BUTATA

Zetahisa Kuli Lusike Lwaba ni Buiketo

MUBAPALE

“Batu kacenu baikola kusebelisa lika za bumapanga-panga, litaba za sayansi, ni lika zeñwi zebafumanisa masheleñi kufita mone kuinezi kwa kale . . . Nihakulicwalo, kubonahala kuli lika zeo kaufela litahisize feela kuli batu basike baba mwa buiketo.”—The Global Risks Report 2018, World Economic Forum.

KI KABAKALAÑI BATU BABAÑATA BABAITUTILE HABABILAELA KA ZA BUPILO BWALUNA BWA KWAPILI NI KA ZA LIFASI? HAMUNAHANE FEELA KA ZA MIINELO YEMIÑWI YETAATA YELUKOPANA NI YONA.

BUSHOLI BWA FA INTANETI: Mutende wa The Australian ubiha kuli, “Intaneti izwelapili kuba sibaka sesi maswe hahulu ni kufita. Fa intaneti kufumaneha batu babashengulanga banana, likebenga, batu babahatisanga litaba za buhata zetahisa mifilifili ni masholi. Kuitusisa maswe libizo la mutu yomuñwi sekuatile hahulu. . . . Intaneti itahisa kuli batu babonise mikwa yemaswe hahulu inge cwalo buhali ni situhu.”
KUSA LIKANELELA KWA MAYEMO A KWA MUBILI: Ka kuya ka piho ya ba katengo ka Oxfam International, kunani batu babafumile hahulu mi hape kunani bababotanile hahulu ni kufita. Katengo kao katalusa kuli: “Kutotobela kwa sifumu sa lifasi kutahisa kuli babafumile bahatelele hahulu babotana mi hañata babahatelelwanga hahulu ki basali.” Batu babañwi banani sabo ya kuli muinelo wo wa kusa likanelela kwa mayemo a batu mwa bupilo wakona kutahisa mifilifili.
LINDWA NI NYANDISO: Mwa silimo sa 2018, ba katengo ka United Nations Refugee Agency nebabihile kuli: “Lusweli lwaiponela palo yetuna ya batu bababaleha mwa libaka za bona.” Batu babafitelela 68 milioni nebanani kubaleha mwa libaka zabona kabakala lindwa kamba nyandiso. Piho yeo ibonisa kuli: “Ibato ba mwa lisekondi ni lisekondi zepeli mutu alimuñwi wabalehanga.”
KUSINYEHA KWA LIBAKA ZEÑWI: Piho ya The Global Risks Report 2018 ibonisa kuli: “Mifuta yemiñata ya limela ni lifolofolo lisweli zafela kabubebe,” mi piho yeo izwelapili kubonisa kuli, “kusilafala kwa moya ni liwate kusweli kwa ekezeha hahulu ili nto ye kona kutahisa matuku kwa batu.” Hape buñata bwa likokwani lisweli zafela mwa linaha zeñwi. Bakeñisa kuli likokwani zatusa kuli limela lizwelepili kubateñi, basayansi babulela kuli haiba likokwani lifela, uzibe “lifasi laluna likasinyeha hahulu.”

Kana lwakona kutahisa licinceho zeswanela kuli kube ni buiketo mwa lifasi? Babañwi baikutwa kuli kuba ni zibo kwakona kutahisa buiketo mwa lifasi. Haiba ki cwalo, ki zibo yecwañi yekona kutahisa buiketo? Lukanyakisisa lipuzo ze, mwa litaba zetatama ze mwa magazini ye.

MUZUHE!