KANA LIFASI LIKABA HANDE KWAPILI?
Mawate
MAWATE aalufangi feela lico zeluca kono hape alufanga lika zeñwi zelukona kuitusisa kwa kupanga milyani. Mawate azwisanga moya omuñata wa oxygen mi aanyanga moya omaswe ozwa kwa lika zebaeza batu. Kwandaa zeo, mawate hape atusanga kuzamaisa mayemo a lihalimu.
Lika Zekona Kusinya Mawate Aluna
Kucinca kwa mayemo a lihalimu kwakona kutahisa kuli bucwañi bwa mwa mezi, linkala, ni lika zeñwi zepila mwa mezi lisike zaba ni bupilo bobunde. Ba sayansi baakaleza kuli buñata bwa bucwañi bwa mwa mezi ili bobutusa libupiwa zeñwi za mwa mezi kupila, bwakona kushwa mwahalaa lilimo ze 30 kwapili.
Licaziba baakaleza kuli 90 pesenti ya linyunywani zeca lico za mwa liwate mwendi selicile mapulasitiki akona kubulaya libupiwa zeñata-ñata za mwa liwate ka silimo.
Mwa 2022, António Guterres, muñoli wa ba UN naabulezi kuli: “Halusika babalela mawate, mwendi kona libaka kacenu halutalimana ni matata atahiswa ki masila a mwa mawate.”
Lifasi—Nelibupilwe ka Nzila Yelitusa Kuli Lisike Lasinyeha
Mawate ni lika zeñwi zepila mwateñi, liezizwe ka nzila yelikonisa kuba zekenile ni kuba ni buiketo bobunde haiba batu basaezi lika zekona kutaza mawate masila. Buka ya Regeneration: Ending the Climate Crisis in One Generation italusa kuli batu habasa silafazi liwate, “baitusa ili bona.” Halunyakisiseñi mitala isikai:
-
Tukokwani totunyinyani totubizwa phytoplankton tucanga ni kubuluka moya wa carbon dioxide, ili moya otahisanga kuli kucise hahulu. Tukokwani to, tubulukanga moya wa carbon dioxide ili obato likana ni obulukiwanga ki likota, bucwañi, ni limela zeñwi za fa lifasi.
-
Maikolokuwawa acanga matalo ni masapo a litapi zeshwile, ili zekona kutaza masila mwa liwate. Hasamulaho tumaikolokuwawa to, tubanga lico za libupiwa zetuna zepila mwa mezi. Ka kuya ka webusaiti ya Smithsonian Institution Ocean Portal, tukiso yeo itusanga kuli “liwate libe lelikenile.”
-
Libupiwa zeñata za mwa mawate liitusisanga tukiso ya kuluba lico kwa kukusufaza kuwawata kwa mezi kakuli kuwawata kukona kusinya bucwañi bwa mwa mezi, linkala, ni libupiwa zeñwi za mwa mawate.
Zebasweli Kueza Batu Kuli Bafelise Butata Bo
Haiba luitusisa mapepa ni mabotela akona kuitusiswa hape, lwakona kutusa kuli mwa mawate kusike kwatala hahulu masila.
Batu habasa yumbeli masila mwa liwate, likazwelapili kukena. Licaziba basusueza batu kuitusisa sinca mapepa akale, liitusiso zeñwi, ni mabotela a pulasitiki kufita kuitusisanga feela zona hañwi ni kuyumba.
Kono kunani lika zeñwi zesatokwa kuezwa. Cwanoñu fa, ba katengo kakatalima za buiketo nebanopile manyalala aeza matani a 9,200 fa minanga ili mwa silimo silisiñwi mwa linaha ze 112. Kono yeo neli palo yenyinyani hahulu kwa manyalala ayumbelwanga mwa liwate silimo ni silimo.
Ba National Geographic nebabihile kuli “masila ayumbezwi mwa mawate cwanoñu fa ki amañata hahulu mi kubonahala kuli kutaata kuafelisa.” Batu basweli kukata hahulu mafula a mwa mubu ili nto yetahisa kuli libupiwa za mwa liwate lipalelwe kukenisa hande mawate sina mone libupezwi kuli liezange cwalo.”
Mabaka Halukona Kuba ni Sepo —Zeibulela Bibele
“Lifasi litezi zeuezize. Kunani liwate, lelituna hahulu, leliatami, lelitezi lika zepila zesakoni kubalwa, zenyinyani ni zetuna.”—Samu 104:24, 25.
Mubupi waluna uezize mawate ka nzila yetusa kuli akone kuikenisa. Munyakisise taba ye: Bakeñisa kuli Mubupi waluna uezize mawate ni lika kaufela zepila mwateñi, taba yeo ibonisa kuli wakona kuzwisa lika kaufela zebaitusisize batu kwa kusilafaza liwate. Mubone taba yeli, “Mulimu Usepisa Kuli Lifasi Likaba Hande Kwapili,” ye fa likepe 15.
