Nenipepilwe la May 19, 1940, mwa tolopo ya Amioûn, kwa naha ya Lebanon. Lilimonyana kuzwa fo, lubasi lwaluna lwatutela mwa muleneñi wa Tripoli, ili kone niyo hulela, mi lubasi lwaluna nelunani tabo mi nelulata Jehova Mulimu. Bashemi baka nebanani bana baketalizoho, bashimani bababeli ni basizana babalaalu, mi ki na ñomba. Bashemi baka nebasa ngi masheleñi kuba a butokwa hahulu mwa bupilo. Kono lika zene baanga kuba za butokwa hahulu neli kuituta Bibele, kuya kwa mikopano ya puteho, ni kutusa babañwi kuziba Mulimu.

Mwa puteho yaluna nekunani Bakreste babatozizwe basikai. Libizo la yomuñwi wabona neli Michel Aboud, yanaazamaisanga mukopano one ubizwa tuto ya buka. Muzwale yo naaitutezi niti mwa New York, mi ka silimo sa 1921, aba yena wapili kukutaza taba yende kwa Lebanon. Sihulu nihupula mo muzwale yo naaamuhelezi hande ka likute ni kutusa likaizeli bababeli ba mikulwani bane bakwazize Sikolo sa Giliadi, bo Anne Beavor ni bo Gwen Beavor. Likaizeli bao baba balikani baluna babatuna. Lilimo zeñata kuzwa fo, nenitabile hahulu kukopana ni bo Anne kwa America. Hamulaho wa nako kuzwa fo, nakopana ni bo Gwen, mi ka nako yeo, nebanyezwi ku muzwale yabizwa Wilfred Gooch, mi sibeli sabona nebasebeleza fa Betele ya mwa London, kwa England.

Hane nisali mwanana, nekunani feela Lipaki za Jehova basikai mwa Lebanon. Kono nelutukufalezwi kutaluseza babañwi litaba zene luziba mwa Bibele. Neluezize cwalo nihaike kuli babahulu ba bulapeli babañwi neba lulwanisa. Nisahupula hande lika zeñwi zene luipumani ku zona.

Zazi leliñwi, na ni bo kaizelaaka bo Sana nelukutaza lushango lwa mwa Bibele mwa muyaho omuñwi olundatami. Muprisita yomuñwi ataha fa bulilo fone lukutaleza. Kubonahala kuli kunani mutu yomuñwi yanaa muzibisize ka za luna. Muprisita yo akala kulwahaka bo kaizelaaka. Ahalifa hahulu mi akasheza bo Sana fa mapahamelo, mi baholofala. Mutu yomuñwi alileza mapokola, mi hase batile, balukisa kuli kube ni mutu yababalela hande bo Sana. Baisa muprisita yo kwa polisi, mi kwateñi, balemuha kuli naanani tobolo. Yomuhulu wa mapokola amubuza, ali: “Ueza musebezi mañi luli? Kana uyo muhulu wa bulapeli kamba u mueteleli wa sikwata sa likebenga?”

Hape nihupula hande nako yeñwi puteho yaluna hane ilukisize kuli luye ni mbasi kwa tolopo yeñwi ya kwa matakanyani kuli luyo kutaza taba yende. Neluikozi kukutaza kufitela muprisita wa mwa sibaka sesiñwi sene lukutaleza ku sona autwa zene lueza mi aonga-onga batu babañata kuli balulwanise. Balukataza hahulu, mane bakala kuluposaka macwe, mi bo ndate baholofala kwa toho. Nihupula kuli nebazwa mali amañata kwa meeto. Bakutela kwa mbasi ni bo ma, mi ni luna kaufela lwabalatelela inze luikalezwi. Kono hanina kulibala zene babulezi bo ma hane banze bapukuta bo ndate kwa meeto, nebaize: “Jehova, ubaswalele. Habazibi sebaeza.”

Nako yeñwi hape, neluizo potela bahabo luna mwa tolopo mone lupila. Kwateñi, neluizo fumana yomuhulu wa bulapeli yomuñwi yanaali bishopu, yanaaizo pota kwa ndu ya bo kuku babaana. Bishopu yo naaziba kuli bashemi baka neli Lipaki za Jehova. Aninoma mwahalaa batu kaufela nihaike kuli ka nako yeo, neninani feela lilimo ze 6. Anibuza kuli: “Wena, kiñi hausika kolobezwa?” Namualaba kuli nenisali mwanana, mi nenitokwa kuziba zeñata ka za Bibele ni kuba ni tumelo yetiile pili nisika kolobezwa kale. Naasika tabiswa ki zene nibulezi, mi ataluseza bo kuku kuli neninani kashwau.

Kono haki kuli nelukopananga ni miinelo yezwafisa yecwalo nako kaufela. Batu babapila kwa Lebanon banani silikani mi balata kuamuhela baenyi. Kacwalo, neluambozi ni batu babañata ka za litaba za mwa Bibele, mi neluzamaisanga lituto za Bibele zeñata.

Ka nako yene nisali kwa sikolo, muzwale wa mukulwani yanaazwa kwa Venezuela ato pota kwa Lebanon. Akala kuswalisana ni puteho yaluna mi aba mwa libato ni bo kaizelaaka bo Wafa. Hamulaho wa nako, banyalana, mi batutela kwa Venezuela. Bo Wafa nebañolelanga bo ndate mañolo, mi mwateñi neba basusuezanga kututela kwa Venezuela ni lubasi kaufela. Nebaezanga cwalo bakeñisa kuli neba lutondile hahulu. Hamulaho wa  nako, bakolwisa lubasi kaufela kututela kwa Venezuela!

Nelututezi kwa Venezuela ka silimo sa 1953, mi lwakala kupila mwa muleneñi wa Caracas, bukaufi ni kwanaaina mueteleli wa naha. Bakeñisa kuli nenisali mwanana, nenitabelanga hahulu kubona mueteleli wa naha haafita mwa mukwakwa inzaa li mwa mota yahae yetula hahulu. Kono bashemi baka neku babezi taata kutwaela kupila mwa naha isili, kutwaela puo, sizo, lico, kucisa ni kubata kwa sibaka seo. Mane hane bakalile kutwaela kupila mwa naha yeo, kwaezahala nto yeñwi yemaswe.

Bo ndate bakala kukula. Taba yeo nei lukomokisize hahulu kabakala kuli nebasa kula-kulangi, mi nebatiile. Neseli kale hahulu fone bakulezi. Bafumanwa kuli nebakula butuku bwa kansa ya mwa mba, mi baalafiwa ka kupazulwa. Ka bumai, batimela hamulaho wa sunda iliñwi kuzwa fo.

Hanikoni feela kutalusa masitapilu ane lubile ni ona, kukopanyeleza cwalo ni taba ya kuli nelupila mwa naha isili. Neninani feela lilimo ze 13 ka nako yeo. Nelusika libelela kuli bo ndate nebaka shwa mi nelusina sepo ya kuli nelukaba ni tabo hape. Bo ma neku babezi taata kutwaela muinelo wa kuli bakubona nebashwile. Ka tuso ya Jehova, lwatiyela muinelo wo. Hane ninani lilimo ze 16, nafeza sikolo sa sekondari mwa Caracas, mi nenibata kutusa lubasi lwaka ka mone nikonela kaufela.

Hamulaho wa nako, bo kaizelaaka bo Sana banyalwa ku Muzwale yabizwa Rubén Araujo, yanaakwazize Sikolo sa Giliadi mi naakutezi kwa Venezuela. Sibeli sabona batutela kwa New York. Lubasi lwaka lwaatula kuli niye kwa yunivesiti; kacwalo, naya kwa New York kone niizo ina ni bo kaizelaaka ni bo mulamu. Bo mulamu ni bo kaizelaaka neba nitusize kueza zwelopili ya kwa moya ka nako yene nipila ni bona. Hape mwa puteho yaluna yenefumaneha kwa Brooklyn, yeneitusisa puo ya Sisipanishi, nekunani mizwale babañata babahulile kwa moya. Babañwi ba mizwale bao bane nizibani ni bona neli Muzwale Milton Henschel ni Muzwale Frederick Franz, mi sibeli sabona nebasebeleza fa Betele ya kwa Brooklyn.

Hane nituha nikwanisa silimo silisiñwi fa yunivesiti kwa New York, nakala kunahanisisa mone niitusiseza bupilo bwaka. Nenibalile ni kunahanisisa ka tokomelo litaba zeneli mwa magazini ya Tawala ya Mulibeleli zenesusueza Bakreste kuitomela likonkwani zende. Nenilemuhile kuli mwa puteho yaluna mapaina hamohocwalo ni mizwale bane basebeleza fa Betele nebanani tabo yetuna, mi ni na nenibata kuba ni tabo yeswana. Kono ka nako yeo, nenisika kolobezwa kale. Nakonyana kuzwa fo, nakala kunahana za kuineela ku Jehova. Naaeza cwalo, mi la March 30, 1957, naakolobezwa.

Hamulaho wa kuunga muhato wa butokwa wo, nakala kunahana za kukena mwa sebelezo ya nako kaufela. Nenitabela hahulu kuba paina, kono nenilemuhile kuli kueza cwalo neisike yaba nto yebunolo. Nenisa zibi mone nikakonela kueza bupaina ka nako yeswana inge nieza lituto za kwa yunivesiti. Na ni lubasi lwaka neluñolanelanga  mañolo ka za katulo yene niezize ya kutuhela lituto zaka fa yunivesiti, ilikuli nikutele kwa Venezuela kuyo eza bupaina.

Ka 1957, mwa June, nakutela kwa Caracas. Kono nalemuha kuli bupilo bwa lubasi lwaluna nebutatafezi. Nekutokwahala mutu yomuñwi yabeleka kuli atuse lubasi. Nanahana za mone nikona kutuseza lubasi lwaluna. Nafumana musebezi mwa panga, kono nenitabela hahulu kuba paina. Ki lona libaka hane nikutezi kwa Venezuela. Naikatulela kueza lika zepeli ka nako yeswana. Nenisebelelize mwa panga ka lilimo zeñata kono hape inze nieza bupaina. Nenipatehile hahulu kono hape neninani tabo yetuna!

Nto yeñwi yenee nitahiselize tabo yetuna kikuli nenikopani ni kaizeli yomuñwi yabuheha yabizwa Sylvia, yanaazwa kwa Germany, ili yanaalata hahulu Jehova, mi hamulaho wa nako, lwanyalana. Naatutezi kwa Venezuela ni bashemi bahae. Hamulaho wa nako, lwaba ni bana bababeli, wamushimani neli Michel (Mike), mi wamusizana neli Samira. Hape nenikalile kubabalela bo ma. Nebatilo pila ni luna. Nihaike kuli neninani kutuhela kueza bupaina bakeñisa buikalabelo bwa lubasi, nenizwezipili kukutaza ka kutukufalelwa. Na ni bo Sylvia fokuñwi neluezanga hamoho bupaina bwa kutusa ka nako yene nili fa pumulo.

Bana baluna nebasa kena sikolo ka nako yekuezahala zenitalusize kwa makalelo a taba ye. Ka nako yene nibeleka kwa panga, nenipila hande luli mi batu babañwi bane babeleka kwa lipanga zeñwi neba nikuteka. Nihakulicwalo, nenibata kuli nizibahale ka kuba mutangaa Jehova. Nenizwezipili kunahana zene niswanela kueza kuli nizibahale cwalo kwa batu. Kacwalo, na ni bakuluna lwainisana fafasi kuikambota za mone lukaitusiseza masheleñi aluna. Hane nikatuhela kubeleka kwa panga, nenika fiwa masheleñi amañata hahulu ane bafiwanga batu habatuhela musebezi. Bakeñisa kuli nelusina likoloti, lwalemuha kuli hane lukanolofaza mupilelo waluna, nelukaba ni masheleñi alikani ane lukaitusisa ka nako yetelele.

Nesi nto yebunolo kuunga muhato wo, kono bakuluna ni bo ma nebalumelelani ni na. Muhato wo neuka nitusa kuli nikalise kueza bupaina hape. Nenitabile hahulu! Nekubonahala kuli lika nelikalile kuzamaya hande hape. Kono nakonyana kuzwa fo, kwaezahala nto yeñwi yene lusika libelela.

Zazi leliñwi, dokota alutaluseza kuli bo Sylvia nebaitwezi. Nelukomokile hahulu kuutwa taba yeo! Nelutabile hahulu; niteñi, nanahana za katulo yene niezize ya kueza bupaina. Kana nenisa kona kuba paina? Kapili-pili, lwakala kuitukiseza  za kuba ni mutu yomuñwi mwa lubasi mi nelunyolezwi hahulu taba yeo. Kono hape nenisa nahana ka za haiba nenika kona kueza bupaina.

Hamulaho wa kuikambota za likonkwani zaluna, lwaatula kuli luzwelepili honacwalo sina mone lulelezi. Mwanaa luna Gabriel naapepilwe mwa April ka 1985. Nihakulicwalo, natuhela musebezi kwa panga mi nakalisa kueza bupaina hape mwa June ka 1985. Hamulaho wa nako, naba ni tohonolo ya kuba mwa Katengo ka Mutai. Kono ofisi ya mutai neisika yahelwa mwa Caracas; kacwalo, nenitamanga musipili oeza likilomita ze 80 habeli kamba halaalu ka sunda, kupakelela kwa musebezi kwa mutai.

Ofisi ya mutai neiyahezwi mwa tolopo ya La Victoria; kacwalo, sina lubasi, lwaatula kuli lututele mwa tolopo yeo kuli lube bukaufi ni mutai. Taba yeo neitokwa kuli kaufelaa luna lueze licinceho zetuna. Niitebuha hahulu kuli lubasi lwaka nelusika hana kueza licinceho zeo mi nalulata luli. Moya one babonisize neutusize luli. Bo kaizelaaka bo Baha nebaitatezi kubabalela bo ma. Mike naanyezi, kono Samira ni Gabriel nebasa pila ni luna. Kacwalo, kututela kwa La Victoria nekutahisize kuli basiye balikani babona kwa Caracas. Mi bo musalaaka babalatwa bo Sylvia nebatokwa kutwaela mupilelo wa mwa tolopo yenyinyani kakuli nese batwaezi kupila mwa muleneñi omutuna wa naha. Mi kaufelaa luna nelutokwa kutwaela kupila mwa ndu yenyinyani. Kacwalo, nelutokwa kuitombola kuli lutute kuzwa mwa Caracas kuya kwa La Victoria.

Kono hamulaho wa nako, lika zacinca hape. Gabriel anyala, mi Samira naakalile kupila anosi. Mi na ni bo Sylvia nelumemilwe kuyo sebeleza fa Betele ka silimo sa 2007, ili tohonolo yelusa ikola ni ka nako ye. Mike, mwanaa luna wamushimani wa mweli, ki muuna-muhulu mwa puteho, mi yena ni musalaa hae Monica ki mapaina. Gabriel ni yena ki muuna-muhulu mwa puteho, mi yena ni musalaa hae Ambra, bapila kwa Italy. Samira ki paina, mi hape ki muitateli yasebeleza kwa ndu kueza misebezi ya fa Betele.

Ki niti kuli nenitokwa kueza likatulo zetuna mwa bupilo. Kono haniinyazi nihanyinyani. Nenika eza likatulo zeswana hape. Naitebuha ku Jehova kabakala tohonolo yenibile ni yona ya kumusebeleza. Mwa lilimo zefelile, niitutile kuli ki kwa butokwa hahulu kuzwelapili kuba ni silikani sesitiile ni Jehova. Ibe kuli likatulo zelutokwa kueza ki zenyinyani kamba ki zetuna, Jehova wakona kulufa kozo “yefita kutwisiso kaufela.” (Mafil. 4:6, 7) Na ni bo Sylvia luikola kusebeleza fa Betele mi luikutwa kuli Jehova ufuyauzi likatulo zaluna bakeñisa kuli luzwezipili kumubeya mwa sibaka sapili halueza likatulo mwa bupilo.