1. Ki lika mañi zekona kutahisa kuli muuna asike apilisana hande ni musalaa hae ni bana bahae?

MUUNGA kuli kuba toho ya lubasi kutalusañi? Baana babañwi bapilisana ni basali babona ni bana babona ka kulatelela sizo sabona kamba simuluho yabona. Mulemuhe zanaabulezi kaizeli yomuñwi yapila kwa Europe yabizwa Yanita, naaize: “Kwa naha yahabo luna baana baanga kuli basali habana tuso, ni kuli basali baswanela kuungiwa sina batanga.” Mi muzwale yabizwa Luke, yapila kwa America naabulezi kuli: “Bashemi babañwi babaana batalusezanga bana babona babashimani kuli zebabulela basali haki za butokwa mi habaswaneli kuteeleza ku zebabulela.” Nihakulicwalo, Jehova habati kuli muuna, ka kuba toho ya lubasi, apilisane ni musalaa hae ka nzila yeo. (Mubapanye Mareka 7:13.) Kono cwale ki lika mañi zekona kutusa muuna kuba toho ya lubasi yomunde?

2. Ki lika mañi zaswanela kuziba toho ya lubasi, mi ki kabakalañi?

² Kuli muuna abe toho ya lubasi yomunde, uswanela kuziba pili zabata Jehova kuli aeze. Hape uswanela kuziba libaka Jehova hanaalukisize kuli kube ni toho ya lubasi, mi sihulu uswanela kuziba mwakona kulikanyiseza Jehova ni Jesu. Ki kabakalañi muuna haswanela kuziba litaba zeo? Kabakala kuli Jehova ufile toho ya lubasi maata mi ubata kuli aitusise ona hande.—Luka 12:48b.

3. Manzwi añozwi kwa liñolo la 1 Makorinte 11:3 alulutañi ka za kuba toho?

³ Mubale 1 Makorinte 11:3. Timana ye ibonisa mo Jehova aonga-ongezi lubasi lwahae lwa kwa lihalimu ni lwa fa lifasi. Kuba toho kuama lika zepeli ze—kuba ni maata ni kuikalabela ku Mulimu. Ka kuba yena “toho,” Jehova unani maata kaufela, mi bana bahae kaufela kwa lihalimu ni fa lifasi bakaikalabela  ku yena. (Maro. 14:10; Maef. 3:14, 15) Jehova ufile Jesu maata a kuzamaisa puteho, mi Jesu ukaikalabela ku Jehova ka mwaitusiseza maata ahae. (1 Makor. 15:27) Jehova hape ufile muuna maata a kuzamaisa musalaa hae ni bana bahae, mi muuna ukaikalabela ku Jehova ni Jesu ka mwapilisanela ni lubasi lwahae.—1 Pit. 3:7.

4. Jehova ni Jesu banani maata a kuezañi?

⁴ Ka kuba yena Toho ya lubasi lwahae kaufela kwa lihalimu ni fa lifasi, Jehova unani maata a kutomela bana bahae milao ya mobaswanela kupilela, ni kubona teñi kuli balatelela milao yeo. (Isa. 33:22) Jesu, yena toho ya puteho ya Sikreste, ni yena unani maata a kutoma milao ni kubona teñi kuli milao yeo yalatelelwa.—Magal. 6:2; Makolo. 1:18-20.

5. Toho ya lubasi unani maata a kuezañi, kono ki maciñekelo mañi anani ona?

⁵ Sina Jehova ni Jesu, toho ya lubasi unani maata a kutomela lubasi lwahae milao. (Maro. 7:2; Maef. 6:4) Nihakulicwalo, maata ahae anani maciñekelo. Ka mutala, milao yatomela lubasi lwahae iswanela kulumelelana ni likuka zefumaneha mwa Linzwi la Mulimu. (Liprov. 3:5, 6) Mi toho ya lubasi haana maata a kutomela milao batu babasi ba lubasi lwahae. (Maro. 14:4) Hape bana bahae hase bahulile ni kuzwa fa lapa, bakazwelapili kumukuteka, kono haasali toho yabona.—Mat. 19:5.

6. Ki kabakalañi Jehova halukisize kuli babañwi bafiwe buikalabelo bwa kuba toho?

⁶ Jehova ulukisize kuli babañwi bafiwe buikalabelo bwa kuba toho kakuli walata lubasi lwahae. Tukiso yeo ki mpo yezwa ku yena. Kuba ni toho kutahisa kuli kube ni kozo mwa lubasi lwa Jehova ni kuli lika liezwe ka nzila yeswanela. (1 Makor. 14:33, 40) Hane kusike kwazibahala kuli toho ki mañi, ba mwa lubasi lwa Jehova nebaka ikezeza feela lika mobalatela mi nebasike baba ni tabo. Ka mutala, hakuna yanaaka ziba kuli ki mañi yanani maata a kueza katulo ya mafelelezo ni kubona teñi kuli katulo yeo yalatelelwa.

7. Ka kuya ka Maefese 5:25, 28, kana Jehova naabata kuli baana bahatelele basali?

⁷ Haiba tukiso ya Mulimu ya kuli kube ni toho ya lubasi ki yende, ki kabakalañi basali babañata habaikutwa kunyandiswa ni kuhatelelwa ki baana babona? Libaka kikuli baana babañata habamameli milao ya Jehova yeama lubasi, mi baiketezi kulatelela lizo zabona. Hape banyandisanga basali babona kabakala kuli baitata. Ka mutala, muuna ukona kuhatelela musalaa hae ilikuli abonahalise kuli ki wa butokwa hahulu ni kubonisa babañwi kuli ki muuna sakata. Ukona kuikutwa kuli hakoni kuhapeleza musalaa hae kumulata kono wakona kutahisa kuli amusabe. Mi ukona kuikutwa kuli haiba musalaa hae amusaba, kuka mubela bunolo kumuzamaisa. * Mubonelo ocwalo hausika luka nihanyinyani, kakuli baana babaeza cwalo batahisa kuli basali basike bafiwa likute leli baswanela ili kulwanisana ni zabata Jehova.—Mubale Maefese 5:25, 28.

8. Ki lika mañi zekona kutusa muuna kuba toho ya lubasi yomunde?

⁸ Muuna ukona kuba toho ya lubasi yomunde ka kulikanyisa mwaitusiseza maata Jehova ni Jesu. Halunyakisiseñi tulemeno totubeli twabonisanga Jehova ni Jesu, mi mulemuhe  mo toho ya lubasi akona kuboniseza tulemeno totuswana to ku musalaa hae ni bana bahae.

9. Jehova ubonisanga cwañi buikokobezo?

⁹ Buikokobezo. Jehova ki yena yabutali ka kufitisisa. Nihakulicwalo, wateelezanga kwa maikuto a batanga bahae. (Gen. 18:23, 24, 32) Ulumelelize batanga bahae kufa liakalezo. (1 Mal. 22:19-22) Jehova upetahalile kono halibelelangi kuli lueze lika zelukile nako kaufela. Niteñi, watusanga batanga bahae babasika petahala kuli bakondise. (Samu 113:6, 7) Mane Bibele ibonisa kuli Jehova ki ‘mutusi’ waluna. (Samu 27:9; Maheb. 13:6) Mulena Davida naabulezi kuli naakonile feela kueza musebezi omutuna wanaafilwe bakeñisa kuli Jehova naaikokobeza mi naamutusize.—2 Sam. 22:36.

10. Jesu naabonisize cwañi buikokobezo?

¹⁰ Halunyakisiseñi mutala wa Jesu. Nihaike kuli naali Mulena ni Muluti, naatapisize mahutu a balutiwa bahae. Ki lifi libaka leliñwi Jehova hanaabukelelize taba yeo mwa Bibele? Kusina kukakanya, neli kuli atomele litoho za mabasi ni batu babañwi mutala obaswanela kulikanyisa. Jesu ka sibili naabulezi kuli: “Nimitomezi mutala, kuli sina moni miezelize, ni mina mueze cwalo.” (Joa. 13:12-17) Nihaike kuli Jesu naanani maata amatuna, naasabatangi kuli batu bamusebeleze. Kono naasebelelize babañwi.—Mat. 20:28.

11. Toho ya lubasi ukona kuitutañi ku Jehova ni Jesu ka za kuba ni buikokobezo?

¹¹ Zeluituta. Toho ya lubasi ukona kubonisa buikokobezo mwa linzila zeñata. Ka mutala, halibeleli kuli musalaa hae ni bana bahae bakaezanga lika zelukile ka nako kaufela. Wateelezanga kwa maikuto abona niha salumelelani ni ona. Bo Marley, babapila kwa America batalusa kuli: “Fokuñwi na ni bo muunaaka lubanga ni mubonelo oshutana wa lika. Kono niikutwa kuli baitebuha na mi banikuteka bakeñisa kuli banikupanga kuli nibataluseze maikuto aka mi banahanisisanga zene nibulezi pili basika eza kale katulo.” Hape muuna yaikokobeza walata kueza misebezi ya fa lapa nihaike kuli mwa sibaka sapila ku sona batu baanga kuli misebezi yeo iswanela kuezwa ki basali. Kukona kuba taata kueza cwalo. Ki kabakalañi? Kaizeli yabizwa Rachel utalusa kuli:  “Kwa sibaka konisimuluha, haiba muuna atusa musalaa hae ka kueza misebezi ya fa lapa yecwale ka kutapisa mikeke kamba kufiyela mwa ndu, batu mwa silalanda ni bahabo yena bakaikutwa kuli haki muuna sakata. Bakaanga kuli wazamaiswa ki musalaa hae.” Haiba batu mwa sibaka semupila ku sona ki mona mobaangela lika cwalo, muhupule kuli Jesu naatapisize mahutu a balutiwa bahae, nihaike kuli nekuungiwa kuli musebezi wo neuswanela kuezwa ki mutanga. Toho ya lubasi yomunde haikalelwi kuli kueza misebezi ya fa lapa kukatahisa kuli batu banahane kuli wafokola, kono ubata kutabisa musalaa hae ni bana bahae. Kwandaa kuba ni buikokobezo, ki kalemeno mañi kakañwi katokwa kuba ni kona toho ya lubasi yomunde?

12. Jehova ni Jesu balubonisa cwañi lilato?

¹² Lilato. Lika kaufela zaezanga Jehova uliezanga kabakala lilato. (1 Joa. 4:7, 8) Ulufile Linzwi lahae yona Bibele ni kopano yahae kakuli walulata mi ubata kuli lutiye kwa moya. Ulutusa kuikutwa kuli walulata. Kono kucwañi ka za lika zelutokwa kwa mubili? Jehova ‘ulufanga ka buñata lika kaufela zelutabela.’ (1 Tim. 6:17) Halueza mafosisa, walusikululanga kono hatuhelangi kululata. Bakeñisa kuli walulata, Jehova naalukisize sitabelo sa Mwanaa hae kuli aluliulule kwa sibi ni lifu. Mi Jesu naabonisize kuli ululata hahulu kuli mane naatobohile bupilo bwahae kabakala luna. (Joa. 3:16; 15:13) Hakuna nto niyekana yekona kutahisa kuli Jehova ni Jesu batuhele kulata babasepahala ku bona.—Joa. 13:1; Maro. 8:35, 38, 39.

13. Ki kabakalañi hakuli kwa butokwa kuli toho ya lubasi alate lubasi lwahae? (Mubone ni mbokisi yeli, “ Ki Lika Mañi Zekona Kutusa Muuna Yasazo Nyala Kukutekiwa ki Musalaa Hae?”)

¹³ Zeluituta. Lika kaufela zaeza toho ya lubasi uswanela kulieza kabakala kuli walata lubasi lwahae. Ki kabakalañi kueza cwalo hakuli kwa butokwa hahulu? Muapositola Joani naañozi kuli: “Yasalati muzwale wahae [kamba lubasi lwahae], yaboni, hakoni kulata Mulimu, yasika bona.” (1 Joa. 4:11, 20) Kacwalo, muuna yalata lubasi lwahae mi ubata  kulikanyisa Jehova ni Jesu ukatusa lubasi lwahae kwa moya, kubatusa kuikutwa kuli wabalata, ni kubafumanela lika zebatokwa kwa mubili. (1 Tim. 5:8) Ukaluta bana bahae ni kubakalimela. Hape ukalika mwakonela kaufela kueza likatulo zekutekehisa Jehova ni zetusa lubasi lwahae. Cwale halunyakisiseñi yeñwi ni yeñwi ya lika zeo, mi lukabona mo toho ya lubasi akona kulikanyiseza Jehova ni Jesu.

14. Toho ya lubasi ukona kutusa cwañi lubasi lwahae kutiya kwa moya?

¹⁴ Kutusa lubasi lwahae kutiya kwa moya. Ka kulikanyisa Ndatahe, Jesu naabata kuli balateleli bahae bazwelepili kutiya kwa moya. (Mat. 5:3, 6; Mare. 6:34) Ka mukwa oswana, nto yapili yaswanela kueza toho ya lubasi ki kutusa lubasi lwahae kutiya kwa moya. (Deut. 6:6-9) Ukona kueza cwalo ka kubona teñi kuli yena ni lubasi lwahae babala ni kuituta Linzwi la Mulimu, bafumaneha kwa mikopano ya puteho, bakutaza taba yende, mi bazwelapili kutiisa silikani sabona ni Jehova.

15. Toho ya lubasi ukona kutusa cwañi lubasi lwahae kuikutwa kuli wabalata?

¹⁵ Kutusa lubasi lwahae kuikutwa kuli wabalata. Jesu hanaali ni batu babañwi, Jehova naabulezi kuli wamulata. (Mat. 3:17) Jesu hañata-ñata naabonisize kuli walata balutiwa bahae ka lika zanaaezize ni zanaabulezi. Balutiwa bahae ni bona nebabulezi kuli bamulata. (Joa. 15:9, 12, 13; 21:16) Toho ya lubasi ukona kubonisa kuli walata musalaa hae ni bana bahae ka lika zaeza, inge cwalo ka kuituta Bibele ni bona. Hape uswanela kubabulelela kuli wabalata mi waitebuha bona, mi haiba kukonahala, uswanela kubababaza fapilaa babañwi.—Liprov. 31:28, 29.

16. Ki lika mañi zeñwi zaswanela kueza toho ya lubasi, mi uswanela kutokomelañi?

¹⁶ Kufumanela lubasi lwahae lika zebatokwa kwa mubili. Jehova naaboni teñi kuli Maisilaele nebanani lika zene batokwa kwa mubili niha naabafa koto bakeñisa kusautwa kwabona. (Deut. 2:7; 29:5) Ni luna kacenu ulutusa kufumana lika zelutokwa kwa mubili. (Mat. 6:31-33; 7:11) Jesu ni yena naafepile batu bane bamulatelela. (Mat. 14:17-20) Hape naabafolisize kwa matuku ane bakula. (Mat. 4:24) Kuli atabise Jehova, toho ya lubasi uswanela kufumanela lubasi lwahae zebatokwa kwa mubili. Kono uswanela kutokomela kuli hanzaa sebeza kuli afumanele lubasi lwahae lika zebatokwa kwa mubili, haapatehi hahulu kuli mane apalelwe kutusa lubasi kutiya kwa moya ni kubatusa kuikutwa kuli wabalata.

17. Ki mutala mañi watomile Jehova ni Jesu ka za moba lulutelanga ni kulukalimela?

¹⁷ Walutanga lubasi lwahae. Jehova walulutanga ni kulukalimela bakeñisa kuli ubata kulutusa. (Maheb. 12:7-9) Ka kuswana ni Ndatahe, Jesu ulutanga balutiwa bahae ka lilato. (Joa. 15:14, 15) Wabakalimelanga kono uezanga cwalo ka lilato. (Mat. 20:24-28) Waziba  kuli halusika petahala mi hañata lwaezanga mafosisa.—Mat. 26:41.

18. Ki lika mañi zaziba toho ya lubasi yomunde?

¹⁸ Toho ya lubasi yalikanyisa Jehova ni Jesu waziba kuli musalaa hae ni bana bahae habasika petahala. Habangi ni “buhali bobutuna” ku musalaa hae ni bana bahae. (Makolo. 3:19) Kono usebelisanga sikuka sesiñozwi kwa Magalata 6:1 mi ulikanga kubasikulula “ka moya obunolo,” ka kuhupula kuli ni yena hasika petahala. Ka kuswana ni Jesu, ulemuha kuli nzila yende hahulu yakona kubaluta ka yona ki ka kubatomela mutala.—1 Pit. 2:21.

19-20. Toho ya lubasi ukona kulikanyisa cwañi Jehova ni Jesu haeza likatulo?

¹⁹ Uezanga likatulo zetusa babañwi. Jehova uezanga likatulo zetusa babañwi. Ka mutala, hanaabupa lika, mulelo wahae nesi kuli aituse yena muñi kono naabata kuli libupiwa zeñwi liikole bupilo. Hakuna yanaa muhapelelize kuli afe Mwanaa hae kuli ashwele libi zaluna. Kono naaezize cwalo ka kuitatela bakeñisa kuli naabata kulutusa. Jesu ni yena naaezize likatulo zenetusize babañwi. (Maro. 15:3) Ka mutala, nako yeñwi hanaakatezi hahulu, naalutile batu babañata bane batile ku yena kufita kupumula.—Mare. 6:31-34.

²⁰ Toho ya lubasi yomunde waziba kuli utokwa kuikataza kuli aeze likatulo zende zetusa lubasi lwahae, mi ueza mwakonela kaufela kupeta buikalabelo bo. Haezangi likatulo kusina libaka leliutwahala, kamba kueza likatulo ka kuya ka mwaikutwela ka nako yeo. Kono utuhelelanga Jehova kumutusa kuziba mwakuezeza likatulo zende. * (Liprov. 2:6, 7) Ka kueza cwalo, ukaeza likatulo zetusa babañwi isiñi zetusa feela yena.—Mafil. 2:4.

21. Lukanyakisisañi mwa taba yetatama?

²¹ Jehova ufile litoho za mabasi buikalabelo bobutuna, mi bakaikalabela ku yena ka mobapetela buikalabelo bo. Kono haiba muuna aeza mwakonela kaufela kulikanyisa Jehova ni Jesu, ukaba toho ya lubasi yomunde. Mi haiba musali apeta buikalabelo bwahae mwa linyalo, bakaba ni tabo mwa linyalo labona. Musali uswanela kuunga cwañi buikalabelo bwa muunaa hae bwa kuba toho ya lubasi, mi ki butata mañi bwakona kukopana ni bona? Lipuzo zeo likaalabiwa mwa taba yetatama.