Mwa mabasi amañwi, banana balibelelwanga kutusa mwa misebezi ya fa lapa, mi baezanga cwalo basabilaeli. Mi mwa mabasi amañwi mona, bashemi habalibelelangi bana babona kutusa mwa misebezi ya fa lapa, mi ka libaka leo, bana ni bona habaezangi misebezi yeo ka pilu kaufela.

Babatisisi balemuhile hahulu mukwa wo mwa linaha zeñata, ili mo banana banani mukwa wa kubata kuezezwa lika kufita kuli bona baeze misebezi ya fa lapa. Mushemi wa libizo la Steven ubulela kuli: “Kacenu, banana batuhelelwanga kueza lipapali za fa kompyuta, kutanda nako yeñata fa intaneti, ni kubuha TV. Banana habalibelelwi kueza misebezi yemiñata.”

Mubona cwañi? Kana misebezi ya fa lapa yakona kutusa kuli lapa libabalelwe hande ni kutusa mwanana kuhula hande?

Bashemi babañwi habafangi bana babona misebezi ya fa lapa, sihulu haiba kuli mwanana unani misebezi yemiñata ya kwa sikolo yafilwe kuli atoezeza kwa ndu, kamba mwendi ukatokwa kukutela kwa sikolo kuli ayosebeza. Nihakulicwalo, munyakisise bunde bwa kufanga banana misebezi ya fa lapa.

Misebezi ya fa lapa itusa mwanana kuhula hande. Banana babaezanga misebezi ya fa lapa bakona kueza hande hahulu kwa sikolo, mi taba yeo haikomokisi. Kueza misebezi ya fa lapa kutusa mwanana kuba ni buikolwiso bwa kuli wakona kupeta lika hande, mi kukona kumutusa kuba yaitingwa, ni kumutusa kuba ni bundume bwa kueza lika, ili lika zetokwahala ku mutu kuli akondise kwa sikolo.

Misebezi ya fa lapa itusa banana kusebeleza babañwi. Babañwi balemuhile kuli banana babatusanga mwa misebezi ya fa lapa hañata habahulanga bayo ezanga misebezi ya kutusa babañwi mwa silalanda sabona. Taba yeo haikomokisi kakuli kueza misebezi ya fa lapa kutusa banana kueza zebatokwa babañwi pili basika eza kale zebatokwa bona. Hape bo Steven bababulezwi kwa makalelo a taba ye, babulela kuli: “Haiba banana habatwaezwi kueza misebezi ya fa lapa, bakanahana kuli bona baswanela kuezezwanga feela lika, mi bakahula ni mubonelo ofosahalile ka zebaswanela kuezanga mwa bupilo ili nto yekabatahiseza kusapetanga buikalabelo bwabona ni kupalelwa kusebeza ka taata.”

Misebezi ya fa lapa iswalisanisa lubasi. Haiba banana baikataza kueza misebezi ya fa lapa, bakafita fa kulemuha kuli baitebuhiwa mwa lubasi ni kuli banani buikalabelo bwa kupeta misebezi yeshutana-shutana. Banana habakoni kuituta taba yeo haiba  kuli bashemi baiyakatwa hahulu kuli banana batokwa feela kuisa pilu kwa misebezi yebafilwe kwa sikolo kufita kueza misebezi ya fa lapa. Bashemi muipuze kuli, ‘Ki bunde bufi bobukona kuba teñi haiba mwanaka atanda hahulu nako yeñata mwa sikwata sa balahi ba mbola ni kupalelwa kufumana nako ya kubanga hamoho ni lubasi?’

Mubalute inze basali banana. Babañwi babulelanga kuli bashemi baswanela kufanga bana babona kueza misebezi ya fa lapa habakwanisa lilimo zetaalu. Babañwi bona babulela kuli banana bakona kufiwa misebezi ya fa lapa ni habanani lilimo zepeli kamba zesafiti fo. Taba yemuswanela kuziba ki ya kuli banana babanyinyani balata kusebeza ni bashemi babona ni kubalikanyisa.—Sikuka sa mwa Bibele: Liproverbia 22:6.

Mufe mwanana musebezi kulikana ni fakuma. Ka mutala, mwanana wa lilimo zetaalu wakona kunopa-nopa libapaliso zahae, kukenisa fokusuluhezi lika, kamba kubeya hande libyana zeyotapiswa. Banana babahulile bakona kufiyela, kutapisa mota, kamba kuapeha. Mufe mwanaa mina musebezi kulikana ni buikoneli bwahae. Haiba mueza cwalo, mwanaa mina ukaezanga misebezi ya fa lapa inze atabile.

Mutuse mwanaa mina kulemuha kuli misebezi ya fa lapa ki ya butokwa hahulu. Kueza cwalo kukona kuba taata sihulu haiba mwanaa mina ubanga ni musebezi omuñata wa kwa sikolo wato ezezanga kwa ndu zazi ni zazi. Buka yebizwa The Price of Privilege ibulela kuli: “Mukona kuziba kuli mwanaa mina haangi misebezi ya fa lapa kuba ya butokwa,” haipatehisa kueza feela misebezi ya kwa sikolo ka kubata kuli apase hande. Sina mokutaluselizwe kwa makalelo, kueza misebezi ya fa lapa kutusa banana kuba baituti babande. Mi zebaituta habaeza misebezi ya fa lapa likabatusa habakaba ni mabasi abona.—Sikuka sa mwa Bibele: Mafilipi 1:10.

Mutuse mwana kuziba libaka haeza misebezi ya fa lapa kufita kubilaela haiba asaezi hande misebezi yeo. Kukona kuungela mwanaa mina nako yetelele kuli afeze musebezi one mubata kuli aeze. Mwendi mukalemuha kuli hasika eza hande musebezi wo sina mone mubatela. Haiba kuba cwalo, musike mwamatukela kumuamuha musebezi wo. Mulelo wamina haki wa kuli mwanaa mina aeze musebezi wo sina mobakona kuuezeza batu babahulu, kono ki kumutusa kuli utokwa kusebeza ka taata mi kueza cwalo kutahisa tabo.—Sikuka sa mwa Bibele: Muekelesia 3:22.

Mutuse mwanaa mina kuli aise pilu kwa lika zekamutusa. Batu babañwi babulelanga kuli kuluta mwana misebezi kutusanga banana kupeta hande buikalabelo bwabona. Babañwi bona babulelanga kuli kueza cwalo kutusa banana kuli baise pilu kwa lika zebakona kufumana mwa lubasi kufita zebakona kutisa mwa lubasi. Hape balemusanga kuli mwana wakona kuhana kueza misebezi ya fa lapa hanani masheleñi amañata, ili kupalelwa kuutwisisa mulelo wa misebezi ya fa lapa. Luitutañi? Neikaba nto yende kuli masheleñi afiwa ku mwana asike aba akumulifa kabakala musebezi wa fa lapa waezize.