumbutanga hahulu mazazi ao nihaike kuli nenisika pepwa kale.” Lwakona kuitusisa mukwa wo kuli lufumane balikani.

Sisupo sa butokwa: Bulikani sakata habuami feela kuambolisana. Kono buama kuli mina ni mulikanaa mina mubonisane lilato, kuutwelo butuku, pilu telele, ni kuswalelana. Mikwa yeo yakona kumitusa kuba ni silikani sesinde ni batu babañwi. Kono hamukoni kubonisa mikwa yeo haiba muambolisananga feela fa Intaneti.