Nenipepezwi kwa Netherlands ka 1948. Mwa silimo sene sitatami, lubasi lwaka lwatutela mwa São Paulo, kwa Brazil. Bashemi baka nebayanga kwa keleke kamita, mi nelubalanga Bibele hamoho sina lubasi hamulaho wa kulalela. Ka silimo sa 1959, lwatutela kwa America, mi lwayo ina mwa sibaka sesibizwa Massachusetts.

Bo ndate nebasebezanga ka taata kubabalela lubasi lwaluna lwa batu ba 8. Nebasebezanga sina mulekisi, kuyaha mikwakwa, mi nebali muyemeli wa babatalima za litifo kwa kampani ya lifulai zeya mwa linaha zeshutana-shutana. Kaufelaa luna mwa lubasi nelutabile bo ndate hane bakeni musebezi kwa kampani ya lifulai yeo kakuli nelukona kuya kwa libaka zeshutana-shutana.

Ka nako yene nili kwa sikolo sa sekondari, hañata neniipuzanga kuli: ‘Ki lika mañi zenika eza hanika hula?’ Balikani baka babañwi nebaile kwa yunivesiti, mi babañwi bona nebakeni busole. Kono na nenisa nahanangi za kuba lisole kabakala kuli nenisa tabeli kukanana ni batu kamba kulwana. Naikatulela kuya kwa yunivesiti ilikuli nisike nakena busole. Kono nto yene nitabela hahulu kueza ki kutusa batu babañwi kakuli neninahana kuli kueza cwalo nekuka nitusa kuba ni tabo mwa bupilo.

Hane nili kwa yunivesiti, nenitabela kuituta za sayansi yeneama pupo, bakeñisa kuli nenitabela hahulu kuziba mone bukalezi bupilo. Nelulutiwanga kuli lika nelitahile ka kuipilaula, mi baluti nebabata kuli lulumele taba yeo. Kono na nenisa lumeli lituto zeo bakeñisa kuli nelisina bupaki bwa niti, hailifo lituto za sayansi zona lilutokwa kuli lube ni bupaki bwa litaba zelulumela.

Kwa sikolo, nelusa lutiwangi litaba zeama lika zende ni zemaswe. Kono nelususuezwanga kueza molukonela kaufela kuli lufumane linepo zende kwa yunivesiti. Nenibanga ni tabo hanitanda nako ni balikani kwa mikiti ni kuitusisa milyani yekola, kono tabo yeo neli yaswalelele. Naipuza kuli: ‘Kana bo ki bona bupilo bone nitokwa?’

Hamulaho wa nako, natutela mwa muleneñi wa Boston, mi nakala kuya kwa yunivesiti ya kwateñi. Kuli nifumane masheleñi a kulifa kwa sikolo, nakena musebezi omuñwi one niezanga sikolo hasikwalile, ili kona kone nikopanezi lwapili ni yomuñwi wa Lipaki za Jehova. Yene nisebeza ni yena anitaluseza za bupolofita bobu kwa Daniele kauhanyo 4 bobubulela za “linako ze 7,” mi atalusa kuli nelupila mwa linako za mafelelezo. (Dan. 4:13-17) Honafo feela, nalemuha kuli hane nikazwelapili kuikambota ni yena ka za litaba za mwa Bibele ni kulumela litaba zeo, nenika tokwa kukinca mupilelo waka. Kacwalo, naeza mone nikonela kaufela kumutokolomoha.

Kwa yunivesiti, nenieza kosi yeneka nitusa kueza musebezi wa buitateli kwa South America. Neninahana kuli kuezeza batu bane batokwa tuso lika zende nekuka nitusa kuikola bupilo. Kono mane nihaiba kueza cwalo nekusika nitusa kuziba mulelo wa bupilo. Nazwafa hahulu, mi natuhela kuyanga kwa yunivesiti.

Mwa May, ka silimo sa 1970, natutela kwa Amsterdam, kwa Netherlands, mi nakala kusebeza mwa kampani yeswana ya lifulai mone basebezanga bo ndate. Bakeñisa kuli nenieza musebezi wo, nenikona kuya kwa linaha zeñata, zecwale ka za mwa Africa, America, Europe, ni Asia. Honafo feela, nalemuha kuli mwa naha kaufela mone niya, batu kaufela nebakopana ni miinelo yetaata mi nebasa zibi mwakutatululela miinelo yeo. Bakeñisa kuli nenisa tabela hahulu kueza nto yeñwi ya butokwa mwa bupilo, nakutela kwa America, mi nakala kuyanga kwa yunivesiti yeswana mwa Boston.

Kono hane nikutezi kwa sikolo, nalemuha kuli lituto zene niituta nelisa nitusi kufumana likalabo kwa lipuzo zene ninani zona mwa bupilo. Bakeñisa kuli nenisa zibi hande za kueza, nakupa kelezo ku bo muluti baka bane bali licaziba za litaba za sayansi. Neba nikomokisize hahulu hane banialabile kuli: “Kiñi zeuipulaiseza kukena sikolo? Itulele feela.” Honafo feela, naeza cwalo. Natuhela kuyanga kwa yunivesiti mi nenisika kuta hape.

Bakeñisa kuli nenisa ikutwa kuli bupilo bwaka nebusina mulelo, nakala kuswalisana ni sikwata sene sisatabeli kulatelala lizo za batu, mi nekubonahala kuli sikwata seo nesitusa batu kuba ni kozo ni kubonisa lilato. Na ni balikani baka nelupotezi libaka zeñata kwa America ni mwa Acapulco, kwa Mexico. Nelupila ni batu bane basatabeli kulatelela milao yene balatelelela batu kaufela, mi nekubonahala kuli nebaikola bupilo. Kono hane ninze nipila ni bona, nalemuha kuli mupilelo wabona neusa koni kunitusa kukondisa mwa bupilo kamba kuba ni tabo yeinelela. Nenilemuhile kuli buñata bwa batu bao nebasa sepahali.

Ka nako yeo, nakala kunahana hape ka za lika zene nibata kueza hane nisali mwanana. Nenibata kuzamaya misipili ka sisepe, isiñi sina yomuñwi wa bafuluhi kono sina muzamaisi wa sisepe. Kuli nieze cwalo, nenitokwa kuleka sisepe. Bakeñisa kuli mulikanaaka yabizwa Tom ni yena naabata kueza nto yeswana, lwakala kupotela libaka zeñata ka sisepe. Nenibata kufumana sioli sesiñwi sesinde kone nikona kupila nisatokwiwi kuli nilatelele milao.

Na ni bo Tom lwaya kwa Arenys de Mar, bukaufi ni muleneñi wa Barcelona, kwa Spain. Teñi ko, lwayo leka sisepe sene sieza limita ze 9.4 mwa butelele, ili sene sibizwa Llygra. Lwakala kulukisa sinca sisepe seo ilikuli luzamayange ku sona mwa misipili yaluna ya mwa liwate. Bakeñisa kuli nelusika hema hahulu, lwazwisa injini ya mwateñi ilikuli lube ni sibaka sesiñwi kwa kubulukela mezi a kunwa. Nelukwesize lilabo zepeli zeeza limita ze 5 kwa sisepe seo kuli lukone kusizamaisa hande mwa makamba amanyinyani. Cwale lwakala musipili waluna kuliba kwa Seychelles, mwa Liwate la India. Mulelo waluna neli wa kuli lupotele libaka zefumaneha kwa wiko wa Africa ni zeli bukaufi ni sibaka sesibizwa Cape of Good Hope, kwa South Africa. Neluitusisize linaleli, limapa, libuka ni liitusiso zeñwi kuli luzibe nzila. Nenikomokile hahulu kuli nelukona kuziba hande sibaka fone luzamaela.

Nakonyana kuzwa fo, lwalemuha kuli sisepe sakale seo nesisike sakona kuzamaya mwa liwate. Sisepe seo nesikenya mezi abato eze malita a 22 ka hora! Sina monitaluselize kwa makalelo a taba ye, hane kuzuhile liñungwa, nenisabile hahulu mi nalapela ku Mulimu, mi lo neli lona lwapili kueza cwalo hamulaho wa lilimo zeñata. Naitama kuli hanaaka nitusa kupunyuha, nenika eza monikonela kaufela kumuziba. Liñungwa leo laombala, mi hasamulaho nataleleza sepiso yaka.

Nakala kubalanga Bibele ka nako yene nili mwa liwate. Munahane feela mone kuinezi kuba fahalaa Liwate la Mediteranea, ili kwahule ni likamba, inze lubona litapi zeñata za mifuta-futa. Busihu nenibuhanga linaleli ze mwa mulalambita wa Milky Way, mi taba yeo nei nimakalisisize, ili kunikolwisa kuli Mulimu uteñi mi waiyakatwa batu.

Hase luzamaile ka lisunda lisikai, lwayo fueka fa likamba leliñwi kwa Alicante, kwa Spain, mi teñi ko lwalika kufundota sisepe saluna ilikuli lufumane masheleñi a kuleka sisepe sisili sesiiketile. Nekuli taata kufumana mutu yanaaka tabela kuleka sisepe sene sili sakale, sene sisina injini, ni sene sipuya! Kono hape yeo neli kolo yende ya kubala Bibele.

Hane ninze nibala Bibele, nalemuha kuli buka yeo neikona kunitusa kuziba zene nitokwa kueza kuli nikondise mwa bupilo. Nenitabile hahulu hane nizibile kuli Bibele neibulela litaba zeutwahala ka za kupila ka muzamao okenile, mi nenisa utwisisi libaka batu babañata, kukopanyeleza cwalo ni na, hane luipapata kuba Bakreste hailifo nelusa lateleli zeibulela Bibele.

Neniikatulezi kueza licinceho mwa bupilo bwaka; kacwalo, natuhela kuitusisa milyani yekola. Neniikutwa kuli nekuswanela kuba ni batu bane bapila ka likuka za Bibele zepahami za muzamao, mi nenibata kukopana ni bona. Nalapela hape lwabubeli kukupa Mulimu kuli anituse kufumana batu bao.

Nakala kutatuba bulapeli ni bulapeli kufitela nifumana bulapeli bwa niti. Hane ninze nizamaya mwa  makululu a muleneñi wa Alicante, nafumana likeleke zeñata. Kono bakeñisa kuli buñata bwazona nelinani maswaniso, honafo feela naziba kuli nesi bulapeli bwa niti.

Zazi leliñwi la Sunda musihali, nenili kwatuko ni lilundunyana kutalimana ni likamba, inze nibala liñolo la Jakobo 2:1-5, lelibonisa kuli hakusika luka kushemuba bafumi kufita babotana. Hane nikutela kwa sisepe, nafita kwatuko ni muyaho omuñwi wa bulapeli one unani manzwi añozwi fahalimwaa munyako, ali: “Ndu ya Mubuso ya Lipaki za Jehova.”

Naipulelisa nali: ‘Pili nilike batu ba. Nibata kubona haiba baka niamuhela.’ Kacwalo, nakena mwa Ndu ya Mubuso, nisika tina makatulo, inze ninani milelu yemitelele, mi nenitinile bulukwe bobupazuhile. Mubabaleli aniisa kuyo ina kwatuko ni musali yomuñwi wa musupali yanaa nitusize kufumana mañolo anaapunda mubuleli. Hamulaho wa mukopano, nenikomokile hahulu kuli batu babañata nebatilo nilumelisa. Muuna yomuñwi animemela kwa ndu yahae kuli niyo zwelapili kuikambota ni yena, kono bakeñisa kuli nenisika feleleza kubala Bibele, nali ku yena: “Nika mizibisa hanika lukuluha.” Nakala kufumanehanga kwa mikopano ya puteho kaufela.

Hamulaho wa lisunda lisikai kuzwa fo, napotela muuna yo kwa ndu yahae, mi naaalabile lipuzo zene ninani zona ka za Bibele. Sunda yenetatami, muuna yo anifa mukotana one utezi liapalo zende. Anitaluseza kuli muñaa liapalo zeo naatamilwe mwa tolongo kabakala kumamela taelo ya mwa Bibele ya kulata babañwi ni kuhana kuya kwa ndwa. (Isa. 2:4; Joa. 13:34, 35) Cwale neniikolwisisize kuli nenifumani zene nitokwa, ili batu bane bamamela litaba zeutwahala zene ibulela Bibele ka za kupila ka muzamao okenile. Ka nako yeo, nenisa nahani hape za kufumana sioli sesinde sesili paradaisi, kono neniitomezi sikonkwani sa kuituta Bibele ka butungi. Kacwalo, nakutela kwa Netherlands.

Neku niingezi mazazi amane kuli niyo fita mwa muleneñi wa Groningen, kwa Netherlands. Teñi ko, nakala kubata musebezi one uka nitusa kufumana lika zene nitokwa. Kwa sibaka sesiñwi kone kuezwa musebezi wa kubeta nafiwa pampili fone kunani lipuzo, mi yeñwi ya lipuzo zeo neitokwa kuli nibonise bulapeli bone niswalisana ni bona. Nañola fa pampili yeo kuli: “Lipaki za Jehova.” Muñaa pisinisi yeo hasaabalile taba yeo, nalemuha kuli naasosobani mwa pata. Anitaluseza kuli: “Nika milizeza.” Kono naasika eza cwalo.

Kwa sibaka sesiñwi kone kuezwa musebezi wa kubeta, nabuza muñaa sibaka seo haiba natokwa babeleki. Anikupa kuli nimufe mapepa abonisa kuli neniiezize kosi kwa koleji ni mañolo a kunipaka  musebezi one niezize. Namutaluseza kuli neniezize musebezi wa kulukisa sisepe sene sipangilwe fa kota. Nenikomokile hahulu hanitaluseza kuli: “Mwakona kukala musebezi kacenu musihali kono kunani feela nto iliñwi yenitokwa. Hanilati mutu yanitahiseza butata kwanu kwa musebezi kakuli na ni yomuñwi wa Lipaki za Jehova mi nipila ka kulatelela likuka za mwa Bibele.” Namutalimela inze nikomokile hahulu, mi nali: “Ni na ni yomuñwi wa Lipaki za Jehova!” Bakeñisa kuli neninani milili ni milelu yemitelele, ali ku na: “Kanti nikaitutanga Bibele ni mina!” Nalumela kueza cwalo honafo feela. Nalemuha libaka muñaa pisinisi kwa sibaka sapili kone niizo bata musebezi hanaa sika nikenya musebezi. Jehova naabata kunifa zene ilakaza pilu yaka. (Samu 37:4) Nasebeza hamoho ni muzwale yo ka silimo silisiñwi. Mwahalaa nako yeo, naaitutanga Bibele ni na, mi mwa January ka silimo sa 1974, nakolobezwa.

Hamulaho wa kweli iliñwi kuzwa fo, nakala kueza bupaina, ili musebezi onitahiselize tabo yetuna mwa bupilo. Mwa kweli yenetatami, natutela kwa Amsterdam kuli niyo swalisana ni sikwata sene sisazo tomiwa sene siitusisa puo ya Sisipanishi. Nenibile ni tabo yetuna kuzamaisa lituto za Bibele mwa puo ya Sisipanishi ni Siputukisi! Mwa May ka silimo sa 1975, nafiwa tohonolo ya kuba paina yaipitezi.

Zazi leliñwi, kaizeli yali paina yaipitezi yabizwa Ineke ataha kwa mukopano waluna one uezwa mwa puo ya Sisipanishi kuto zibahaza muituti wahae wa Bibele wa kwa Bolivia ku luna. Na ni bo Ineke lwakala kuzibana ka kuñolelana mañolo, mi nakonyana kuzwa fo, lwalemuha kuli nelunani likonkwani zeswana. Ka 1976 lwanyalana, mi lwazwelapili kuba mapaina babaipitezi kufitela silimo sa 1982 hane lumemilwe kukena Sikolo sa Giliadi mwa sitopa sabu 73. Nelukomokile hahulu mi nelutabile hane lukupilwe kuyo sebeleza kwa upa wa Africa, ili kone lusebelelize ka lilimo zeketalizoho mwa muleñeni wa Mombasa, kwa Kenya! Ka 1987, lwakupiwa kuyo sebeleza kwa Tanzania, ili ko mizwale ni likaizeli baluna nebafilwe tukuluho ya kukutaza hape. Lwazwelapili kusebeleza mwa naha yeo ka lilimo ze 26, mi hasamulaho, lwakutela kwa Kenya.

Kutusa batu babatabela kuituta Bibele kulutusize kuba ni tabo mwa bupilo. Ka mutala, mutu wapili yene nikalile kuitutanga Bibele ni yena kwa Mombasa neli muuna yene nikopani ni yena hane nieza bupaki bwa fa nyangela. Hase nimufile limagazini zepeli, anibuza kuli: “Niswanela kuezañi hase nifelize kubala limagazini ze?” Sunda yenetatami, nakala kuituta Bibele ni yena mwa buka ya Wa Kona Ku Pila Ku Ya Ku Ile mwa Paradaisi fa Lifasi-mubu yenesazo zwisiwa mwa Siswahili. Hamulaho wa silimo kuzwa fo, akolobezwa mi aba paina wa kamita. Kuzwa nako yeo, muzwale yo ni musalaa hae batusize batu bababato eza 100 kuineela ni kukolobezwa.

Lwapili hane nizibile mulelo wa bupilo, neniikutwile sina mwanaaikutwezi mulekisi yanaazamaya abata lipelela zende, mi hasaafumani pelela iliñwi naasabati kulatehelwa ki yona. (Mat. 13:45, 46) Nenibata kuitusisa nako yaka kaufela kutusa batu babañwi kufumana mulelo wa bupilo. Na ni musalaaka yalatwa, luiponezi mo Jehova afuyaulelanga batanga bahae ka kubatusa kupila bupilo bobunani mulelo.