1. Bakreste baswanela kuba sina kota ka mukwa ufi? (Mubone ni siswaniso.)

 “MOYA haukoni kuloba kota yekona kusikama.” Lishitanguti le libonisa mukwa wa butokwa otusanga likota zeñwi kuzwelapili kupila, ili bunolo. Ni luna luswanela kuba bababunolo halukopana ni miinelo yetaata mwa bupilo, ilikuli luzwelepili kusebeleza Jehova ka tabo. Lukona kueza cwañi cwalo? Luswanela kuba ni kutwisiso ka kutwaela kapili haiba miinelo icinca mwa bupilo bwaluna, ni ka kukuteka mibonelo ni likatulo za babañwi.

2. Ki tulemeno tufi totukona kulutusa kutwaela kapili miinelo haicinca mwa bupilo, mi lukanyakisisañi mwa taba ye?

² Ka kuba batanga ba Jehova, lubata kuba ni kutwisiso. Hape lubata kuba ni buikokobezo ni mukekecima. Mwa taba ye, lukanyakisisa mo tulemeno to netutuselize Bakreste babañwi kukondisa miinelo hane icincize mwa bupilo bwabona. Hape lukanyakisisa mo tulemeno to tukona kulutuseza. Kono pili, halunyakisiseñi zeluituta ku Jehova ni Jesu, ili baba lutomezi mutala omunde hahulu wa kuba ni kutwisiso.

3. Luziba cwañi kuli Jehova unani kutwisiso?

³ Jehova ubizwa kuli “ki yena Licwe” bakeñisa kuli utiile, mi haasuti. (Deut. 32:4) Nihakulicwalo, hape unani kutwisiso. Miinelo hainze icinca mwa lifasi, Mulimu uzwelangapili kucinca ilikuli ataleleze lika kaufela zalusepisize. Jehova naabupile batu ka siswaniso sahae, inze banani buikoneli bwa kucinca miinelo haicinca mwa bupilo. Mwa Bibele, kunani likuka zekona kulutusa kueza likatulo zende kusina taba ni miinelo yetaata yelukona kukopana ni yona. Mutala wa Jehova ni likuka zalufile, ubonisa kuli nihaike kuli “ki yena Licwe,” hape unani kutwisiso.

4. Mufe mutala obonisa kuli Jehova unani kutwisiso. (Livitike 5:7, 11)

 ⁴ Linzila za Jehova lipetahalile mi unani kutwisiso. Haabatangi kuli batu baeze lika zebasa koni kueza. Ka mutala, halunyakisiseñi mo Jehova naaboniselize kutwisiso kwa Maisilaele. Naasabati kuli batu kaufela bafe matabelo aswana, ibe kuli ki bafumi kamba ki babotana. Mwa miinelo yemiñwi, naalumelezanga mañi ni mañi kufa matabelo kulikana ni miinelo yahae.—Mubale Livitike 5:7, 11.

5. Mufe mutala obonisa kuli Jehova unani buikokobezo ni mukekecima.

⁵ Buikokobezo ni mukekecima litahisanga kuli Jehova abonise kutwisiso. Ka mutala, buikokobezo bwa Jehova nebubonahezi ka nako yanaabata kuyundisa batu babamaswe ba mwa Sodoma. Ka kuitusisa mangeloi, Jehova naataluselize muuna yalukile Lota kuli asabele kwa malundu. Lota naasaba kuya kwa sibaka seo. Kacwalo, aikupela kuli yena ni lubasi lwahae basabele mwa tolopo ya Zoari, nihaike kuli toloponyana yeo ni yona neiswanela kusinyiwa. Jehova naakona kubulelela Lota kuli aeze lika kaufela zanaa mutaluselize. Kono Jehova alumeleza Lota kuya kwa Zoari, mi naasika yundisa tolopo yeo. (Gen. 19:18-22) Hamulaho wa lilimo zeñata, Jehova naabonisize mukekecima kwa batu bane bapila mwa muleneñi wa Ninive. Naalumile mupolofita Jonasi kuli ayozibahaza ka za sinyeho yene ikatahela muleneñi wo ni batu babamaswe bane bapila mwateñi. Kono batu ba mwa Ninive hane babakile, Jehova abashwela makeke mi naasika yundisa muleneñi wo.—Jonasi 3:1, 10; 4:10, 11.

6. Mufe mitala yebonisa mo Jesu naalikanyiselize Jehova ka kuba ni kutwisiso.

⁶ Jesu naalikanyisize Jehova ka kuba ni kutwisiso. Naalumilwe fa lifasi kuli ato kutaza kwa “lingu zelatehile za ndu ya Isilaele.” Kono naabonisize kutwisiso hanaaeza musebezi wo. Ka nako yeñwi, musali yomuñwi yanaasi Muisilaele naamukupile kuli afolise mwanaa hae ‘yanaakatazwa hahulu ki madimona.’ Ka mukekecima, Jesu naaezize zanaakupile musali yo, mi afolisa mwanaa hae wamusizana. (Mat. 15:21-28) Halunyakisiseñi mutala omuñwi. Kwa makalelo a bukombwa bwahae, Jesu naabulezi kuli: “Mutu kaufela yanilatula . . . , ni na nika mulatula.” (Mat. 10:33) Kono kana naalatuzi Pitrosi, yanaa mulatuzi halaalu? Batili. Jesu naaziba kuli Pitrosi naabakile ni kuli naanani tumelo. Jesu hasaazusizwe kwa bafu, naabonahezi ku Pitrosi mi kubonahala kuli naamukolwisize kuli naamuswalezi ni kuli naamulata.—Luka 24:33, 34.

7. Ka kuya ka Mafilipi 4:5, ki lika mañi zelubata kuzibahala ka zona?

⁷ Luitutile kuli Jehova Mulimu ni Jesu Kreste banani kutwisiso. Luna bo? Jehova ubata kuli ni luna lube ni kutwisiso. (Mubale Mafilipi 4:5.) Bibele yeñwi itolokile timana ye kuli: “Muzibahale ka kuba mutu yanani kutwisiso.” Lwakona kuipuza kuli: ‘Kana batu baniinga kuli ni mutu yanani kutwisiso, yabunolo, ni yatuhelelanga babañwi? Kamba kana baniinga kuba mutu yataata, yabuhali,  kamba wa muñañatoho? Kana nibatanga kuli batu baeze lika ka moni batela? Kamba kana nateelezanga ku babañwi ni kuyemela mibonelo yabona haiba kwatokwahala?’ Haluba hahulu ni kutwisiso, lubonisa kuli lulikanyisa hahulu Jehova ni Jesu. Halunyakisiseñi miinelo yemibeli molutokwa hahulu kubonisa kutwisiso—haiba miinelo yaluna mwa bupilo icinca ni haiba mibonelo yaluna ni likatulo zaluna lishutana ni za babañwi.

8. Ki lika mañi zekona kulutusa kuba ni kutwisiso miinelo haicinca mwa bupilo? (Mubone ni litaluso ze kwatasi.)

⁸ Miinelo haicinca mwa bupilo, lutokwa kuba ni kutwisiso. Licinceho zeo likona kutahisa kuli lukopane ni miinelo yetaata yene lusika libelela. Ka mutala, lwakona kukula ka sipundumukela. Kamba lwakona kukopana ni miinelo yetaata mwa bupilo haiba sifumu sa naha sitotobela kamba kuba ni kucinca kwa mubuso ka sipundumukela. (Muek. 9:11; 1 Makor. 7:31) Hape kukona kulubela taata haiba kopano ilukupa kutuhela kueza musebezi one luezanga kamba kulukupa kuyo sebeleza kwa sibaka sisili. Kusina taba ni butata bolukona kukopana nibona, lwakona kukondisa ni kutwahela kapili miinelo haicinca mwa bupilo haiba lueza lika zeene zelatelela: (1) kuamuhela cinceho, (2) kuisa pilu ku zekaezahala kwapili, (3) kuisa pilu kwa lika zende, ni (4) kueza lika ka kubeya babañwi mwa munahano. b Halunyakisiseñi mo mizwale ni likaizeli babañwi batuselizwe ka kueza lika zeo.

9. Muzwale ni musalaa hae babasebeza sina balumiwa, nebakonile cwañi kutiyela miliko yene basika libelela yene bakopani ni yona?

⁹ Muamuhele cinceho. Bo Emanuele ni bo Francesca nebalumilwe kuyo sebeza sina balumiwa mwa naha isili. Ka nako yene bakalile kuituta puo yenca ni kukala kuzibana ni mizwale ni likaizeli mwa puteho yabona yenca, butuku bobuyambukela bwa COVID-19 bwakalisa mi nebanani kuina fa sibaka sabona basazamayi. Hasamulaho, bo maa bona bo Francesca batimela ka sipundumukela. Bo Francesca nebabata hahulu kuba ni lubasi lwabona, kono nebasa koni kuzamaya kabakala butuku bobuyambukela. Ki lika mañi zene batusize kutiyela miinelo yetaata yeo? Sapili, bo Emanuele ni bakubona bo Francesca nebalapezi ku Jehova kuli abafe butali ilikuli basike babilaela hahulu za lizazi lelitatama. Jehova naaalabile tapelo yabona ka nako yeswanela ka kuitusisa kopano yahae. Ka mutala, nebasusuelizwe ki manzwi anaabulezi muzwale yomuñwi mwa vidio yeñwi, aali: “Halucinca kapili mubonelo waluna kulikana ni muinelo oluli ku ona, lukakutelwa kapili ki tabo mi lukaba ni kolo ya kusebeleza Jehova ni kutusa babañwi kulikana ni muinelo oluli ku ona.” c Sabubeli, nebaikatulezi kuekeza kwa buikoneli bwabona bwa kukutaza ka kuitusisa foni, mi mane nebakalile tuto ya Bibele. Sabulaalu, nebaamuhezi ka buitumelo tuso yene bafilwe ki mizwale ni likaizeli babona baba balata. Kaizeli yomuñwi yasishemo, naaba lumelanga kashango mokunani Liñolo la mwa Bibele zazi ni zazi silimo mukatumbi. Haiba luamuhela licinceho, ni luna lukaba ni tabo kabakala lika zelukona kueza.

10. Ki lika mañi zenetusize kaizeli yomuñwi kuamuhela cinceho yetuna yeneezahezi mwa bupilo bwahae?

¹⁰ Muise pilu kwa lika zekaezahala kwapili, ni kwa lika zende. Kaizeli yabizwa Christina  yasimuluha kwa naha ya Romania ili yapila mwa Japan, naazwafile hahulu puteho ya Sikuwa yanaaswalisana ni yona hane ikwalilwe. Nihakulicwalo, naasika zwelapili kunahana ka za zeneezahezi. Kono naaikatulezi kueza mwanaakonela kaufela kuswalisana ni puteho yeneitusisa Sijapanizi ka kuabana ka kutala mwa bukombwa. Kaizeli yo akupa musali yanaabelekanga ni yena kwamulaho kuli amutuse kuziba hande puo yeo. Musali yo alumela kuitusisa Bibele ni broshuwa ya Muikole Bupilo Kuya Kuile! kuli alute bo Christina Sijapanizi. Taba yeo neisika tusa feela bo Christina kuziba hande Sijapanizi kono neitusize ni musali yo kutabela kuituta niti. Haiba luisa pilu kwa lika zekaezahala kwapili ni kwa lika zende, licinceho zetaha ka sipundumukela likona kulutahiseza limbuyoti zelusika libelela.

11. Ki lika mañi zenetusize muzwale ni musalaa hae kuitiisa hane bakopana ni butata bwa kutokwa hande masheleñi?

¹¹ Mueze lika ka kubeya babañwi mwa munahano. Muzwale ni musalaa hae babapila mwa naha mo musebezi waluna ukwalilwe, nebabile ni butata bwa kutokwa hande masheleñi sifumu sa naha hane sitotobezi. Ki lika mañi zene batusize kutiyela muinelo wo? Sapili, nebanolofalize mupilelo wabona. Kuzwa fo, mwa sibaka sa kuisa hahulu pilu kwa butata bone bakopana nibona, nebaikatulezi kuisa hahulu pilu kwa kutusa babañwi ka kupateha hahulu mwa musebezi wa kukutaza. (Lik. 20:35) Muzwale yo naabulezi kuli: “Kupateha hahulu mwa bukombwa, neku lutusize kunahana hahulu ka za kueza tato ya Mulimu mwa sibaka sa kunahana hahulu ka za lika zezwafisa.” Miinelo haicinca mwa bupilo, luswanela kuhupula kuli nto ya butokwa ki kuzwelapili kutusa babañwi, sihulu ka kueza musebezi wa kukutaza.

12. Mutala wa muapositola Paulusi ukona kulutusa cwañi kucinca mitahisezo yaluna miinelo haitokwa kuli lueze cwalo?

¹² Luswanela kuba batu babakona kucinca ka bunolo halukutaza. Lukopananga ni batu babanani litumelo ni mibonelo yeshutana-shutana, ili babazwa mwa lisimuluho zeshutana-shutana. Muapositola Paulusi naakona kucinca ka bunolo, mi ni luna lwakona kuituta kwa mutala wahae. Jesu naaketile Paulusi “kuba muapositola wa ba macaba.” (Maro. 11:13) Kacwalo, Paulusi naakutalize kwa Majuda, Magerike, batu babaitutile, batu ba mwa mahae, makwambuyu ba muuso, ni malena. Kuli afite kwa lipilu za batu babashutana-shutana bao, Paulusi naabile “lika kaufela kwa batu ba mufuta kaufela.” (1 Makor. 9:19-23) Naaisanga hahulu pilu kwa lizo, lisimuluho, ni litumelo za batu banaakutaza ku bona mi naacinca-cincanga mukutalezo wahae kulikana ni batu banaakutaza ku bona. Ni luna lwakona kuekeza kwa buikoneli bwaluna bwa kukutaza haiba lucinca mitahisezo yaluna ka bunolo ni kulika kunahana nzila yende ya kutusa ka yona mutu ni mutu yelukutaza ku yena.

13. Ki butata bufi bobutalusizwe kwa 1 Makorinte 8:9 bolukona kuambuka haiba lukuteka mibonelo ya babañwi?

¹³ Kuba ni kutwisiso hape kwakona kulutusa kukuteka mibonelo ya babañwi. Ka mutala, likaizeli baluna babañwi batabela kuikabisa hahulu kwa meeto, kono babañwi bona habatabeli kueza cwalo. Bakreste babañwi batabela kunwa bucwala ka kuitikanelela, kono babañwi bona baiketezi kusanwa. Bakreste kaufela balata kuba ni buiketo bobunde bwa kwa mubili kono baketanga mialafelo yeshutana-shutana. Haiba luikutwa kuli likatulo zaluna ki zende kamita mi lubata kuli mizwale ni likaizeli baeze likatulo zeswana, luka sitatalisa  babañwi mi lukatahisa kuli kube ni likauhano mwa puteho. Kaniti luli, halubati kueza cwalo! (Mubale 1 Makorinte 8:9; 10:23, 24) Halunyakisiseñi miinelo yemibeli yebonisa mo kusebelisa likuka za mwa Bibele kukona kulutuseza kuba ni buitikaneleli ni kuzwelapili kutahisa kozo mwa puteho.

14. Ki likuka mañi za mwa Bibele zelutusa kuziba mwa kuapalela ni mwa kuikabiseza?

¹⁴ Muapalelo ni muikabisezo. Jehova ulufile likuka zeluswanela kulatelela, mwa sibaka sa kulutomela milao ya moluswanela kuapalela. Luswanela kuapala ka mukwa oswanela likombwa za Mulimu, ka kubonisa likute ni “kutwisiso.” (1 Tim. 2:9, 10; 1 Pit. 3:3) Kacwalo, haluapalangi ka mukwa otahisa kuli batu baise hahulu mamelelo ku luna. Likuka za mwa Bibele hape zakona kutusa baana-bahulu kusatomela babañwi milao yeama mwa kuapalela ni mwa kuotela kamba kukutela milili. Ka mutala, baana-bahulu mwa puteho yeñwi nebabata kutusa mizwale ba mikulwani bane balikanyisa mukutelo one uatile wa kusiya milili yemikuswani kono inze ishangalakani. Baana-bahulu nebaka tusa cwañi mizwale bao basatomi milao? Muokameli wa mupotoloho aeleza baana-bahulu kubulelela mizwale bao kuli: “Haiba ufa libulelelo, mi baputehi baisa hahulu mamelelo ku wena kufita kuisa pilu ku zeubulela, uzibe kunani butata kwa mutinelo wahao kamba kwa mukutelo wahao wa milili.” Mutalusezo o bunolo wo neutusize mizwale ba mikulwani bao kuutwisisa zene baswanela kueza mi baana-bahulu nebasa tokwi kutoma milao. d

15. Ki ifi milao ni likuka za mwa Bibele zekona kulutusa kueza likatulo ka za likalafo? (Maroma 14:5)

¹⁵ Buiketo bwa kwa mubili. Mukreste ni Mukreste uswanela kueza katulo yeama buiketo bwa kwa mubili. (Magal. 6:5) Mwa Bibele kunani milao isikai feela yenongile, yecwale ka taelo ya kuambuka mali ni tumelo ya moya, ili litaelo zekona kuama katulo yaeza Mukreste  ka za likalafo. (Lik. 15:20; Magal. 5:19, 20) Kono mwa miinelo yemiñwi, Bakreste baswanela kuiketela mufuta wa likalafo zebakona kuamuhela. Batu babañwi baitingile feela fa milyani yefiwangwa kwa sipatela, kono babañwi bona batabela mifuta yemiñwi ya likalafo. Nihaikaba kuli lutabela hahulu mufuta omuñwi wa likalafo, luswanela kukuteka tukela ya mizwale ni likaizeli baluna ya kuikezeza likatulo zeama likalafo. Kabakaleo, luswanela kuhupula lisupo zelatelela: (1) Ki Mubuso wa Mulimu feela okafolisa batu ka kutala. (Isa. 33:24) (2) Mukreste ni Mukreste uswanela ‘kuikolwisisa’ ka za mufuta wa likalafo zaswanela kuamuhela. (Mubale Maroma 14:5.) (3) Haluatulangi babañwi kamba kubasitatalisa. (Maro. 14:13) (4) Bakreste babonisanga lilato mi habaangi tukuluho yabona ya kueza likatulo kuba ya butokwa hahulu kufita swalisano ya puteho. (Maro. 14:15, 19, 20) Haiba luhupula lisupo ze, lukaswalisana hahulu ni mizwale ni likaizeli baluna mi lukatusa kuli kube ni kozo mwa puteho.

16. Muuna-muhulu ukona kubonisa cwañi kutwisiso hasebelisana ni baana-bahulu babañwi? (Mubone ni maswaniso.)

¹⁶ Baana-bahulu baswanela kutoma mutala omunde wa kuba ni kutwisiso. (1 Tim. 3:2, 3) Ka mutala, muuna-muhulu haswaneli kulibelela kuli maikuto ahae akaamuhelwanga kamita ka libaka feela la kuli ki yomuhulu kufita baana-bahulu babañwi. Uswanela kuutwisisa kuli moya wa Jehova wakona kutusa muuna-muhulu ufi kamba ufi mwa sitopa kuli abulele lika zekatahisa kuli baeze katulo yende. Mi haiba hakuna sikuka sa mwa Bibele sesilobilwe, baana-bahulu babanani kutwisiso baitatelanga kulatelela katulo yeyemezwi ki baana-bahulu babañata mwa sitopa, nihaikaba kuli nebanani akalezo yeshutana.

17. Ki limbuyoti mañi zebaikola Bakreste babanani kutwisiso?

¹⁷ Kuba ni kutwisiso kukona kutahiseza Bakreste limbuyoti zeñata. Luikola swalisano yende ni mizwale ni likaizeli baluna, mi kunani kozo mwa puteho. Lubanga ni tabo kulapela Jehova ni mizwale baluna babaswalisani babanani butu ni lizo zeshutana-shutana. Kono sa butokwa nikufita kikuli, lunani tabo kakuli lwaziba kuli lulikanyisa Jehova, yena Mulimu waluna yanani kutwisiso.