Pili nisika talusa kale zeneezahezi hamulaho wa fo, nibata kumitaluseza mone kutezi kuli nibe mwa sebelezo ya nako kaufela.

Nenipepilwe ka 1942 mwa Curaçao fa sioli sesinde sesi kwa Liwate la Caribbean. Bo ndate basimuluha kwa Suriname kono nebatutezi kwa sioli seo kabakala musebezi wabona. Lilimonyana pili nisika pepiwa kale, bo ndate nebali babañwi ba batu bapili bane bakolobelizwe sina Lipaki za Jehova mwa Curaçao. a Nebaitutanga Bibele ni luna sunda ni sunda nihaike kuli fokuñwi nelusa latangi kuituta. Hane ninani lilimo ze 14, lwatutela kwa Suriname kakuli bo ndate nebatokwa kuyo babalela bo maa bona bane basupezi.

Mwa Suriname nenikalile kueza siango ni mizwale ni likaizeli babanca bane basebeleza Jehova ka tukufalelo. Neli babahulu hanyinyani ku na mi nebasebeza sina mapaina ba kamita. Hane batalusanga zene baipumananga ku zona mwa bukombwa, nebabonahalanga kuba ni tabo. Hamulaho wa mikopano ya puteho, na ni balikani baka neluinanga fande kunyakisisa litaba zeñwi za mwa Bibele, mi fokuñwi neluezanga cwalo inze lubuha linaleli. Balikani baka bao neba nitusize kulemuha zene nibata kueza mwa bupilo; nenibata kusebeleza Jehova. Kacwalo, hane ninani lilimo ze 16, nakolobezwa. Hase nikwanisize lilimo ze 18, nakalisa kusebeza sina paina wa kamita.

Neniitutile lika zeñata hane nisebeza sina paina, mi lika zeo linitusize hahulu mwa sebelezo ya nako kaufela. Ka mutala, yeñwi ya lituto zapili zene niitutile neli butokwa bwa kuluta babañwi musebezi. Hanikala kueza bupaina, mulumiwa yomuñwi yabizwa Willem van Seijl naaniisize hahulu pilu. b Naanilutile mwakuezeza hande misebezi mwa puteho. Ka nako yeo, nenisa zibi kuli lika zene nilutiwa nelika  nitusa luli. Silimo sene sitatami, naketiwa kuba paina yaipitezi mi nakala kutusa tukwata twa mizwale ni likaizeli bane bapila mwa mushitu otibani kwa Suriname. Niitebuha hahulu kuli mizwale neba nilutile mwakuezeza hande misebezi mi nebaezize cwalo ka nako yeswanela! Kuzwa feela nako yeo, ni na neniikatulezi kulikanyisa mutala wabona ka kuluta babañwi misebezi.

Tuto yabubeli yene niitutile neli butokwa bwa kunolofaza bupilo ni kuonga-onga hande lika. Kwa makalelo a kweli ni kweli, na ni paina yaipitezi yene nisebeza ni yena neluñolanga mukoloko wa lika zene lukatokwa kuitusisa mwa kweli yeo. Mi yomuñwi ku luna naatamanga musipili omutelele kuya kwa muleneñi omutuna kuyo leka lika zeo. Neluitusisanga hande kapene kane lufiwanga ka kweli ni lika zene lulekanga ilikuli lifeze kweli. Hane lukafelelwa ki lika zene lutokwa lusali mwa mushitu otibani, mwendi hakuna feela bane bakakona kulutusa. Nilemuhile kuli tuto yene niitutile inze nisali mwanana ya kunolofaza bupilo ni kuonga-onga hande lika, initusize kuzwelapili kuisa pilu kwa musebezi wa Jehova mwa bupilo bwaka kaufela.

Tuto yabulaalu yene niitutile ki bunde bwa kukutaza kwa batu mwa puo yahabo bona. Hane nisali mwanana, neniitusisanga puo ya Sidachi, Sikuwa, Sipapiamento, ni Sisranantongo (sesibizwa hape kuli Sisranan), yona puo yeitusiswa hahulu mwa Suriname. Kono mwa mushitu otibani, nenilemuhile kuli batu nebaamuhelanga hande taba yende hane lukutazanga ku bona mwa puo yahabo bona. Neku nibezi taata kubulela lipuo zecwale ka Sisaramacca, ili zebulelwa ka kupahamisa linzwi kamba kuliwisa. Nihakulicwalo, buikatazo bone niezize nebutusize. Kuzwa ona nako yeo, nitusize batu babañata kuituta niti bakeñisa kuli neniitusisa puo yahabo bona.

Niteñi, kunani nako yeñwi hane kuezahezi lika zene niutwisize maswabi. Ka mutala, nako yeñwi nenibuzize muituti wa Bibele yomuñwi yanaaitusisanga puo ya Sisaramacca mwanaazuhela bakeñisa kuli naautwa butuku mwa mba. Kono mone nimubuzelize nekubonahala inge kuli nenitalusa kuli unani mulwalo! Ka bumai, puzo yeo nei muutwisize maswabi. Kusina taba ni mafosisa ao, kamita neniezanga mone nikonela kaufela kubulela puo yahabo bona batu bane nikutazanga ku bona.

Ka 1970, neniketilwe kuba muokameli wa mupotoloho. Silimo seo, nenibuhisize vidio yenenani toho ya taba yeli, “Kupotela Ofisi Yetuna Yeetelela Musebezi wa Lipaki za Jehova Mwa Lifasi Kaufela” kwa likwata zeñata za mizwale ni likaizeli bane bapila mwa mushitu otibani. Kuli lukone kubapotela, na ni mizwale babañwi nelutokwa kufita mwa linuka zeshutana-shutana zenefita mwa mushitu otibani ka kuitusisa mukolo omutelele omunyinyani. Mwa mukolo waluna, nelushimbile mushini otusa kuli kube ni malaiti, sipupe mwakulwalela mafula, lilambi za palafini, ni mushini oitusiswa kwa kubuhisa mavidio. Hane lufitanga kone luya, nelutokwanga kulongola lika kaufela zene lushimbile mwa mukolo ni kuliisa kwa sibaka sa fa likamba kone lukayo buhiseza mavidio. Kono zenihupula hahulu ka za misipili yeo, ki mo batu ba kwa libaka za kwahule zeo nebaitebuhela litukiso zeo. Nenitabile hahulu kutusa batu babañwi kuituta ka za Jehova ni ka za kalulo ya fa lifasi ya kopano yahae. Kusina taba kuli neniitombozi lika zeñata za kwa  mubili hane ninze nisebeleza Jehova, nenifumani limbuyoti zeñata hahulu za kwa moya.

Kusina taba ni kuli neniboni mo kuba likwasha neku nituselize mwa sebelezo yaka ku Jehova, nenisa ikutwa kuli nenitokwa kunyala. Kacwalo, nalapela ka kunonga kuli nifumane musali yene nikaswalisana ni yena mwa sebelezo ya nako kaufela, yeneama kueza musebezi otaata wa kupotela liputeho zeneli mushitu otibani, kono ili yanaaka eza cwalo inze atabile. Ibato ba hamulaho wa silimo kuzwa fo, naba mwa libato ni bo Ethel, mapaina babaipitezi bane banani moya wa buitomboli. Kuzwa feela kwa bwanana, bo Ethel nebabata kulikanyisa muapositola Paulusi mi nebabata kueza mone bakonela kaufela kuli bapete bukombwa ka kutala sina mwanaaezelize. Lwanyalana mwa September ka 1971, mi lwakala kupotelanga liputeho hamoho.

Bo Ethel nebahuliselizwe mwa lubasi lolushebile; kacwalo, neku babezi bunolo kutwaela kueza ni na musebezi wa kupotela liputeho mwa mushitu otibani. Ka mutala, hane luitukisezanga kuyo potela liputeho zeneli kwahule hahulu mwa mushitu otibani, nelusa shimbangi lika zeñata. Nelutapisezanga liapalo zaluna mwa linuka ni kutapela mwa linuka. Nelucanga lika kaufela zene balufa mizwale ni likaizeli zecwale ka mufuta wa mukolozwani obizwa iguana, litapi zebizwa piranha, kamba nto ifi kamba ifi yene bazumile mwa mushitu kamba yene basweli mwa linuka. Hane kusina mikeke fa kucela, nelucelanga fa matali a makonde. Hane kusina liciso, nelucanga ka mazoho. Na ni bo Ethel luikutwa kuli kuitombola lika zeñwi halunze lusebeleza Jehova kulutusize kuswalisana hahulu sina moutiyezi muhala wa mabonda amalaalu. (Muek. 4:12) Sebelezo yaluna ku Jehova neli ya butokwa hahulu ku luna kufita nto ifi kamba ifi!

Zazi leliñwi hane lukuta kwa sibaka sesiñwi sesi kwahule hahulu mwa mushitu, lwaipumana mwa muinelo onitalusize kwa makalelo. Mukolo waluna hane ufitile fa sibaka fone abuba mezi ka maata, watiba kono kapili-pili wacimbuka. Ka litohonolo, neluapezi liapalo zetusa kuli mutu asike atiba; kacwalo nelusika wela mwa mezi. Kono mukolo waluna  neutezi mezi. Lwasululela mwa mezi lico zeneli mwa mipika mi lwaitusisa mipika yeo kuyuba mezi mwa mukolo.

Bakeñisa kuli neluyumbezi lico zaluna mwa mezi, lwakala kushuta hane lunze luzwelapili mwa musipili waluna mwa nuka. Kono hakuna tapi niyekana yene luyabuzi. Kacwalo, lwalapela ku Jehova ni kumukupa kuli alufe sico sa lizazi leo. Hamulaho feela wa kulapela, yomuñwi wa mizwale bane bali ni luna aposeza kashuto kahae mwa mezi mi ayabula tapi yetuna yenee lukwanile kaufelaa luna baketalizoho, mi kaufelaa luna nelucile kukula busihu bwani.

Hamulaho wa kueza musebezi wa kupotela liputeho ka lilimo zeketalizoho, na ni bo Ethel lwaamuhela mbuyoti yene lusika libelela, ili ya kuba bashemi. Nenitabile hahulu kuutwa cwalo, nihaike kuli nenisa zibi hande mone lukaamelwa ki taba yeo kwapili. Na ni bo Ethel nelutabela hahulu kuzwelapili kuba mwa sebelezo ya nako kaufela hane lukalumelezwa kueza cwalo. Ka 1976, lwaba ni mwanaa wamushimani mi lwamubeya libizo la Ethniël. Hamulaho wa lilimo zepeli ni licika kuzwa fo, lwaba ni mwanaa yomuñwi wamushimani mi lwamubeya libizo la Giovanni.

Bakeñisa kuli nekunani hahulu butokwi kwa Suriname, ofisi ya mutai yanilumeleza kuzwelapili kusebeza sina muokameli wa mupotoloho ka nako yeswana inze luhulisa bana baluna. Bana baluna hane basali banana, nenikupilwe kupotela mipotoloho yenenani liputeho zenyinyani. Tukiso yeo nei nikonisa kusebeza sina muokameli wa mupotoloho ka lisunda lisikai kweli ni kweli ni kusebeza sina paina mwa lisunda zeñwi za mwa kweli yeo mwa puteho yene lukupilwe kuswalisana ni yona ka nako yeo. Bo Ethel ni bana baluna babashimani nebayanga ni na hane nipotelanga liputeho zeneli bukaufi ni kone lupila. Kono neniyanga ninosi hane niyo potela liputeho ni kuyo zamaisa mikopano ya mupotoloho yeneezezwa mwa mushitu otibani.

Nenitokwa kuonga-onga hande lika kuli nipete buikalabelo kaufela bone ninani bona. Nenibonanga teñi kuli lwaba ni tuto ya lubasi sunda ni sunda. Hane niyo potela liputeho mwa mushitu otibani, bo Ethel nebaitutanga ni bana baluna babashimani. Kono hañata, neluezanga lika hamoho sina lubasi. Na ni bo Ethel hape neluezanga lika za kuitabisa ni bana baluna, ibe kuli ki lipapali kamba kupotela libaka zeneli bukaufi ni kone lupila. Hañata nenilobalanga hahulu busihu bakeñisa  kuli nenitokwa kuitukiseza lika zeñwi za kwa moya. Mi bo Ethel, ka kuba musali wa miswalo yabulezwi kwa Liproverbia 31:15, nebazuhanga isali kakusasana ni kubona teñi kuli lwanyakisisa liñolo la zazi sina lubasi ni kukushuka hamoho, bana baluna babashimani basikaya kale kwa sikolo. Naitumela luli kuba ni musali yanani moya wa buitomboli yazwezipili kunitusa kupeta hande buikalabelo bwanifile Jehova!

Ka kuba bashemi, nelusebelize ka taata kutusa bana baluna kulata Jehova ni musebezi wa kukutaza. Nelubata kuli bana baluna babe mwa sebelezo ya nako kaufela isiñi kabakala kuli ki luna bane babata kuli baeze cwalo kono kabakala kuli ki bona bañi bane baiketezi kueza cwalo. Kamita nelu batalusezanga bunde bwa kuba mwa sebelezo ya nako kaufela. Kono hape nelu batalusezanga za miinelo yetaata yene lukopani ni yona ni mo Jehova naatuselize ni kufuyaulela lubasi lwaluna. Hape nelutusize bana baluna kuswalisana ni mizwale ni likaizeli bane babeya Jehova mwa sibaka sapili mwa bupilo bwabona.

Jehova naalutusize kuba ni lika kaufela zene lutokwa hane lunze luhulisa bana baluna. Nihakulicwalo, neniezanga mone nikonela kaufela kupeta buikalabelo bwaka. Zene niipumani ku zona hane nisebeza sina paina yaipitezi yali likwasha mwa mushitu otibani neli nitusize kuziba mwakuitusiseza hande masheleñi kuli lube ni lika zelutokwa kwa mubili. Kono kusina taba ni buikatazo bone luezanga, fokuñwi nelusa konangi kuba ni lika kaufela zene lutokwa. Ka linako zeo, nilemuhile kuli Jehova naalutusanga. Ka mutala, kwa mafelelezo a lilimo za ma 1980 ni kwa makalelo a lilimo za ma 1990, nekubile ni ndwa ya mukowa kwa Suriname. Mwahalaa lilimo zeo, nekuli taata hahulu kufumana nihaiba lika zene lutokwa mwa bupilo bwa ka zazi ni zazi. Nihakulicwalo, Jehova naalutusanga kufumana lika zene lutokwa.—Mat. 6:32.

Mwa bupilo bwaluna kaufela, Jehova uzwezipili kulubabalela mi ulutusize kuba ni tabo ni kukolwa ka zelunani zona. Bana baluna balutahiselize tabo yetuna, mi lubile ni tohonolo ya kubatusa kusebeleza Jehova. Lutabile hahulu kuli ni bona baiketezi kuba mwa sebelezo ya nako kaufela. Bo Ethniël ni bo Giovanni bakwazize sikolo sesibizwa cwale kuli Sikolo sa Bakutazi ba Mubuso mi ka nako ya cwale, basebeleza fa ofisi ya mutai mwa Suriname ni basali babona.

Na ni bo Ethel kikale lusupala cwale kono luzwezipili kusebeleza Jehova ka tukufalelo sina mapaina babaipitezi. Mane lupatehile hahulu kuli nipalelwa nihaiba kufumana nako ya kuituta kutapa! Kono haniinyazi nihanyinyani. Haniiheta kwamulaho, niikutwa kuli katulo yene niezize inze nisali mwanana ya kuba mwa sebelezo ya nako kaufela neli katulo yende hahulu.