1. Ki lika mañi zekona kuluomba-omba haluikutwa buinosi ni haluikutwa kuimezwa ki miinelo yetaata yelukopana ni yona? (Samu 118:5-7)

KANA muta omuñwi mukile mwaikutwa buinosi ni kuli hakuna mutu yanaakona kumitusa kutiyela muinelo otaata one muli ku ona? Batu babañata bakile baikutwa cwalo, kukopanyeleza cwalo ni batanga ba Jehova babasepahala. (1 Mal. 19:14) Haiba muikutwa buinosi, muhupule sepiso ya Jehova ye: “Hanina kumisiya nikamuta, mi hanina kumiyubeka nikamuta.” Kacwalo, lwakona kukolwa manzwi a, aali: “Jehova ki yena yanitusa; hanina kusaba sesiñwi.” (Maheb. 13:5, 6) Muapositola Paulusi naañolezi Bakreste bane bapila mwa Judea manzwi ao, ibato ba ka 61 C.E. Manzwi ao aluhupulisa manzwi añozwi kwa Samu 118:5-7.—Mubale.

2. Ki lika mañi zeluka nyakisisa mwa taba ye, mi ki kabakalañi?

² Ka kuswana ni muñoli wa samu yeo, Paulusi naaziba kuli Jehova naaka mutusa kakuli naasa mutusize hañata-ñata. Ka mutala, lilimo lisikai pili asika ñola kale liñolo la Maheberu, Paulusi naatalimani ni liñungwa lelituna nako yeñwi hanaatamile musipili ka sisepe. (Lik. 27:4, 15, 20) Jehova naatusize Paulusi mwa linzila zeshutana-shutana mane pili asika tama kale musipili wo ni ka nako kaufela ya musipili wahae. Halunyakisiseñi linzila zetaalu zebonisa mo Jehova naatuselize Paulusi. Jehova naamutusize ka kuitusisa Jesu ni mangeloi, batu bane banani maata a kuzamaisa, ni ka kuitusisa Bakreste babañwi. Kunyakisisa miinelo yeo yanaakopani ni yona Paulusi mwa bupilo, kuka lutusa kuba ni buikolwiso bwa kuli ni luna Mulimu uka lutusa kutiyela miinelo yetaata yelutalimana ni yona.

3. Paulusi mwendi naaipuzizeñi, mi ki kabakalañi?

³ Paulusi naatokwa kutusiwa. Ibato ba ka 56 C.E., batu neba muhohezi kwande a tempele mwa Jerusalema mi nebabatile kumubulaya. Lizazi lene litatami, Paulusi hanaaisizwe fapilaa kuta ya Sanhedrini, lila zahae nelibatile kumutataula. (Lik. 21:30-32; 22:30; 23:6-10) Ka nako yeo, Paulusi mwendi naaipuzize kuli: ‘Nikatiyela nyandiso ye kuisa lili?’

4. Jehova naaitusisize cwañi Jesu kutusa Paulusi?

⁴ Paulusi naatusizwe cwañi? Paulusi hasaatamilwe, busihu bo, “Mulena” Jesu, ato muyema kwatuko mi ali ku yena: “Ube ni bundume! Kakuli sina moupakezi zaka ka kutala mwa Jerusalema, ulukela kuyo paka cwalo ni mwa Roma.” (Lik. 23:11) Kaniti luli, manzwi ao naatiisize Paulusi! Jesu naamubabalize kabakala musebezi wa kukutaza wanaaezize mwa Jerusalema. Mi naamusepisize kuli naakayo fita hande kwa Roma, ili kwanaakayo zwelapili kueza musebezi wa kukutaza. Paulusi hasaafilwe sepiso yeo, naaikutwile kusilelezwa sina feela mwanana yali mwa mazoho a bo ndatahe hakona kuikutwa kusilelezwa.

5. Jehova naaitusisize cwañi lingeloi kutusa Paulusi? (Mubone siswaniso sesi fa kava.)

⁵ Ki miinelo mañi yetaata yemiñwi yanaatalimani ni yona Paulusi? Ibato ba lilimo zepeli kuzwa fatalimanela ni miinelo yeo mwa Jerusalema, Paulusi hanaali mwa sisepe kuliba kwa Italia, mwa nzila, batalimana ni liñungwa lelituna kuli mane bañi ba sisepe ni batu babañwi bane bali mwa sisepe seo nebanahana kuli nebaka shwa. Nihakulicwalo, Paulusi naasika saba. Kabakalañi? Paulusi naabulelezi batu kaufela bane bali mwa sisepe seo kuli: “Busihu bobufelile, lingeloi la Mulimu, yena yenili wahae, yenisebeleza, nelitilo niyema kwatuko, mi lali: ‘Usike wasaba, Paulusi. Unani kuyo yema fapilaa Sesare, mi hakubone! Mulimu ukapilisa batu kaufela babazamaya ni wena mwa sisepe.’” Jehova naaitusisize lingeloi kukutela sepiso yeswana yanaafile Paulusi kwamulaho ka kuitusisa Jesu. Mi Paulusi naaizo fita kwa Roma sina feela mwanaa musepiselize Jehova.—Lik. 27:20-25; 28:16.

6. Ki sepiso mañi yanaafile Jesu yekona kulutiisa, mi ki kabakalañi?

⁶ Lutusiwa cwañi? Jesu uka lutusa sina feela mwanaatuselize Paulusi. Ka mutala, Jesu naasepisize balateleli bahae kaufela kuli: “Niinzi ni mina mazazi kaufela kuisa nako ya kufela kwa lifasi.” (Mat. 28:20) Manzwi a Jesu akona kulutiisa. Kabakalañi? Kabakala kuli fokuñwi kulubelanga taata kuitiisa. Ka mutala, mutu yolulata hatimela, lwatomohanga pilu, mi mwendi luikutwanga  cwalo ka nako yetelele. Babañwi batalimana ni mapongo kabakala busupali. Babañwi bona balembwalanga hahulu ka linako zeñwi. Nihakulicwalo, lwakonanga kuitiisa bakeñisa kuli lwaziba kuli Jesu uinzi ni luna “mazazi kaufela,” kukopanyeleza cwalo ni nako yelutalimana ni miinelo yetaata mwa bupilo.—Mat. 11:28-30.

7. Ka kuya ka Sinulo 14:6, Jehova ulutusa cwañi kacenu?

⁷ Linzwi la Mulimu libonisa kuli Jehova ulutusa ka kuitusisa mangeloi. (Maheb. 1:7, 14) Ka mutala, mangeloi alutusa ni kuluetelela halunze lukutaza “taba yende ye ya Mubuso” kwa batu babazwa mwa “macaba kaufela ni mishobo ni malimi.”—Mat. 24:13, 14; mubale Sinulo 14:6.

8. Jehova naaitusisize cwañi muzamaisi wa masole kutusa Paulusi?

⁸ Paulusi naatusizwe cwañi? Ka silimo sa 56 C.E., Jesu naasepisize Paulusi kuli naakayo fita kwa Roma. Nihakulicwalo, Majuda babañwi mwa Jerusalema, nebalelile kutaseza Paulusi ni kumubulaya. Muzamaisi wa masole wa Muroma yabizwa Klaude Lisiasi hasaautwile za mulelo wabona, atusa Paulusi. Kapili-pili, Klaude alumela Paulusi kwa Sesarea, ili musipili one ueza likilomita ze 105 kuzwa kwa Jerusalema, mi alukisa kuli ayelele ni masole babañata bane baka musileleza. Habafitile kwa Sesarea, Mubusisi Felikisi alaela kuli Paulusi “akantelwe mwa ndu ya bulena ya Heroda.” Majuda bane babata kubulaya Paulusi, nebasa koni kueza sesiñwi ku yena hanaali kwa Sesarea.—Lik. 23:12-35.

9. Mubusisi Festusi naatusize cwañi Paulusi?

⁹ Lilimo zepeli kuzwa fo, ka 58 C.E., Paulusi naasali mwa tolongo mwa Sesarea. Festusi naayolile Felikisi fa bubusisi. Majuda bakupa Festusi kuli aise Paulusi kwa Jerusalema kuyo zekiswa, kono Festusi ahana. Kubonahala kuli mubusisi yo naalemuhile kuli Majuda “nebalela kubandamena Paulusi ni kumubulaela mwa nzila.”—Lik. 24:27–25:5.

10. Mubusisi Festusi naaezizeñi Paulusi hasaaalabile kuli uipileza ku Sesare?

¹⁰ Hamulaho wa fo, Paulusi azekiswa mwa Sesarea. Bakeñisa kuli Festusi ‘naabata kutabelwa ki Majuda,’ abuza Paulusi kuli: “Kana walata kukambamela kwa Jerusalema ni kuyo atulelwa fapilaa ka?” Paulusi naaziba kuli hanaakaya kwa Jerusalema mwendi naakabulaiwa, mi naaziba zanaatokwa kueza kuli aipilise, ili kuya kwa Roma ni kuyo zwelapili kueza musebezi wa kukutaza. Paulusi ali: “Niipileza ku Sesare!” Festusi hasaaikambotile ni baelezi bahae, abulelela Paulusi kuli: “Uipilelize ku Sesare; ukaya ku Sesare.” Katulo yende yanaaezize Festusi neitusize kuli Paulusi asike abulaiwa ki lila zahae. Nakonyana kuzwa fo, Paulusi naakaba kwa Roma, ili kwahule hahulu ni Majuda bane babata kumubulaya.—Lik. 25:6-12.

11. Ki temuso mañi yanaañozi Isaya, ili yeo mwendi Paulusi naanahanisisize?

¹¹ Paulusi hanaali mwa nzila kuliba kwa Italia, mwendi naahupuzi temuso yanaafile mupolofita Isaya ka kususumezwa ki moya, ka za batu babalwanisa Jehova, yeli: “Mueze mulelo wamina, kono ukapala! Mubulele zemulata, kono halina kukonda, kakuli Mulimu uinzi ni luna!” (Isa. 8:10) Paulusi naaziba kuli Mulimu naaka mutusa, mi taba yeo nei mutusize kutiyela miinelo yetaata yanaakopani ni yona hasamulaho.

12. Juliusi naaezize cwañi Paulusi, mi Paulusi mwendi naalemuhileñi ka za taba yeo?

¹² Paulusi akala musipili wahae kuliba kwa Italia. Muzamaisi wa masole wa Muroma yabizwa Juliusi naafilwe musebezi wa kukantela  Paulusi yanaali lipantiti. Bakeñisa kuli Juliusi naafilwe maata, naakona kutatafaza bupilo bwa Paulusi kamba kumueza hande. Kono naaitusisize cwañi maata anaafilwe? Lizazi lene litatami, hane baizo fueka fa likamba, “Juliusi aeza Paulusi ka sishemo mi amulumeleza kuya kwa balikani bahae.” Mane hamulaho wa nako, Juliusi naapilisize Paulusi. Ka mukwa ufi? Sisepe sene bali ku sona hane sisinyehile, masole nebabata kubulaya mapantiti kaufela bane bali mwa sisepe seo ilikuli basike batoba, kono Juliusi naabahanisize kueza cwalo. Kabakalañi? “Naabata kupilisa Paulusi.” Paulusi mwendi naalemuhile kuli Jehova naaitusisize muzamaisi wa masole yasishemo yo kumutusa ni kumusileleza.—Lik. 27:1-3, 42-44.

13. Jehova ukona kuitusisa cwañi batu babanani maata a kuzamaisa?

¹³ Lutusiwa cwañi? Kuli apete mulelo wahae, Jehova ukona kuitusisa moya wahae okenile omaata kuli atahise kuli batu babanani maata a kuzamaisa baeze zabata. Mulena Salumoni naañozi kuli: “Pilu ya mulena iswana sina linukana za mezi mwa lizoho la Jehova. Uilibisa kwalata kaufela.” (Liprov. 21:1) Lishitanguti leo litalusañi? Batu bakona kuyepa mukokolombwa ilikuli mezi a mwa nukana aye kobalata. Ka mukwa oswana, Jehova ukona kuitusisa moya wahae kutahisa kuli babusi babe ni mihupulo yezamaelela ni mulelo wahae. Ka nako yeo, batu babanani maata a kuzamaisa bakona kueza likatulo zetusa batu ba Mulimu.—Mubapanye Ezira 7:21, 25, 26.

14. Ka kuya ka Likezo 12:5, ki bo mañi boluswanela kulapelela?

¹⁴ Lutokwa kuezañi? Lutokwa kulapela ka za “malena ni babafilwe maata a kuzamaisa” habaeza likatulo zekona kupaleliswa kamba kuzwisezapili musebezi waluna wa kukutaza ni kukopana. (1 Tim. 2:1, 2, litaluso ze kwatasi; Neh. 1:11) Sina Bakreste ba mwa linako za baapositola, ni luna luswanela kutukufalelwa kulapela ku Mulimu kuli atuse mizwale ni likaizeli baluna babatamilwe mwa tolongo. (Mubale Likezo 12:5; Maheb. 13:3) Hape, lwakona kulapela ka za bakanteli ba litolongo mobainzi mizwale ni likaizeli baluna. Lukona kukupa Jehova kuli aetelele mihupulo ya batu babacwalo, ilikuli baeze sina mwanaaezelize Juliusi ni kueza mizwale ni likaizeli baluna baba mwa litolongo ka “sishemo.”—Lik. 27:3.

15-16. Jehova naaitusisize cwañi Aristarko ni Luka kuli atuse Paulusi?

¹⁵ Paulusi naatusizwe cwañi? Paulusi hanaali mwa musipili kuliba kwa Roma, Jehova  naamutusize hañata-ñata ka kuitusisa mizwale ni likaizeli bahae. Halunyakisiseñi mitala isikai.

¹⁶ Balikani ba Paulusi bababeli babasepahala, bo Aristarko ni Luka, nebaile ni yena kwa Roma. * Nebaitatezi kubeya bupilo bwabona mwa lubeta kuli babe ni Paulusi, nihaike kuli hakubonahali kuli kunani yomuñwi ku bona yanaataluselizwe ki Jesu kuli nebakayo fita kwa Roma. Nebasa zibi kuli nebaka pila konji hase bakopani ni miinelo yetaata yeo mwa musipili wabona. Kacwalo, Aristarko ni Luka hane bakwezi sisepe mwa Sesarea, kubonahala kuli Paulusi naalapezi ku Jehova ni kuitumela ku yena kuzwelela kwatasaa pilu kabakala tuso yanaa mufile ka kuitusisa mizwale bahae bababeli bao bane banani bundume.—Lik. 27:1, 2, 20-25.

17. Jehova naaitusisize cwañi mizwale mwa puteho kuli asusueze Paulusi?

¹⁷ Paulusi naatusizwe hañata-ñata ki mizwale ni likaizeli bahae hanaali mwa musipili wo. Ka mutala, sisepe hane sifuekezi mwa muleneñi wa Sidoni, Juliusi naalumelelize Paulusi “kuya kwa balikani bahae ni kuyo babalelwa ki bona.” Mi hasamulaho, hane bali mwa muleneñi wa Puteoli, Paulusi ni balikani bahae ‘bafumana mizwale mi babakupa kuli baine ni bona mazazi a 7.’ Bakreste ba mwa libaka zeo hane banze bababalela Paulusi ni balikani bahae, kusina kukakanya, Paulusi naabakandekezi litaba zesusueza zene bakopani ni zona mwa musipili wabona, ili nto yenee batahiselize tabo yetuna. (Mubapanye Likezo 15:2, 3.) Paulusi ni balikani bahae hase basusuelizwe ki mizwale babona, bazwelapili mwa musipili.—Lik. 27:3; 28:13, 14.

18. Ki kabakalañi Paulusi hanaaitumezi ku Mulimu ni kutiya pilu?

¹⁸ Paulusi hanaatuha afita mwa Roma, mwendi naahupuzi zanaañolezi puteho ya mwa muleneñi wo lilimo zetaalu kwamulaho, hanaaize: “Seli lilimo zeñata ninze nibata kutaha ku mina.” (Maro. 15:23) Kono naasika libelela kuli naakaya kwa muleneñi wo inzaa li lipantiti. Kusina kukakanya, naatiisizwe luli  hanaaboni mizwale ba mwa Roma bane bamulibelezi kwa nzila kuli bamulumelise. “Paulusi hababona, aitumela ku Mulimu mi atiya pilu.” (Lik. 28:15) Mulemuhe kuli Paulusi naaitumezi ku Mulimu kabakala mizwale bane batile kuto mubona. Kabakalañi? Kabakala kuli Paulusi naalemuhile kuli Jehova naamutusize ka kuitusisa mizwale bahae bao.

19. Sina mokuboniselizwe kwa 1 Pitrosi 4:10, Jehova ukona kuitusisa cwañi luna kutusa mizwale ni likaizeli babatokwa tuso?

¹⁹ Lutokwa kuezañi? Kana kunani muzwale kamba kaizeli yomuziba mwa puteho yemuswalisana ni yona yatokwa tuso kabakala makulanu kamba miliko yemiñwi? Kamba mwendi mutu yomuñwi yobalata utimezi. Haiba lulemuha kuli muzwale kamba kaizeli yomuñwi ukopana ni miinelo yetaata, lukupeñi Jehova kuli alutuse kubulela kamba kueza nto yeñwi yende yeka mutusa. Zelukona kubulela kamba kueza likona kutusa hahulu muzwale kamba kaizeli yo. (Mubale 1 Pitrosi 4:10.) * Haiba lubatusa, bakaomba-ombiwa mi bakaiponela buniti bwa sepiso ya Jehova yeli: “Hanina kumisiya nikamuta, mi hanina kumiyubeka nikamuta.” Kaniti luli, taba yeo ikatahisa kuli mube ni tabo!

20. Ki kabakalañi halukona kubulela ka buikolwiso kuli: “Jehova ki yena yanitusa”?

²⁰ Ka kuswana ni Paulusi ni balikani bahae, ni luna lukopana ni miinelo yetaata mwa bupilo yeswana sina mañungwa amatuna. Kono lwakona kuba ni bundume kakuli lwaziba kuli Jehova uinzi ni luna. Uitusisa Jesu ni mangeloi kuli balutuse. Hape, kuli apete mulelo wahae, Jehova wakona kuitusisa batu babanani maata a kuzamaisa kuli balutuse. Mi buñata bwaluna lulemuhile kuli Jehova uitusisa moya wahae okenile kususumeza lipilu za batanga bahae kuli batuse mizwale ni likaizeli babona. Kacwalo, sina Paulusi, ni luna lwakona kubulela ka buikolwiso kuli: “Jehova ki yena yanitusa; hanina kusaba sesiñwi. Saka nieza mutu ki sika mañi?”—Maheb. 13:6.