1-2. Ki butata mañi bobakopana ni bona Bakreste kacenu bobuswana ni bwanaakopani ni bona Lota?

 HALUBONA muzamao wa buhule oatile hahulu mwa lifasi le, luikutwa sina mwanaaikutwezi muuna yalukile Lota. ‘Naaswabiswanga hahulu ki muzamao wa kusaswabela bufosi wa batu babasayi ka mulao,’ kakuli naaziba kuli Ndataa luna ya kwa lihalimu utoile muzamao ocwalo. (2 Pit. 2:7, 8) Bakeñisa kuli Lota naasaba Mulimu mi naamulata, naasika ikenya mwa muzamao wa buhule one uatile hahulu mwahalaa batu banaapila ni bona. Ni luna lupila ni batu babasa kuteki likuka za Jehova ka za muzamao. Kusina taba ni zeo, lwakona kuzwelapili kuba ni muzamao omunde haiba luzwelapili kulata Mulimu ni kuituta kuba ni sabo yeswanela ya kumusaba.—Liprov. 14:2.

² Ki lona libaka Jehova ka lilato, halutusa kueza cwalo ka kuitusisa buka ya Liproverbia. Bakreste kaufela, ibe baana kamba basali, babahulu kamba banana, bakona kutusiwa hahulu haiba banyakisisa kelezo yende yefumaneha mwa buka yeo.

3. Ka kuya ka Liproverbia 17:3, ki kabakalañi haluswanela kusileleza pilu yaluna? (Mubone ni siswaniso.)

³ Libaka leliñwi la butokwa haluswanela kusileleza pilu yaluna ya swanisezo kikuli Jehova utatubanga lipilu zaluna. Taba yeo ibonisa kuli Jehova ubonanga lika zeñata kufita zebabonanga batu ku luna mi waziba ze mwa pilu yaluna. (Mubale Liproverbia 17:3.) Uka lulata haiba luzwelapili kunahana ka za kelezo yalufa yelutusa kuba ni butali ni yeka lukonisa kupila kuya kuile. (Joa. 4:14) Haiba lueza cwalo, lukaisileleza kwa lika kaufela zekona kutahisa kuli lube ni muzamao omaswe ni kusinya silikani saluna ni Jehova zezwa ku Satani ni batu ba lifasi lahae. (1 Joa. 5:18, 19) Haiba lusutelela hahulu ku Jehova, luka mulata hahulu  ni kumukuteka. Bakeñisa kuli halulati kuutwisa Ndataa luna butuku, lukatoya nihaiba kunahana za kueza sibi. Haiba lulikiwa kueza nto yeñwi yemaswe, luka ipuza kuli: ‘Nikona kufoseza cwañi kabomu mutu ya nibonisize hahulu lilato?’—1 Joa. 4:9, 10.

4. Kusaba Jehova nekutusize cwañi kaizeli yomuñwi kusakomiwa ki muliko?

⁴ Kaizeli yabizwa Marta yapila kwa Croatia naakopani ni muliko wa kuikenya mwa muzamao wa buhule, mi naañozi kuli: “Neku nibezi taata kunahana hande ni kuhanyeza takazo ya kuikola munyaka wa sibi oina nako yenyinyani. Kono kusaba Jehova neku nitusize kusaeza cwalo.” b Ka mukwa ufi? Bo Marta nebanahanisisize zeneka ezahala hane bakaikenya mwa muzamao wa buhule. Luswanela kueza nto yeswana ni luna. Nto yemaswe nikufita kikuli haiba luikenya mwa muzamao wa buhule lukautwisa Jehova butuku kwa pilu mi haluna kuba ni tohonolo ya kumulapela kuya kuile.—Gen. 6:5, 6.

5. Muitutañi ku zeneezahezi ku bo Leo?

⁵ Haiba lwasaba Jehova, lukatokomela kuli haluezi siango ni batu babaeza lika zemaswe. Muzwale yabizwa Leo yapila kwa Congo, naaiponezi butokwa bwa kueza cwalo. Hamulaho wa lilimo zeene kuzwa fa kolobelezwa, akala kuswalisana ni batu bane baezanga lika zemaswe. Naaikutwa kuli ibile feela yena naasaezi lika zemaswe zeo, naasafosezi Jehova. Nakonyana kuzwa fo, balikani bahae bamukukueza kunwa maswe bucwala ni kuikenya mwa muzamao wa buhule. Hasamulaho, akala kunahana zene bamulutile bashemi bahae babali Bakreste, ni tabo yanaabanga ni yona. Kueza cwalo neku mutusize cwañi? Akala kuikupula. Ka tuso ya baana-bahulu, akutela ku Jehova. Kacenu, usebeza sina muuna-muhulu ni paina yaipitezi mi unani tabo.

6. Ki basali bafi bababeli ba swanisezo boluka nyakisisa cwale?

 ⁶ Halunyakisiseñi Liproverbia kauhanyo 9 yebulela za butali ni bukuba zeyemela basali bababeli. (Mubapanye Maroma 5:14; Magalata 4:24.) Halunze lueza cwalo, muhupule kuli mwa lifasi la Satani le batu babañata batabela hahulu kueza buhule ni kubuha maswaniso a mapunu. (Maef. 4:19) Kacwalo, ki kwa butokwa hahulu kuli luzwelepili kuituta kusaba Mulimu ni kusaeza bumaswe. (Liprov. 16:6) Kaufelaa luna ibe kuli lu baana kamba lu basali, lwakona kutusiwa ki litaba ze mwa kauhanyo ye. Yomuñwi ni yomuñwi wa basali bababeli bao utaluswa kuli umema batu babasina zibo, ili “babasina ngana.” Ka mubulelelo omuñwi, yomuñwi ni yomuñwi wabona ubulela kuli: ‘Hamutahe mwa ndu yaka mi luce sico.’ (Liprov. 9:1, 5, 6, 13, 16, 17) Kono zeezahala kwa batu babaamuhela memo yezwa kwa basali bao lishutana hahulu.

7. Ka kuya ka Liproverbia 9:13-18, ki lika mañi zeezahala kwa batu babaamuhela memo yezwa ku musali wa sikuba? (Mubone ni siswaniso.)

⁷ Halunyakisiseñi memo yezwa ku “musali wa sikuba.” (Mubale Liproverbia 9:13-18.) Musali yo haana maswabi mi ubiza babasina ngana, uli: ‘Hamutahe kwanu’ luto eza mukiti. Ki lika mañi zeezahala ku bona? “Babasina maata, babashwile, ki mona mobainzi.” Mwendi mwahupula kuli likauhanyo za makalelo za buka ya Liproverbia liitusisa puo ya swanisezo yeswana. Mwa likauhanyo zeo, lulemuswa za “musali wa mizamao yemaswe” ni “musali wa mizamao ya buhule.” Lutalusezwa kuli: “Ndu yahae ishetumukela kwa lifu.” (Liprov. 2:11-19) Kwa Liproverbia 5:3-10, lulemuswa ka za “musali wa mizamao yemaswe” yomuñwi mi “mahutu ahae ashetumukela kwa lifu.”

8. Ki katulo ifi yeluswanela kueza?

⁸ Babautwa memo yezwa ku “musali wa sikuba” baswanela kueza katulo ya kuiamuhela kamba kuihana. Ni luna mwendi nako yeñwi lukatokwa kueza katulo yeswana. Ki katulo ifi yeluka eza haiba mutu yomuñwi alukukueza kuikenya mwa muzamao wa buhule kamba haiba kutaha maswaniso a mapunu fa TV kamba fa Intaneti?

9-10. Ki kabakalañi haluswanela kuambuka muzamao wa buhule?

⁹ Kunani mabaka amande haluswanela kuambuka muzamao wa buhule. “Musali wa sikuba” utaluswa kuli ubulela kuli: “Mezi a kuuzwa a munati.” “Mezi a kuuzwa” ki nto mañi? Bibele ibapanya somano ye mwahalaa muuna ni musali babanyalani kwa mezi akatulusa. (Liprov. 5:15-18) Muuna ni musali babanyalani ka mulao balumelelizwe kueza somano mwa linyalo labona. Taba yeo ishutanela kwahule ni “mezi a kuuzwa.” Mezi ao akona kutalusa kueza somano yesika  lumelezwa. Somano yeo hañata ieziwanga ka kuipata sina feela lisholi hakona kuuzwa asabonwi ki batu. “Mezi a kuuzwa” akona kubonahala inge kuli amunati sihulu haiba batu babaikenya mwa muzamao wa buhule baikutwa kuli hakuna yakaziba za teñi. Ko ki kuipuma luli! Jehova wabona lika kaufela. Hakuna nto yemaswe hahulu yefita kusashemubiwa ki yena; kacwalo, munati wo hauyo luli bakeñisa kuli zezwa mwateñi limaswe. (1 Makor. 6:9, 10) Kono haki zeo feela.

¹⁰ Muzamao wa buhule ukona kutahisa kuli mutu ashubulwe, kuikutwa kuli haana tuso, kuba ni mulwalo asika lela, ni kufeza manyalo. Kaniti luli, lubonisa butali haluhana memo ya musali wa sikuba ya kuli lukene mwa “ndu” yahae ni kuca sico. Kwandaa kusinyehelwa feela ki silikani sabona ni Jehova, batu babañata babaikenyanga mwa muzamao wa buhule bayambulanga matuku atahisanga kuli bashwe kapili. (Liprov. 7:23, 26) Liproverbia 9:18 ifeza ka kubulela kuli: “Baba mupotela ba mwa sibaka sa kwatasi mwa Libita.” Kono cwale ki kabakalañi batu babañata habapumiwa ki musali yo ni kuamuhela memo yahae yelibisa kwa lifu?—Liprov. 9:13-18.

11. Ki kabakalañi kubuha maswaniso a mapunu hakukona kutahiseza mutu butata bobutuna?

¹¹ Nto yeñwi yeatile hahulu yeluswanela kuambuka ki kubuha maswaniso a mapunu. Babañwi banahana kuli kubuha maswaniso a mapunu hakukoni kubatahiseza butata. Kono niti kikuli, kubuha maswaniso a mapunu kukona kutahiseza mutu butata, kumushubulisa, mi ukona kungongwelwa ki mukwa wo. Kukona kuba taata hahulu kulibala maswaniso a mapunu aboni mutu. Hape kubuha maswaniso a mapunu hakutusi mutu kubulaya litakazo zemaswe; kono kutahisa kuli abe ni litakazo zeo. (Makolo. 3:5; Jak. 1:14, 15) Niti kikuli, batu babañata bababuhanga maswaniso a mapunu baikenyanga mwa muzamao wa buhule.

12. Lukona kubonisa cwañi kuli lwatokolomoha maswaniso akona kutahisa kuli lube ni takazo ya kueza somano?

¹² Ka kuba Bakreste, ki lika mañi zeluswanela kueza haiba fa kapangaliko kaluna kutaha maswaniso a mapunu? Luswanela kutalimela kusili kapili-pili. Nto yekona kulutusa kuunga muhato wo ki kuhupula kuli nto ya butokwa hahulu mwa bupilo bwaluna ki silikani saluna ni Jehova. Kono mane nihaiba maswaniso asaangiwi kuli ki maswaniso a mapunu akona kutahisa kuli lube ni takazo ya kueza somano. Ki kabakalañi haluswanela kuatokolomoha? Bakeñisa kuli halubati kueza nto ifi kamba ifi yekona kutahisa kuli lubuke ni mutu nihaiba mwa pilu yaluna. (Mat. 5:28, 29) Muuna-muhulu yomuñwi yabizwa David yapila kwa Thailand utalusa kuli: “Niipuzanga kuli: ‘Nihaike kuli maswaniso a haki a mapunu luli, kono kana nikatabisa Jehova haiba nizwelapili kuabuha?’ Kueza cwalo kunitusanga kueza likatulo zende.”

13. Ki lika mañi zelutusa kueza likatulo zende?

¹³ Kuba ni sabo yeswanela ya kusaba kufoseza Jehova kulutusa kueza likatulo zende. Kusaba Mulimu ki ona “makalelo,” kamba mutomo wa “butali.” (Liprov. 9:10) Taba ye ibonisizwe hande hahulu kwa makalelo a Liproverbia kauhanyo 9, yebulela za musali wa swanisezo yomuñwi yayemela “butali bwa niti.”

14. Ki memo ifi ye kwa Liproverbia 9:1-6?

¹⁴ Mubale Liproverbia 9:1-6. Litimana ze libulela za memo yezwa kwa Simbule ni Mutomo wa butali bwa niti, yena Mubupi waluna yabutali ka kufitisisa. (Liprov. 2:6; Maro. 16:27) Litimana ze libulela za ndu yetuna ya swanisezo yenani misumo ye 7. Taba yeo ibonisa kuli Jehova ki Mulimu yanani bufani mi uamuhela batu kaufela bababata kusebelisa butali bwahae mwa bupilo bwabona.

15. Mulimu ulumema kuli luezeñi?

 ¹⁵ Jehova unani bufani mi ulufanga lika zelutokwa ka buñata. Tulemeno to lutulemuha kwa “butali bwa niti,” bobubulezwi kwa Liproverbia kauhanyo 9, ili bobuswaniseza musali. c Liñolo le libulela kuli musali wa swanisezo yo ulukisize hande nama yahae, kuzwaka waine yahae, ni kulukisa tafule mwa ndu yahae. (Liprov. 9:2) Kuzwa fo, timana 4 ni 5 ili: “[Butali bobuswaniseza ku musali] bubulelela yasina ngana, buli: ‘Taha, uto ca kwa sinkwa saka.’” Ki kabakalañi haluswanela kuamuhela memo ya kuya kwa ndu ya musali yayemela butali bwa niti ni kuca lico zalufa? Jehova ubata kuli bana bahae babe ni butali ni kuli basilelezwe. Habati kuli lueze mafosisa aka lukenya mwa butata ni kutahisa kuli luinyaze hasamulaho. Ki lona libaka ‘habulukela babalukile butali.’ (Liprov. 2:7) Haiba luba ni sabo yeswanela ya kusaba Jehova, lukabata kumutabisa. Lukautwa kelezo yahae yende, mi luka isebelisa.—Jak. 1:25.

16. Kusaba Mulimu nekutusize cwañi bo Alain kueza katulo yende, mi ki lika mañi zenezwile mwateñi?

¹⁶ Halunyakisiseñi mo kusaba Mulimu nekutuselize bo Alain kueza katulo yende. Muzwale yo yasebeza sina muuna-muhulu mwa puteho ni yali muluti fa sikolo sesiñwi, utalusa kuli: “Baluti babañata nebaanga kubuha mafilimu a mapunu sina nzila yeñwi ya kuituta ka yona ka za somano.” Kono bo Alain nebaziba kuli mubonelo wo neufosahezi. Batalusa kuli: “Bakeñisa kusaba Mulimu, nenihanile nihaiba hanyinyani kubuha mafilimu ao. Hape nenitaluselize baluti bao libaka hane nihanile kueza cwalo.” Ka kueza cwalo, nebasebelisa kelezo yezwa kwa “butali bwa niti” ya ‘kuzamaya mwa nzila ya kutwisiso.’ (Liprov. 9:6) Bakeñisa muhato omunde one baangile bo Alain, baluti babañwi sebaituta Bibele mi bafumanehanga kwa mikopano ya puteho.

17-18. Ki limbuyoti mañi zebaikola batu babaamuhela memo yezwa kwa “butali bwa niti,” ni zebaka ikola kwapili? (Mubone ni siswaniso.)

¹⁷ Jehova uitusisa mutala wa basali bababeli ba swanisezo kulubonisa zeluswanela kueza kuli luto ikola limbuyoti kwapili. Babaamuhela memo yezwa ku “musali wa sikuba” yanani lilata baanga kuli minyaka ya kwa mukunda yebaikola ‘imunati.’ Niti kikuli, habalemuhi kuli zebaeza likaama zekaezahala ku bona kwapili. Zebaeza libalibisa kwa “sibaka sa kwatasi mwa Libita.”—Liprov. 9:13, 17, 18.

¹⁸ Kono batu babaamuhela memo yezwa ku musali yayemela “butali bwa niti” bakaikola limbuyoti kwapili. Ka nako ya cwale, babatile kwa ndu yahae baikola lico zende zeñata zelukisizwe hande za kwa moya. (Isa. 65:13) Jehova ka kuitusisa  mupolofita Isaya naabulezi kuli: “Hamu niteeleze ka tokomelo, mi muce zende, mi mukawabeliswa hahulu ki zenunile luli.” (Isa. 55:1, 2) Luituta kulata lika zalata Jehova ni kutoya lika zatoile. (Samu 97:10) Mi lunani tabo bakeñisa kuli lwakona kumema babañwi kuli batusiwe ki “butali bwa niti.” Kuswana feela inge kuli “[luhuweleza] fa libaka zelumbile za muleneñi, kuli: ‘Mutu kaufela yasina zibo, atahe kwanu.’” Limbuyoti zeluikola luna ni babaamuhela memo yaluna haki za nako ya cwale feela. Kono ki limbuyoti zeinelela zeka lukonisa “kupila” kuya kuile halunze ‘luzamaya mwa nzila ya kutwisiso.’—Liprov. 9:3, 4, 6.

19. Ka kuya ka Muekelesia 12:13, 14, luswanela kuikatulela kuezañi? (Mubone ni mbokisi yeli, “ Kusaba Mulimu Kwalutusa.”)

¹⁹ Mubale Muekelesia 12:13, 14. Haike kusaba Mulimu kuzwelepili kusileleza pilu yaluna ni kulutusa kuambuka muzamao wa buhule, mi luzweleñipili kueza lika zelukile mwa meeto a Mulimu mwa mazazi amaswe a mafelelezo a. Sabo yeswanela yeo ika lususueza kueza molukonela kaufela kuzwelapili kumema batu babañata kuli bafumane “butali bwa niti” ni kutusiwa ki bona.