1-2. Ki mabaka afi amande elunani ona a kubonisana lilato lelisa feli?

LUNANI mabaka amande haluswanela kubonisa babañwi lilato lelisa feli. Ki mabaka afi ona ao? Mulemuhe zabulela mashitanguti a aañozwi ka ketelelo ya moya okenile, ili alutusa kualaba puzo yeo: “Usike watuhelela lilato lelisa feli ni busepahali kukusiya. . . . Haueza cwalo, ukashemubiwa mi ukaba ni kutwisiso yetuna fapilaa Mulimu ni batu.” “Mutu yanani lilato lelisa feli waitusa ili yena.” “Mutu kaufela yatundamena kupila ka kuluka ni ka lilato lelisa feli ukafumana bupilo.”—Liprov. 3:3, 4; 11:17, litaluso ze kwatasi; 21:21.

² Mashitanguti ao atalusa mabaka amalaalu haluswanela kubonisa lilato lelisa feli. Sapili, haiba lubonisa babañwi lilato lelisa feli, Mulimu uka lukatelwa. Sabubeli, haiba lubonisa babañwi lilato lelisa feli, lukaitusa ili luna. Ka mutala, lukaba ni balikani babande. Sabulaalu, haiba lubonisa babañwi lilato lelisa feli, lukaikola limbuyoti kwapili, zecwale ka kufumana bupilo bobusa feli. Kaniti luli, lunani mabaka amande haluswanela kumamela kupuliso yalufa Jehova ye, yeli: “Mupilisane ni babañwi ka lilato lelisa feli ni ka sishemo.”—Zak. 7:9.

3. Ki lipuzo mañi zeluka nyakisisa mwa taba ye?

³ Mwa taba ye, lukanyakisisa lipuzo zeene. Ki bo mañi boluswanela kubonisa lilato lelisa feli? Ki lika mañi zeluituta mwa buka ya Ruti ka za kubonisa lilato lelisa feli? Lukona kubonisa cwañi lilato lelisa feli kacenu? Ki limbuyoti mañi zebaka ikola batu bababonisa lilato lelisa feli?

4. Lukona kulikanyisa cwañi Jehova mwa taba ya kubonisa lilato lelisa feli? (Mareka 10:29, 30)

⁴ Sina molunyakisiselize mwa taba yefelile, Jehova ubonisanga feela lilato lelisa feli kwa batu baba mulata ni baba musebeleza, mi wabakumalelanga. (Dan. 9:4) Luswanela ‘kulikanyisa Mulimu, sina bana babalatwa.’ (Maef. 5:1) Kacwalo, luswanela kubonisa mizwale ni likaizeli baluna lilato lelisa feli ni kuzwelapili kubakumalela.—Mubale Mareka 10:29, 30.

5-6. Ki mutala ufi okona kulutusa kuutwisa hande sekutalusa kubonisa lilato lelisa feli?

⁵ Kaniti, lwalemuha kuli haiba luutwisisa hande sekutalusa kubonisa lilato lelisa feli, kuka lubela bunolo kubonisa lilato lelicwalo kwa mizwale ni likaizeli baluna. Kuli luutwisise hande sekutalusa kubonisa lilato lelisa feli, halubapanyeñi kalemeno kao kwa kalemeno kakañwi kakande ka busepahali.

 ⁶ Batu babulelanga kuli mutu yasasebelize mwa kampani yeñwi ka nako yetelele ki mubeleki yasepahala. Kono mwendi mwa lilimo kaufela zasebelize mwa kampani yeo haasika bonana kale ni bañi ba kampani yeo. Mwendi fokuñwi naasalumelelanangi ni likatulo zene baezize bañi ba kampani. Haki kuli walata kampani yeo kono usebeza kwateñi bakeñisa kuli ubata kufumana masheleñi. Ukazwelapili kusebeza kwa kampani yeo kufitela atuhela musebezi kamba mwendi afumana musebezi usili omunde kufita wo.

7-8. (a) Ki kabakalañi batu hababonisanga lilato lelisa feli? (b) Ki kabakalañi halutokwa kunyakisisa litaba zeñwi zebulezwi mwa buka ya Ruti?

⁷ Shutano ye mwahalaa kubonisa busepahali sina mokutaluselizwe mwa  paragilafu 6 ni kubonisa lilato lelisa feli ki mulelo obabanga ni ona batu hababonisa tulemeno to. Ki kabakalañi batanga ba Mulimu bane bapila mwa linako zene iñolwa Bibele hane babonisanga lilato lelisa feli? Nebabonisanga lilato lelicwalo isiñi ka libaka la kuli nebatokwiwa kueza cwalo kono neli kabakala kuli nebasusumelizwe ki lipilu zabona. Halunyakisiseñi mutala wa Davida. Naasusumelizwe ki pilu yahae kubonisa lilato lelisa feli ku mulikanaa hae Jonatani, nihaike kuli Saule ndatahe Jonatani naabata kumubulaya. Hamulaho wa lilimo zeñata kuzwa fashwela Jonatani, Davida naazwezipili kubonisa lilato lelisa feli ku Mefibosheti mwanaa Jonatani.—1 Sam. 20:9, 14, 15; 2 Sam. 4:4; 8:15; 9:1, 6, 7.

⁸ Lukona kuituta zeñata ka za kubonisa lilato lelisa feli ka kunyakisisa litaba zefumaneha mwa Bibele, zecwale ka zefumaneha mwa buka ya Ruti. Luitutañi ka za kubonisa lilato lelisa feli kwa batu bababulezwi mwa buka yeo? Lukona kusebelisa cwañi lituto zeo mwa liputeho zaluna? *

9. Ki kabakalañi Naomi hanaanahanile kuli Mulimu naamulwanisa?

⁹ Mwa buka ya Ruti, lubala za likande la Naomi, Ruti mukwenyanaa hae, ni za Boazi muuna yanaasaba Mulimu, ili yanaali wahabo muunaa Naomi. Bakeñisa lukupwe lone lukeni mwa Isilaele, Naomi, muunaa hae, ni bana babona bababeli babashimani batutela kwa Moabi. Hane bali kwa Moabi, muunaa Naomi atimela. Bana bahae bababeli banyala, kono ka bumai, ni bona batimela hasamulaho. (Ruti 1:3-5; 2:1) Miliko yeo yatahisa kuli Naomi alembwale hahulu. Naalembwalile hahulu kuli mane naakalile kunahana kuli Jehova naamulwanisa. Mulemuhe zanaabulezi  zebonisa mwanaaikutwela ka za Mulimu: “Lizoho la Jehova linifetuhezi.” “Yamaata Kaufela utatafalize bupilo bwaka.” Hape naabulezi kuli: “Jehova ki yena yanilwanisize mi Yamaata Kaufela ki yena yanitahiselize kozi.”—Ruti 1:13, 20, 21.

10. Jehova naaikutwile cwañi kabakala manzwi autwisa butuku anaabulezi Naomi?

¹⁰ Jehova naaikutwile cwañi kabakala manzwi autwisa butuku anaabulezi Naomi? Naasika fulalela mutangaa hae yanaalembwalile yo. Kono naamushwezi makeke. Jehova waziba kuli “yabutali hanyandiswa, ukona kueza inge yapulumuka.” (Muek. 7:7) Nihakulicwalo, Naomi naatokwa kutusiwa kulemuha kuli Jehova naali ni yena. Mulimu naatusize cwañi Naomi? (1 Sam. 2:8) Naasusumelize Ruti kueza mwanaakonela kaufela kumutusa ni kumubonisa lilato lelisa feli. Ruti naaitatezi kuomba-omba mukwenyanaa hae Naomi, mi ka lilato, naamutusize kulemuha kuli Mulimu naasa mulata. Luitutañi kwa mutala wa Ruti?

11. Ki kabakalañi mizwale ni likaizeli ba lipilu zende habaezanga mobakonela kaufela kutusa babalembwalile?

¹¹ Lilato lelisa feli lilususumeza kutusa babalembwalile. Ka kulikanyisa Ruti yanaakumalezi Naomi, mizwale ni likaizeli ba lipilu zende ni bona kacenu baitatela kutusa mizwale ni likaizeli babona mwa puteho babazwafile kamba kulembwala. Balata mizwale ni likaizeli babona, mi babata kueza mobakonela kaufela kubatusa. (Liprov. 12:25, litaluso ze kwatasi; 24:10) Muapositola Paulusi naalususuelize kueza cwalo, hanaabulezi kuli: “Mubulele ka nzila yeomba-omba ku babalobehile lipilu, mutiise babafokola, mube ni pilu-telele kwa batu kaufela.”—1 Mates. 5:14.

12. Ki ifi nzila yende hahulu yelukona kutusa ka yona muzwale kamba kaizeli yazwafile?

¹² Hañata, nzila yende hahulu yemukona kutusa ka yona muzwale kamba kaizeli yazwafile ki ka kuteeleza ku yena ka tokomelo ni kumutusa kulemuha kuli mwamulata. Jehova walemuhanga haiba lueza molukonela kaufela kutusa lingu zahae zaanga kuba za butokwa. (Samu 41:1) Liproverbia 19:17 ibulela kuli: “Yashemuba mubotana ukolotisa Jehova, mi Yena uka mukutiseza kabakala saezize.”

13. Ruti ni Olipa nebashutana cwañi, mi ki kabakalañi katulo yanaaezize Ruti haibonisa kuli naanani lilato lelisa feli? (Mubone siswaniso sesi fa kava.)

¹³ Lukona kuutwisisa hande sekutalusa kubonisa lilato lelisa feli ka kunyakisisa zeneezahezi ku Naomi, muunaa hae ni bana babona babashimani bababeli hane batimezi. Naomi hanaautwile kuli “Jehova [naasikuluhezi] kwa sicaba sahae, ka kusifa lico,” aikatulela kukutela kwa naha yahabo yena. (Ruti 1:6) Makwenyanaa hae bababeli ni bona bayelela ni yena. Kono mwa nzila, Naomi akupa basali bababeli bao halaalu kukutela kwa Moabi. Ki lika mañi zeneezahezi? Bibele ibulela kuli: “Olipa atubeta mukwenyanaa  hae mi akuta. Kono Ruti yena akumalela mukwenyanaa hae.” (Ruti 1:7-14) Olipa hanaakutezi habo yena, naalatelela feela taelo yanaa mufile Naomi, mi ka kulatelela taelo yeo naaezize nto yeswanela. Ruti yena naasika kuta sina mwanaaezelize muhabo yena, kono mane naaezize nto yende hahulu nikufita. Bakeñisa lilato lelisa feli, naaikatulezi kuzwelapili kuba ni Naomi yanaaziyelehile. (Ruti 1:16, 17) Naakumalezi Naomi, isiñi kuli naahapelelizwe kueza cwalo, kono neli ka kuitatela. Katulo yanaaezize Ruti neibonisa kuli naanani lilato lelisa feli. Luitutañi kwa taba ye?

14. (a) Mizwale ni likaizeli babalilato baikatulelanga kuezañi kacenu? (b) Ka kuya ka Maheberu 13:16, ki matabelo acwañi atabisa Mulimu?

¹⁴ Lilato lelisa feli lilususumeza kueza molukonela kaufela kutusa babañwi. Sina mone kubezi kwamulaho, mizwale ni likaizeli baluna babañata kacenu babonisanga lilato lelisa feli nihaiba kwa batu bobasa zibi. Ka mutala, habalemuha kuli kubile ni kozi ya ka taho, kapili-pili babatanga kuziba mobakona kutuseza. Haiba Mukreste yomuñwi ukenezwi ki butata bwa kutokwa masheleñi, baanganga muhato kapili wa kumutusa. Ka kuswana ni Bakreste ba kwamulaho bane bapila kwa Masedonia, habaezangi feela lika zene balibelelwa kueza. Baitombolanga, mane nihaiba kufa “kufitelela zene banani zona,” ilikuli batuse mizwale babona babatokwile. (2 Makor. 8:3) Kaniti luli, Jehova ubanga ni tabo batanga bahae hababonisa babañwi lilato lelisa feli!—Mubale Maheberu 13:16.

15-16. Ki lika mañi zebonisa kuli Ruti naasika zwafa?

¹⁵ Kunani lituto zeñata zelukona kuituta ka kunyakisisa mo Ruti naatuselize Naomi. Halunyakisiseñi lituto lisikai.

¹⁶ Musike mwazwafa. Ruti hanaaitatezi kuya ni mukwenyanaa hae kwa Juda, Naomi sapili nahanile. Kono Ruti naatundamezi. Ki lika mañi zeneezahalile hasamulaho? “Naomi haboni kuli Ruti naatundamezi kuya ni yena, atuhela kumuhanisa.”—Ruti 1:15-18.

17. Ki nto mañi yeka lutusa kusazwafa kapili?

¹⁷ Zeluituta: Haki nto yebunolo kutusa mutu yalembwalile, kono haluswaneli kukatala kutusa batu babacwalo. Kaizeli yaziyelehile sapili ukona kuhana kuamuhela tuso yafiwa. * Nihakulicwalo, lilato lelisa feli lika lususueza kuzwelapili kubatusa. (Magal. 6:2) Lusepa kuli hamulaho wa nako, ukaamuhela tuso yaluna ni kulufa kolo ya kuli lumuomba-ombe.

18. Ki nto mañi mwendi yenetahisize kuli Ruti aikutwe hahulu butuku kwa pilu?

¹⁸ Musike mwanyema. Naomi ni Ruti hase bafitile mwa Betelehema, Naomi akopana ni batu bane bapilanga bukaufi ni yena. Abataluseza kuli: “Neniatezwi haniya, kono Jehova utahisize kuli nikute mazoho-zoho.” (Ruti 1:21) Munahane feela mwanaaikutwezi Ruti kuutwa Naomi habulela cwalo! Ruti naaezize mwanaakonela kaufela kutusa Naomi. Ruti naalilile ni yena, naamuomba-ombile, mi naazamaile ni yena mwa musipili one utandile mazazi amañata. Kusina taba ni zeo kaufela, Naomi naabulezi kuli: “Jehova utahisize kuli nikute mazoho-zoho.” Ka kubulela cwalo, Naomi naabonisa inge kuli naasaitebuhi lika kaufela zanaa muezelize Ruti, yanaayemi kwatuko ni yena ka nako yeo. Taba yeo ilukela kuba yeneutwisize hahulu Ruti butuku kwa pilu! Nihakulicwalo, Ruti naazwezipili kuba ni Naomi.

19. Ki nto mañi yeka lutusa kuzwelapili kutusa mutu yalembwalile?

 ¹⁹ Zeluituta: Kwa makalelo, kaizeli yalembwalile ukona kubulela manzwi autwisa butuku kwa pilu kusina taba kuli luezize molukonela kaufela kumutusa. Kono halutuhelelangi taba yeo kulunyemisa. Luzwelangapili kutusa kaizelaa luna yo yalembwalile ni kukupa Jehova kuli alutuse kumuomba-omba.—Liprov. 17:17.

20. Ki nto mañi yenetusize Ruti kuzwelapili kuitiisa?

²⁰ Mutiise babazwafile. Ruti naabonisize Naomi lilato lelisa feli, kono cwale Ruti ni yena naatokwa kutiiswa. Mi Jehova naaitusisize Boazi kumutiisa. Boazi naabulelezi Ruti kuli: “Haike Jehova akufe mupuzo kabakala zeuezize, mi haike Jehova Mulimu wa Isilaele, yeu tilo sabela mwatasaa mafufa ahae, akufe mupuzo omutuna.” Manzwi ao naatiisize hahulu Ruti. Mi Ruti naaize ku Boazi: “Uniomba-ombile mi manzwi eubulezi atiisize mutangaa hao.” (Ruti 2:12, 13) Boazi naasusuelize hahulu Ruti ka nako yanaatokwa kutiiswa.

21. Ka kuya ka Isaya 32:1, 2, ki tuso yecwañi yebakona kufa baana-bahulu babalilato?

²¹ Zeluituta: Batu bababonisa babañwi lilato lelisa feli ni bona fokuñwi batokwanga kutiiswa. Sina feela Boazi hanaabile ni temuho ka kubabaza Ruti kabakala kuli naabonisize Naomi sishemo, baana-bahulu ni bona baswanela kuba ni temuho ni kuitebuha mizwale ni likaizeli babalilato babatusa babañwi. Haiba babababaza, baka batiisa ni kubasusueza kuzwelapili kutusa babañwi.—Mubale Isaya 32:1, 2.

22-23. Mubonelo wa Naomi neucincize cwañi, mi ki kabakalañi? (Samu 136:23, 26)

²² Hase kufitile nako, Boazi naafile Ruti ni Naomi lico zeñata. (Ruti 2:14-18) Naomi naaezize cwañi hanaafilwe lico ki Boazi? Naabulezi  kuli: “Haike mutu yo afuyolwe ki Jehova, yasika palelwa kubonisa lilato lahae lelisa feli ku babapila ni babashwile.” (Ruti 2:20a) Mubonelo wa Naomi neucincize luli! Sapili, naabulezi cwana inzaa lotisa miyoko: “Jehova ki yena yanilwanisize,” kono hasamulaho, abulela ka tabo, ali: ‘Jehova . . . haasika palelwa kubonisa lilato lahae lelisa feli.’ Ki nto mañi mwendi yenetahisize kuli Naomi acince mubonelo wahae?

²³ Naomi cwale naalemuhile kuli Jehova naasika muyubeka. Jehova naaitusisize Ruti kutusa Naomi hane bali mwa musipili wa kuliba kwa Juda. (Ruti 1:16) Hape Naomi naaiponezi mwanaa mutuselize Jehova, muta Boazi, yomuñwi wa “baliululi” babona, naabonisize basali bababeli bao lilato ka kubafa lico zeñata. * (Ruti 2:19, 20b) Mwendi naaipulelisize kuli: ‘Cwale kikale nilemuha kuli Jehova naasika niyubeka. Uzwezipili kunitusa mwahalaa nako ye kaufela!’ (Mubale Samu 136:23, 26.) Kaniti luli, Naomi naaitebuhile hahulu kuli Ruti ni Boazi nebasika tuhela kumutusa! Kaufelaa bona balukela kuba bane batabile hahulu Naomi hanaabile ni tabo ni maata a kusebeleza Jehova hape.

24. Ki kabakalañi haluswanela kuzwelapili kubonisa mizwale ni likaizeli baluna lilato lelisa feli?

²⁴ Ki lika mañi zeluitutile mwa buka ya Ruti ka za kubonisa lilato lelisa feli? Lilato lelisa feli lilususuezanga kusazwafa kapili halunze lutusa mizwale ni likaizeli baluna babaziyelehile. Hape lilususuezanga kueza buitomboli kuli lubatuse. Baana-bahulu baswanela kubabazanga mizwale ni likaizeli bababonisa babañwi lilato lelisa feli. Lubanga ni tabo yetuna halubona batu bane bazwafile habakala kusebeleza Jehova ka tabo hape. (Lik. 20:35) Kono ki lifi libaka la butokwa hahulu haluzwelapili kubonisa babañwi lilato lelisa feli? Kabakala kuli lubata kulikanyisa ni kutabisa Jehova, yena “yatezi lilato lelisa feli.”—Exo. 34:6; Samu 33:22.