1-2. Ki katulo mañi ya butokwa yene batokwa kueza Majuda bane bapila mwa Babilona? (Ezira 1:2-4)

 MULENA naafile taelo! Majuda bane babile bahapiwa mwa Babilona ka lilimo ze 70 nebalukuluhile kukutela kwa naha yahabo bona ya Isilaele. (Mubale Ezira 1:2-4.) Jehova ki yena feela yanaakona kutahisa kuli taba yeo iezahale. Ki kabakalañi halubulela cwalo? Mababilona nebasa lukululangi bahapiwa babona. (Isa. 14:4, 17) Kono muleneñi wa Babilona neutuzwi, mi mulena yomunca yanaabusa naataluselize Majuda kuli nebakona kuzwa mwa naha. Kabakaleo, Majuda kaufela sihulu litoho za mabasi nebatokwa kueza katulo ya kuzwa mwa Babilona kamba kuzwelapili kuina mwateñi. Kubonahala kuli nesi nto yebunolo kueza cwalo. Libaka?

² Batu babañata nese basupezi; kacwalo, nebasa koni kuzamaya musipili omutelele wo. Mi bakeñisa kuli buñata bwa Majuda nebapepezwi mwa Babilona, hakuna sibaka sesiñwi hape mone bapilile. Nebaanga naha ya Isilaele sina naha ya bo kukululu babona. Kubonahala kuli Majuda babañwi nebafumile hahulu mwa Babilona; kacwalo, nekuli taata kusiya mandu abona amande, ni lipisinisi zabona kuya kwa sibaka sene basazibi.

3. Ki mbuyoti mañi yanaakafa Jehova kwa Majuda bane basepahala bane bakakutela kwa Isilaele?

³ Majuda bane basepahala nebaziba kuli nebaka fumana limbuyoti zeñata hahulu hane bakakutela kwa naha yabona ya Isilaele kufita lika zene bakatokwa kuitombola. Mbuyoti yetuna hahulu yene bakafumana neiama bulapeli bwabona ku Mulimu. Nihaike kuli nekunani litempele zefitelela 50 za milimu ya buhata mwa Babilona, nekusina tempele ya Jehova mwa muleneñi wo. Nekusina aletare fone bakona kufela Maisilaele matabelo sina mone uboniseza Mulao wa Mushe, mi nekusina baprisita bane baonga-ongilwe hande kuli bafe matabelo ao. Kutuha fo, batu bane balapela milimu isili neli babañata hahulu kufita batanga ba Jehova, mi batu bao nebasa kuteki Jehova  kamba likuka zahae. Kacwalo, Majuda babañata-ñata bane balata Mulimu nebanyolezwi hahulu kukutela kwa naha yahabo bona kuli bayo lapela Mulimu ka nzila yelukile hape.

4. Jehova naasepisize kutusa cwañi Majuda bane bakakutela kwa naha yahabo bona ya Isilaele?

⁴ Musipili otaata wa kuzwa Babilona kuya Isilaele neukona kuunga nako yebato ba likweli zeene, kono Jehova naasepisize kuli naakazwisa nto ifi kamba ifi yenekona kubasitatalisa mwa nzila. Isaya naañozi kuli: “Mulukise nzila ya Jehova! Munamiseze Mulimu waluna likululu mwa lihalaupa. . . . Naha ya matulungundu ipatamiswe, mi naha yesika patama ifetuhe libala.” (Isa. 40:3, 4) Mueze inge bababona zeezahala: kunani likululu leliyo fita mwa lihalaupa, mwa libala. Bazamai nebaka ikola hahulu kuzamaya mwa nzila yeo! Nekuka babela hahulu bunolo kuzamaya mwa likululu lelipatami kufita kukambama malundu ni malundunyana kamba kushetumuka mwa misindi. Mi nebakayo fita kapili kone baya.

5. Nzila ya swanisezo yenezwa kwa Babilona kuya kwa Isilaele neibizwa cwañi?

⁵ Kacenu, mikwakwa yemiñata izibahala ka mabizo kamba linombolo zayona. Nzila ya swanisezo yanaañozi zayona Isaya ni yona inani libizo. Bibele ibulela kuli: “Kukaba ni nzila mwateñi, yona nzila yebizwa Nzila Yekenile. Yasika kena haana kuzamaya mwateñi.” (Isa. 35:8) Ki lika mañi zene batokwa kueza Maisilaele kuli bazamaye mwa nzila yeo? Luna bo lutokwa kuezañi kuli luzamaye mwateñi kacenu?

6. Ki kabakalañi nzila yeo hane ibizwa Nzila Yekenile?

⁶ Nzila yeo neinani libizo lelinde hahulu, lona la “Nzila Yekenile”! Ki kabakalañi nzila yeo hane ibizwa Nzila Yekenile? Kakuli “yasika kena,” ili Mujuda ufi kamba ufi yanaaka zwelapili kuba ni muzamao wa buhule, kulapela milimu ya maswaniso, kamba kueza libi zeñwi zetuna, naasike alumelezwa kukutela kwa naha ya Isilaele. Majuda bane bakutela kwa naha yabona nebakaba “sicaba sesikenile” ku Mulimu wabona. (Deut. 7:6) Nihakulicwalo, taba yeo neisa talusi kuli Majuda bane bazwile mwa Babilona nebasa tokwi kueza licinceho kuli batabise Jehova.

7. Ki licinceho mañi zene batokwa kueza Majuda babañwi? Mufe mutala.

⁷ Sina molunyakisiselize kwamulaho, buñata bwa Majuda nebapepezwi mwa Babilona, mi kubonahala kuli buñata bwabona nese baanga lika sina mone baliingela Mababilona. Lilimo zeñata kuzwa fobakutela Majuda bapili kwa naha yahabo bona ya Isilaele, Ezira naalemuhile kuli Majuda babañwi nebanyezi basali bane balapela milimu isili. (Exo. 34:15, 16; Ezira 9:1, 2) Niteñi, hamulaho wa nako, Mubusisi Nehemia naakomokile hahulu hanaafumani kuli bana bane bapepezwi mwa naha ya Isilaele nebasika lutiwa kubulela puo ya Majuda. (Deut. 6:6, 7; Neh. 13:23, 24) Nekuka bela taata bana bao kulata Jehova ni kumulapela kakuli nebasa utwisisi Siheberu, yona puo yeneitusisizwe hahulu kwa kuñola Linzwi la Mulimu. (Ezira 10:3, 44) Kacwalo, Majuda bao nebatokwa kueza licinceho zetuna, kono nekuka babela hahulu bunolo kueza cwalo mwa naha ya Isilaele, ili mo nebakalile kulapela Jehova ka nzila yelukile hape hanyinyani-hanyinyani.—Neh. 8:8, 9.

8. Ki kabakalañi lika zeneezahezi lilimo zeñata-ñata kwamulaho halikona kulutusa ni luna kacenu? (Mubone siswaniso sesi fa kava.)

⁸ Batu babañwi bakona kubulela kuli: ‘Taba yeo yatabisa luli, kono kana zeneezahezi kwa Majuda lilimo zeñata-ñata kwamulaho zakona kulutusa ni luna kacenu?’ Eni, kakuli ka mubulelelo omuñwi, ni luna luzamaya mwa “Nzila Yekenile.” Ibe kuli lu  Bakreste babatozizwe kamba luba “lingu zeñwi,” kaufelaa luna luswanela kuzwelapili kuzamaya mwa “Nzila Yekenile” kakuli ilutusa kuba mwa paradaisi ya kwa moya mi ika lutusa kufumana limbuyoti zeñata zekatahiswa ki Mubuso wa Mulimu kwapili. b (Joa. 10:16) Kuzwa ka 1919 C.E., baana, basali, ni banana babañata-ñata bazwile ku Babilona Yomutuna, bona bulapeli kamukana bwa buhata mwa lifasi, ni kukala kuzamaya mwa nzila ya swanisezo yeo. Mwendi ni mina mu babañwi ba batu bao. Nihaike kuli batu nebakalile kuzamaya mwa nzila yeo lilimo zefitelela 100 kwamulaho, musebezi wa kuilukisa neukalile lilimo zeñata-ñata kwamulaho.

9. Ka kuya ka Isaya 57:14, “Nzila Yekenile” neilukisizwe cwañi?

⁹ Kwamulaho, Jehova naaboni teñi kuli lisitataliso kaufela zazwisiwa mwa nzila mone bakazamaya Majuda bane bazwa kwa Babilona. (Mubale Isaya 57:14.) “Nzila Yekenile” ya mwa mazazi aluna neilukisizwe cwañi? Lilimo zeñata-ñata pili silimo sa 1919 sisika fita kale, Jehova naaitusisize baana baba musaba kulukisa nzila kuli batuse batu babañwi kuzwa ku Babilona Yomutuna. (Mubapanye Isaya 40:3.) Nebaezize musebezi wa butokwa wa kulukisa nzila, yona nzila ya kwa moya, ilikuli hasamulaho batuse batu ba lipilu zende kuzwa ku Babilona Yomutuna ni kukena mwa paradaisi ya kwa moya, ili mo Jehova naakalile kulapelwa hape ka nzila yelukile. Musebezi wa kulukisa nzila ye neuamañi? Halunyakisiseñi lika zeñwi zeneamiwa mwa kueza cwalo.

10-11. Kutoloka ni kuhatisa Bibele kutusize cwañi batu babañata kuziba litaba ze ku yona? (Mubone ni siswaniso.)

¹⁰ Kuhatisa. Pili silimo sa 1450 sisika fita kale, litaba za mwa Bibele nelikopisizwe ka mazoho. Musebezi wo neungile nako yetelele, nekuli taata kufumana likopi za Bibele, mi Libibele nelitula hahulu. Kono mishini ya kuhatisa hane ibile teñi, nekuli bunolo kuhatisa Libibele zeñata, ni kulihasanya kwa batu.

¹¹ Kutoloka. Ka lilimo zeñata, Bibele neifumaneha hahulu mwa puo ya Silatini, ili yenekona kuutwisiswa feela ki batu bane baitutile. Kono bakeñisa kuli mishini yeneitusiswa kwa kuhatisa neikalile kuba yemiñata, batu bane basaba Mulimu nebaezize mone bakonela kaufela kutoloka Bibele mwa lipuo zenekona kuutwisiswa ki batu-tu feela. Ka mukwa ocwalo, babali ba Bibele nebakona kubapanya litaba zene baluta babahulu ba bulapeli kwa litaba zene iluta Bibele luli.

12-13. Mufe mutala obonisa mo baituti ba Bibele bane babata kuziba niti mwa lilimo za ma 1800 nebakalezi kubonisa kuli lituto zene liluta likeleke neli za buhata.

¹² Lihatiso za kuituta ka zona Bibele. Baituti ba Bibele nebabalanga Linzwi la Mulimu ka tokomelo mi nebaitutile litaba zeñata. Kono babahulu ba bulapeli nebanyemile hahulu baituti ba Bibele bao hane bakalile kutaluseza babañwi litaba zene baitutile. Ka mutala, mwa lilimo za ma 1800, baana babañata bane batabela kuziba niti nebakalile kuhatisa matrakiti anaabonisa kuli lituto zene liluta likeleke neli za buhata.

¹³ Ibato ba ka 1835, muuna yomuñwi yanaasaba Mulimu, yabizwa Henry Grew naahatisize trakiti yenebulela za muinelo wa babashwile. Mwa trakiti yeo, naaitusisize Mañolo kubonisa kuli kusashwa ki mpo yezwa ku Mulimu, isiñi kuli batu kaufela bapepilwe inze banani moyo osashwi sina mone lilutela likeleke zeñata. Ka 1837, muuna yomuñwi yabizwa George Storrs, naafumani kopi ya trakiti yeo inzaa li mwa sitima. Hasamulaho wa kubala trakiti yeo, naalemuhile  kuli naafumani niti ya butokwa. Aikatulela kutaluseza babañwi zanaaitutile. Ka 1842, naafile ngambolo mwa libaka zeshutana-shutana yenenani toho ya taba yeli, “Kana Batu Babamaswe Banani Mioyo Yesashwi?” Litaba zene bañozi bo George Storrs nelitusize hahulu mutangana yabizwa Charles Taze Russell.

14. Muzwale Russell ni banaaswalisana ni bona nebatusizwe cwañi ki musebezi one uezizwe kwamulaho wa kulukisa nzila ya kwa moya? (Mubone ni siswaniso.)

¹⁴ Muzwale Russell ni banaaswalisana ni bona nebatusizwe cwañi ki musebezi one uezizwe kwamulaho wa kulukisa nzila ya kwa moya? Hane banze baituta, nebaezize lipatisiso mwa lidikishinari, libuka zenebonisa mukoloko wa manzwi aitusisizwe, ni litoloko za Bibele zeshutana-shutana, mi libuka zeo kaufela nelihatisizwe pili basika kalisa kale kueza musebezi wabona. Hape nebatusizwe ki lipatisiso zene baezize mwa Bibele baana babacwale ka Henry Grew, George Storrs, ni babañwi cwalo. Muzwale Russell ni banaaswalisana ni bona nebatusize mwa musebezi wa kulukisa nzila ya kwa moya ka kuhatisa libuka zeñata ni matrakiti anaaambola za litaba zefumaneha mwa Bibele.

15. Ki lika mañi za butokwa zeneezahezi ka 1919?

¹⁵ Ka 1919, Babilona Yomutuna naatuhezi kuba ni maata fahalimwaa batu ba Mulimu. Ka silimo seo, “mutanga yasepahala yanani kutwisiso” naaketilwe, mi naaketilwe ka nako yeswanela kuli aamuhele batu ba lipilu zende mwa nzila yenca yenesazo lukiswa, yona “Nzila Yekenile.” (Mat. 24:45-47) Lwaitumela kwa musebezi one baezize babeleki babasepahala ba kwamulaho bao kakuli musebezi wabona utusize kuli babazamaya mwa nzila bazibe zeñata ka za Jehova ni ka za milelo yahae. (Liprov. 4:18) Hape batusizwe kupila ka kuya ka likuka za Jehova. Jehova naasalibeleli kuli batu bahae baeze licinceho zene batokwa kueza honafo feela. Kono utusize batu bahae kueza licinceho hanyinyani-hanyinyani. (Mubone mbokisi yeli, “ Jehova Utusize Batu Bahae Kueza Licinceho Hanyinyani-Hanyinyani.”) Kaniti luli, kaufelaa luna lukaba ni tabo  haluka kona kutabisa Mulimu mwa lika kaufela zelueza!—Makolo. 1:10.

16. Ki musebezi mañi oezizwe wa kulukisa “Nzila Yekenile” kuzwa feela ka 1919? (Isaya 48:17; 60:17)

¹⁶ Mukwakwa ni mukwakwa utokwa kulukiswanga kamita kuli uzwelepili kuba mwa muinelo omunde. Kuzwa feela ka 1919, musebezi wa kulukisa “Nzila Yekenile” uzwezipili kuezwa kuli utuse batu babañata kuzwa ku Babilona Yomutuna. Mutanga yasepahala yanani kutwisiso yanaasazo ketiwa akala kueza musebezi wo, mi ka 1921, ahatisa buka yeneka itusiswa kwa kuituta Bibele yenelukiselizwe kutusa batu kuituta niti. Buka yeo neibizwa Harepa ya Mulimu (The Harp of God) mi hamulaho wa nako nekuhatisizwe likopi zebato eza 6 milioni mwa lipuo ze 36, mi neitusize batu babañata kuituta niti. Cwanoñu fa, kulukisizwe hatiso yende yenca yeluitusisa kwa kuituta Bibele ni batu yebizwa Muikole Bupilo Kuya Kuile! Kuzwa feela fakalela mazazi a mafelelezo, Jehova uitusisize kopano yahae kulufa lico za kwa moya kaufelaa luna kuli luzwelepili kuzamaya mwa “Nzila Yekenile.”—Mubale Isaya 48:17; 60:17.

17-18. “Nzila Yekenile” ilulibisa kai?

¹⁷ Lukona kubulela kuli mutu hakala kuituta Bibele, ukala kuzamaya mwa “Nzila Yekenile.” Babañwi bazamayanga mwa nzila yeo ka nakonyana ni kutuhela kuzamaya mwateñi. Babañwi bona baikatulezi kuzwelapili kuzamaya mwa nzila yeo kufitela bapunya kobaya. Nzila yeo ilibile kai?

¹⁸ Babanani sepo ya kuyo pila kwa lihalimu, “Nzila Yekenile” ibalibisa kwa “paradaisi ya Mulimu” kwa lihalimu. (Sin. 2:7) Babanani sepo ya kupila fa lifasi, ika balibisa kwa mafelelezo a lilimo ze 1,000 za Puso ya Kreste, batu kaufela habaka petahala. Haiba musweli mwazamaya mwa nzila yeo kacenu, musike mwaikumbuta lika zene muitombozi kuli muzamaye mwa nzila yeo. Mi musike mwazwa mwa nzila yeo kufitela mupunya mwa lifasi lelinca! Lumilakaleza musipili omunde.