1-2. Malena bababeli bane bapilile kwamulaho nebashutana cwañi, mi ki lipuzo mañi zeluka nyakisisa?

HALUNYAKISISEÑI ka tokomelo mutala wa malena bababeli bane bapilile kwamulaho. Yomuñwi ku bona naabusize mubuso wa Isilaele wa masika alishumi, mi yomuñwi yena naabusize mubuso wa Juda wa masika amabeli. Nihaike kuli nebapilile ka linako zeshutana, sibeli sabona nebaezize lika zeñata zeswana. Nebakwenuhezi Jehova mi nebakukuelize batu bahae kueza lika zemaswe. Sibeli sabona nebalapezi milimu ya maswaniso mi nebabulaile batu. Nihakulicwalo, malena bababeli bao nebashutana. Yomuñwi ku bona naazwezipili kueza lika zemaswe kufitela ashwa, kono yomuñwi yena naabakile mi naaswalezwi lika zemaswe zanaaezize. Malena bao ki bo mañi?

² Mabizo abona ki Akabe mulena wa Isilaele, ni Manase, mulena wa Juda. Baana bababeli bao nebashutana, mi mutala wabona ukona kululuta zeñata ka za taba ya butokwa hahulu, yona ya kubaka. (Lik. 17:30; Maro. 3:23) Kubaka kutalusañi, mi mutu ukona kubonisa cwañi kuli ubakile? Lutokwa kuziba taba yeo bakeñisa kuli lubata kuli Jehova aluswalele haluezize sibi. Kuli lualabe lipuzo zeo, halunyakisiseñi mutala wa malena bababeli bao ni zelukona kuituta ku bona. Kihona lukanyakisisa zanaabulezi Jesu ka za kubaka.

3. Akabe naali mulena yacwañi?

³ Akabe neli yena mulena wabu 7 wa mubuso wa Isilaele wa masika alishumi. Naanyezi Jezabele, mwanaa mulena wa Sidoni, ili naha yeneli kwa mutulo wa Isilaele yenefumile hahulu. Naha ya Isilaele neikona kuba ni sifumu sesiñata kabakala kuli Akabe naanyezi Jezabele. Kono linyalo leo hape nelitahisize  kuli silikani sa Maisilaele ni Jehova sisinyehe. Jezabele naalapela Baale, mi naakukuelize Akabe kukenya batu mwa bulapeli bobunyenyisa bo, bone bukopanyeleza kueza buhule kwa tempele mane nihaiba kucisa bana sina matabelo. Jezabele hanaali muoli, bupilo bwa bapolofita ba Jehova kaufela nebuli mwa lubata. Naabulaile bapolofita babañata. (1 Mal. 18:13) Akabe “naaezize zemaswe hahulu mwa meeto a Jehova kufita batu kaufela bane baliteñi pili ku yena.” (1 Mal. 16:30) Jehova naabona lika kaufela zanaaeza Akabe ni Jezabele. Nihakulicwalo, naabashwezi makeke ka kuluma bapolofita babacwale ka Elia kuyo balemusa ni kulemusa batanga bahae kuli bacince mupilelo wabona hane kusanani nako. Kono Akabe ni Jezabele nebasika teeleza.

4. Ki koto mañi yanaaka fiwa Akabe, mi naaikutwile cwañi ka za teñi?

⁴ Hamulaho wa nako, Jehova aanga muhato. Aluma Elia kuyo zibisa Akabe ni Jezabele koto yanaaka bafa. Ba ndu yabona kaufela nebaka yundiswa. Akabe naaikutwile hahulu bumaswe kabakala lushango lwanaafile Elia. Ka litohonolo, muuna yanaaikuhumusa yo ‘aikokobeza.’—1 Mal. 21:19-29.

5-6. Ki lika mañi zebonisa kuli Akabe naasika baka habuniti?

⁵ Nihaike kuli Akabe naaikokobelize ka nako yeo, zanaaezize hasamulaho nelibonisize kuli naasika baka habuniti. Naasika lika kufelisa bulapeli bwa Baale mwa mubuso wahae. Mi naasika susueza batu babañwi kulapela Jehova. Kunani lika zeñwi hape zanaaezize Akabe zebonisa kuli naasika baka luli.

⁶ Hamulaho wa nako, Akabe hanaakupile mulena yomunde Josafati wa Juda kumutusa kulwanisa Masiria, Josafati naaakalelize kuli pili babuze mupolofita wa Jehova basikaya kale kwa ndwa. Kwa makalelo, Akabe naahanile akalezo yeo, ka kubulela kuli: “Kusanani muuna yomuñwi yakona kulubuzeza ku Jehova; kono nimutoile, kakuli haanipolofitelangi lika zende, konji zemaswe feela.” Nihakulicwalo, nebabuzize mupolofita Mikaya. Mi sina mwanaabulelezi Akabe, muuna wa Mulimu yo naapolofitile lika zemaswe ka za Akabe! Kufita kuli abake ni kukupa Jehova kuli amuswalele, mulena yamaswe yo Akabe akenya mupolofita yo mwa tolongo. (1 Mal. 22:7-9, 23, 27) Nihaike kuli mulena yo naakenyize mupolofita wa Jehova mwa tolongo, naasika kona kupaleliswa bupolofita bwanaafile kutalelezwa. Akabe naashwezi mwa ndwa yeo.—1 Mal. 22:34-38.

7. Jehova naatalusize cwañi Akabe hasaashwile?

⁷ Akabe hasaashwile, Jehova naabonisize mwanaangela muuna yo. Mulena yomunde Josafati hasaakutile kwa ndu asika holofala, Jehova aluma mupolofita Jehu kuyo mukalimela kabakala kutusana ni Akabe. Mupolofita wa Jehova naabulezi kuli: “Kana waswanela kutusa babamaswe, mi kana waswanela kulata babatoile Jehova?” (2 Makol. 19:1, 2) Munahanisise taba ye: Kambe Akabe naabakile habuniti, mupolofita yo naasike amutalusa kuli naali muuna yamaswe yanaatoile Jehova. Kaniti, nihaike kuli Akabe naainyazize kabakala zanaaezize, naasika baka habuniti.

8. Luitutañi ka za kubaka kwa mutala wa Akabe?

⁸ Luitutañi kwa mutala wa Akabe? Hanaautwile taba yanaabulezi Elia ya kuli ba ndu yahae nebaka yundiswa, Akabe sapili naaikokobelize. Fo naaezize hande. Kono zanaaezize hasamulaho nelibonisize kuli naasika baka habuniti. Kacwalo, kubaka hakuami feela kuikutwa bumaswe ka nakonyana kabakala lika zeluezize. Halunyakisiseñi mutala omuñwi oka lutusa kuutwisisa sekutalusa kubaka habuniti.

9. Manase naali mulena yacwañi?

⁹ Hamulaho wa lilimo zebato eza 200 kuzwa fo, Manase aba mulena wa Juda. Kubonahala kuli naaezize lika zemaswe hahulu kufita Akabe! Bibele ibulela kuli: “Aeza lika zemaswe hahulu mwa meeto a Jehova, amufoseza.” (2 Makol. 33:1-9) Ayahela milimu ya buhata lialetare, mi abeya siswaniso sa kubeta sa kota ya kulapela mwa tempele ya Jehova yekenile! Kubonahala kuli siswaniso seo nesiyemela mulimu wa lupepo. Naaezanga mabibo, kulaula, ni kuitusisa buloi. Hape “asulula mali a batu babañata hahulu babasina mulatu.” Naabulaile batu babañata hamohocwalo ni “[kucisa bana bahae] mwa mulilo” kubafa sina matabelo kwa milimu ya buhata.—2 Mal. 21:6, 7, 10, 11, 16.

10. Jehova naakalimezi cwañi Manase, mi mulena yo naangile cwañi kalimelo yeo?

¹⁰ Ka kuswana ni Akabe, Manase ni yena naahanile kuutwa kalimelo yanaa mufile Jehova ka kuitusisa bapolofita bahae. Hamulaho wa nako, “Jehova atahisa kuli bazamaisi ba mpi ya mulena wa Asiria bato [lwanisa Juda], mi baswala Manase ka tushuto ni kumutama ka mawenge amabeli a kopa, mi bamuisa kwa Babilona.” Kubonahala kuli Manase hanaali mwa tolongo mwa naha yeo, aikupula. “Azwelapili kuikokobeza hahulu fapilaa Mulimu wa bo kuku wahae.” Kono hape kunani lika zeñwi zanaaezize. “Akupa Jehova Mulimu wahae kuli amushemube.” Mane Manase “azwelapili kulapela ku yena.” Muuna yamaswe yo naakalile kueza licinceho mwa bupilo bwahae. Naakalile kuunga Jehova sina “Mulimu wahae,” mi azwelapili kulapela ku yena.—2 Makol. 33:10-13.

11. Ka kuya ka 2 Makolonika 33:15, 16, Manase naabonisize cwañi kuli naabakile habuniti?

¹¹ Hamulaho wa nako, Jehova naaalabile litapelo za Manase. Naalemuhile kuli Manase naacincize luli kabakala litaba zanaalapelelanga. Jehova naateelelize ku Manase hanaakupile kuli amuswalele, mi amukutiseza fa bulena hape. Manase naaezize mwanaakonela kaufela kubonisa kuli naabakile habuniti. Naaezize lika zanaasika eza Akabe. Naaezize licinceho mwa bupilo bwahae. Naalwanisize bulapeli bwa buhata ka taata, mi naasusuelize batu kulapela Jehova. (Mubale 2 Makolonika 33:15, 16.) Kaniti luli, Manase naatokwa kuba ni bundume ni tumelo kuli aeze cwalo, kakuli pili asika baka kale, naali mutala omaswe kwa lubasi lwahae, manduna bahae, ni sicaba sahae ka lilimo-limo. Kono Manase hasasupezi, naalikile ka taata kufelisa lika zeñwi zemaswe zanaatahisize. Kubonahala kuli naasusuelize muikulyae Josiasi yanaasali mwanana kueza zelukile, mi hasamulaho Josiasi naabile mulena yomunde.—2 Mal. 22:1, 2.

12. Luitutañi ka za kubaka kwa mutala wa Manase?

¹² Luitutañi kwa mutala wa Manase? Manase naaikokobelize, mi naaezize lika zeñwi zenebonisa  kuli naabakile. Naalapezi ku Jehova, kukupa kuli amushemube. Mi naaezize licinceho mwa bupilo bwahae. Naalikile ka taata kufelisa lika zemaswe zanaatahisize, mi naakalile kulapela Jehova ni kutusa babañwi kueza nto yeswana. Mutala wa Manase ubonisa kuli nihaiba batu babaezize lika zemaswe hahulu bakona kucinca. Likande la Manase libonisa hande kuli Jehova Mulimu ki “yomunde mi ulata kuswalela.” (Samu 86:5) Jehova ukaswalela batu kaufela bababaka habuniti.

13. Mufe mutala olutusa kuutwisisa taba yeñwi ya butokwa ka za kubaka.

¹³ Kunani lika zeñwi zanaaezize Manase kwandaa kuinyaza feela kabakala libi zahae. Taba yeo iluluta tuto ya butokwa ka za kubaka. Luungeñi kuli muile kwa sintolo kokulekiswa linkwa, mi mubata kuleka sinkwa. Kono mwa sibaka sa kuli mulekisi amife sinkwa, umifa fulaulo mwa komoki. Kana mukalumela taba yeo? Batili! Kucwañi haiba mulekisi yo amitaluseza kuli fulaulo ki yeñwi ya lika za butokwa zetusa kuli kupangiwe sinkwa, kana mukaamuhela fulaulo yeo? Ni fo hape hamuna kulumela! Ka mukwa oswana, Jehova ubata kuli muezalibi abake habuniti. Haiba muezalibi ainyaza kabakala sibi saezize, ueza hande. Kuinyaza ki muhato omuñwi wa butokwa wabonisa ka ona mutu kuli ubakile, kono kueza cwalo hakusika likana. Ki lika mañi zeñwi zatokwa kueza? Kuli lufumane kalabo, halunyakisiseñi nguli yanaafile Jesu yeluluta lituto za butokwa.

14. Mwana yanaalatehile yabulezwi mwa nguli ya Jesu naabonisize cwañi kuli naabakile?

¹⁴ Jesu naafile nguli yesusueza ka za mwana yanaalatehile, yeñozwi kwa Luka 15:11-32. Mutangana wa mwa nguli yeo naakwenuhezi ndatahe, azwa fa lapa, mi aya “kwa naha ya kwahule.” Hanaafitile kwa naha yeo, akala kupila bupilo bwa mutakafululele. Kono bupilo hane butatafalile, aikupula. Naalemuhile kuli hanaapila mwa ndu ya ndatahe, naasanyandi. Jesu naabulezi kuli mutangana yo ‘aikupula.’ Aikatulela kukutela kwa ndu ya ndatahe ni kuyo kupa kuli amuswalele. Mutangana yo naaezize hande kulemuha kuli likatulo zeñata zanaaezize mwa bupilo neli zemaswe. Kono kana kueza cwalo nekulikani? Batili. Naatokwa kucinca mupilelo wahae!

15. Mwana yanaalatehile yabulezwi mwa nguli ya Jesu naabonisize cwañi kuli naabakile habuniti?

¹⁵ Mwana yanaalatehile naabonisize kuli naabakezi lifoso zahae habuniti. Naatamile musipili omutelele kukutela kwa ndu ya ndatahe. Hanaatumezi ndatahe, ali ku yena: “Nifoselize lihalimu ni kufoseza wena. Hanisa swanela kubizwa mwanaa hao.” (Luka 15:21) Ka kuipulela libi zahae, mutangana yo naabonisize kuli naabata kuba ni silikani sesinde ni Jehova hape. Kuzwa fo, naaitumelezi  kuli zanaaezize neliutwisize ndatahe butuku kwa pilu. Mi naaikatulezi kuli naakaeza mwanaakonela kaufela kuba ni silikani sesinde ni ndatahe hape, mane naaitatela kuungiwa sina yomuñwi wa babeleki bahae! (Luka 15:19) Nguli ye haki likande feela lelisusueza. Ikona kutusa baana-bahulu kuziba haiba Mukreste yaezize sibi sesituna ubakile habuniti kamba kutokwa.

16. Ki kabakalañi baana-bahulu hakukona kubabela taata kuziba haiba mutu ubakile habuniti kamba kutokwa?

¹⁶ Baana-bahulu kukona kubabela taata kuziba haiba Mukreste yaezize sibi sesituna ubakile habuniti kamba kutokwa. Kabakalañi? Baana-bahulu habakoni kuziba ze mwa pilu ya mutu; kacwalo, balikanga kunyakisisa kubona haiba muzwale wabona ubakezi sibi saezize mi usitoile. Fokuñwi, mutu ukona kueza sibi sesituna hahulu asina maswabi kuli mane baana-bahulu babatalima taba yahae bakona kupalelwa kulemuha haiba ubakile habuniti kamba kutokwa.

17. (a) Ki mutala ufi obonisa kuli mutu niha inyaza kabakala sibi saezize hakutalusi kuli ubakile habuniti? (b) Sina mokuboniselizwe kwa 2 Makorinte 7:11, mutu utokwa kuezañi kuli abonise kuli ubakile habuniti?

¹⁷ Halunyakisiseñi mutala wo. Luungeñi kuli muzwale yomuñwi uzwezipili kueza bubuki ka lilimo zeñata. Mwa sibaka sa kukupa tuso, upata sibi seo ku musalaa hae, balikani bahae, ni baana-bahulu. Hamulaho wa nako, sibi sahae sito zibahala. Baana-bahulu haba mutaluseza kuli banani bupaki bobubonisa kuli uezize bubuki, waitumelela bufosi mi mane ubonahala kuli wainyaza luli. Kana kueza cwalo kulikani? Baana-bahulu babatalima taba yeo bakatokwa kuikolwisisa kuli ubakile habuniti kwandaa kulemuha feela kuli wainyaza. Haki kuli muzwale yo naaezize sibi ka nakonyana feela bakeñisa kuli naaezize katulo yemaswe, kono naaezize sibi sesituna hañata-ñata ka lilimo-limo. Muezalibi yo naasika ipulela sibi sahae, kono mutu yomuñwi naapatuluzi sibi seo kwa baana-bahulu. Kacwalo, baana-bahulu bakatokwa kubona haiba muezalibi yo ubakile habuniti kulikana ni mwaangela taba yeo, mwaikutwela, ni zaeza. (Mubale 2 Makorinte 7:11.) Kukona kuunga nako kuli mutu yo aeze licinceho zebonisa kuli ubakile habuniti. Mwendi ukazwisiwa mwa puteho kufitela abonisa kuli ubakile luli.—1 Makor. 5:11-13; 6:9, 10.

18. Mutu yazwisizwe mwa puteho ukona kubonisa cwañi kuli ubakile habuniti, mi ki lika mañi zekaezahala haiba abaka luli?

¹⁸ Kuli mutu yazwisizwe mwa puteho abonise kuli ubakile habuniti, ukafumanehanga kwa mikopano kamita ni kusebelisa kelezo yene bamufile baana-bahulu ya kulapelanga ni kuituta Bibele kamita. Hape ukaikataza kuambuka miinelo yenetahisize kuli aeze  sibi. Haiba aikataza kuba ni silikani sesinde ni Jehova hape, Jehova uka muswalela luli, mi baana-bahulu baka mukutisa mwa puteho. Baana-bahulu habatalima taba ya mutu yaezize sibi, banyakisisanga miinelo kaufela yeamiwa kakuli baziba kuli taba ni taba yashutana, mi habaatulangi sifosi yo ka taata.

19. Kubaka habuniti kuamañi? (Ezekiele 33:14-16)

¹⁹ Sina molunyakisiselize mwa taba ye, kubaka habuniti hakuami feela kuinyaza kabakala kuli mutu uezize sibi sesituna. Kono mutu yo hape uswanela kucinca mubonelo wahae ni mwaikutwela ni kueza lika zebonisa kuli ubakile luli. Uswanela kutuhela muzamao wahae omaswe ni kukala kupila ka kuya ka likuka za Jehova hape. (Mubale Ezekiele 33:14-16.) Nto ya butokwa hahulu yaswanela kueza muezalibi ki kuba ni silikani sesinde ni Jehova hape.

20-21. Lukona kutusa cwañi mutu yaezize sibi sesituna?

²⁰ Jesu naatalusize yeñwi ya lika za butokwa hahulu zene bupetile bukombwa bwahae bwa fa lifasi, naaize: “Ni tilo biza baezalibi kuli babake.” (Luka 5:32) Ni luna luswanela kueza nto yeswana. Luungeñi kuli mulikanaa luna yomutuna uezize sibi sesituna mi lwaziba zateñi. Luswanela kuezañi?

²¹ Haiba lupata sibi seo, haluna kumutusa. Haluna kukondisa kakuli Jehova wabona lika kaufela. (Liprov. 5:21, 22; 28:13) Mukatusa mulikanaa mina haiba mumutaluseza kuli baana-bahulu babata kumutusa. Haiba mulikanaa mina ahana kuzibisa baana-bahulu sibi saezize, mina muswanela kubataluseza taba yeo, mi ka kueza cwalo mukabonisa kuli mubata luli kumutusa. Hakusicwalo, silikani sahae ni Jehova sikasinyeha.

22. Lukanyakisisañi mwa taba yetatama?

²² Kono kucwañi haiba muezalibi uzwezipili kueza sibi sesituna ka nako yetelele, mi baana-bahulu baatula kuli uswanela kuzwisiwa mwa puteho? Kana lukali habasika mushemuba bakeñisa kuli bamuzwisize mwa puteho? Mwa taba yetatama, lukanyakisisa mo Jehova ashemubela baezalibi ka kubafa kalimelo, ni molukona kumulikanyiseza.