1. Lukona kuziba cwañi mutu yasepahala?

 MUTU yasepahala uezanga mwakonela kaufela kutaleleza lisepiso zahae, mi ubulelanga niti. (Samu 15:4) Batu baziba kuli bakona kuitinga ku yena. Lubata kuli mizwale ni likaizeli baluna baluunge cwalo. Ki lika mañi zeka lutusa kuli balusepe?

2. Lukona kubonisa cwañi kuli lwasepahala?

² Halukoni kuhapeleza batu kuli balusepe. Luswanela kubabonisa kuli lwasepahala. Batu babañwi babulelanga kuli kusepahala kuswana sina masheleñi. Mutu utokwa kuikataza kuli aafumane kono akona kufela ka bunolo. Kaniti luli, lusepile Jehova. Nikamuta haana kueza nto ifi kamba ifi yekona kutahisa kuli lutuhele kumusepa bakeñisa kuli “zaeza kaufela zasepahala.” (Samu 33:4) Mi ubata kuli lumulikanyise. (Maef. 5:1) Halunyakisiseñi mitala ya batanga ba Jehova bane balikanyisize Ndataa bona wa kwa lihalimu ni kubonisa kuli basepahala. Hape lukanyakisisa tulemeno totuketalizoho totuka lutusa kuba batu babasepahala.

3-4. Mupolofita Daniele naabonisize cwañi kuli naasepahala, mi luswanela kuipuza lipuzo mañi?

³ Mupolofita Daniele naatomile mutala omunde hahulu wa mutu yasepahala. Nihaike kuli naaisizwe mwa buhapiwa ki Mababilona, azibahala kapili kuli naali mutu yasepahala. Batu neba musepile hahulu nikufita hanaakonile kutalusa tolo yanaabile ni yona Mulena Nebukadenezare wa Mababilona, ka tuso ya Jehova. Nako yeñwi, Daniele naanani kutaluseza mulena  kuli likezo zahae nelisa tabisi Jehova mi kutaluseza mulena lushango lo nesi nto yebunolo. Naatokwa kuba ni bundume kuli aeze cwalo bakeñisa kuli Nebukadenezare neli wa kacima-cima. (Dan. 2:12; 4:20-22, 25) Lilimo zeñata kuzwa fo, Daniele hape naabonisize busepahali bwahae ka kutalusa ka kunepahala lushango lolukomokisa lone luli fa limota la ndu ya mulena mwa Babilona. (Dan. 5:5, 25-29) Kono hamulaho wa nako, Dariusi wa Mumede ni manduna bahae ni bona nebalemuhile kuli Daniele “naanani moya oipitezi.” Nebatalusize kuli Daniele “naasepahala mi naasakeshebisi lika mi ku yena nekusika fumanwa bufosi.” (Dan. 6:3, 4) Munahane feela taba ye: nihaiba babusi bane basalapeli Mulimu nebalemuhile kuli mutangaa Jehova yo naasepahala!

⁴ Halunze lunahanisisa mutala wa Daniele, luswanela kuipuza kuli: ‘Nizibahala kuba mutu yacwañi mwa silalanda? Kana nizibahala kuba mutu yapetanga buikalabelo bwahae ni yasepahala?’ Ki kabakalañi hakuli kwa butokwa kuipuza lipuzo ze? Bakeñisa kuli haiba lusepahala, lukalumbekehisa Jehova.

5. Ki lika mañi zenetusize Hanania kuzibahala kuba mutu yanaasepahala?

⁵ Ka silimo sa 455 B.C.E., Mubusisi Nehemia hasaayahile sinca mamota a Jerusalema, naabata baana babaitingwa bane bakababalela hande muleneñi. Babañwi ba batu banaaketile Nehemia ki Hanania yanaali nduna wa Sibaka Sesisilelelizwe. Bibele italusa Hanania kuli naali “muuna yanaasepahala hahulu mi naasaba Mulimu wa niti kufita babañata.” (Neh. 7:2) Hanania naaisanga pilu kwa  musebezi ufi kamba ufi wanaafiwa kabakala lilato lahae ku Jehova ni kusaba kueza nto ifi kamba ifi yesa mutabisi. Tulemeno to ni luna twakona kulutusa kuba batu babaitingwa mwa sebelezo yaluna ku Mulimu.

6. Tikiko naabonisize cwañi kuli naali mulikanaa muapositola Paulusi yasepahala?

⁶ Halunyakisiseñi mutala wa Tikiko, mulikanaa muapositola Paulusi yanaasepahala. Paulusi hanaatamezwi mwa ndu, naaitingile ku Tikiko mi naamutalusize kuli naali “sikombwa yasepahala.” (Maef. 6:21, 22) Paulusi naamusepile mi naasika mufa feela musebezi wa kuiseza mizwale ba kwa Efese ni Kolose mañolo kono hape naamufile ni musebezi wa kubasusueza ni kubaomba-omba. Zanaaezize Tikiko liswana ni zebaeza baana babasepahala baba lubabalela kwa moya kacenu.—Makolo. 4:7-9.

7. Muitutañi ka za kusepahala kwa baana-bahulu ni likombwa za puteho mwa puteho yemuswalisana ni yona?

⁷ Kacenu, luitebuha hahulu busepahali bobabonisa baana-bahulu ni likombwa za puteho. Ka kuswana ni Daniele, Hanania, ni Tikiko, baana bao baisa pilu kwa buikalabelo bwabona. Ka mutala, haluya kwa mukopano wa mwahalaa sunda haluikalelwangi ka za haiba lingambolo kaufela fa mukopano likafiwa. Kaniti luli, baana-bahulu baitebuhanga hahulu haiba kaufela babanani lingambolo fa mukopano baitukiseza zona hande ni kulifa! Ka mutala, haluzina-zinangi kumema baituti baluna ba Bibele kwa mukopano wa kwa mafelelezo a sunda ka kusaba kuli mwendi baana-bahulu nebalibezi kulukisa kuli kube ni ngambolo ya nyangela. Mi lubanga ni buikolwiso bwa kuli lukafumana lihatiso zelutokwa kuitusisa mwa bukombwa. Baana babasepahala ba, balubabalela hande mi lwaitumela ku Jehova ka kulufa bona! Kono lukona kubonisa cwañi kuli lwasepahala?

8. Lukona kubonisa cwañi kuli lunani mubonelo oitikanelezi haluisa pilu babañwi? (Liproverbia 11:13)

⁸ Lwalata mizwale ni likaizeli baluna mi lwabaisa pilu. Nihakulicwalo, luswanela kuba ni mubonelo oitikanelezi ni kutokomela kuli halu babuzi litaba za ka butu zeka bautwisa maswabi. Babañwi mwa puteho ya Sikreste mwa linako za baapositola neli “basebi mi [nebaikenya] mwa litaba za babañwi, banze babulela litaba [zene basaswaneli] kubulela.” (1 Tim. 5:13) Kaniti luli, halubati kubalikanyisa. Kono luungeñi kuli mutu yomuñwi umitaluseza litaba za ka butu mi umibulelela kuli musike mwataluseza babañwi ka za teñi. Ka mutala, kaizeli yomuñwi akana alutaluseza ka za butuku bobuñwi bwakula kamba muliko omuñwi wakopana ni ona ni kulukupa kuli lusike lwataluseza mutu ufi kamba ufi ka za teñi. Luswanela kumukuteka ka kubuluka taba yeo sina kunutu. * (Mubale Liproverbia 11:13.) Cwale halunyakisiseñi miinelo yemiñwi molutokwa hahulu kubuluka kunutu.

9. Ba mwa lubasi bakona kubonisa cwañi kuli basepahala?

⁹ Mwa lubasi. Mañi ni mañi mwa lubasi uswanela kubona teñi kuli hatalusezi batu babañwi litaba zeñwi zeama lubasi lo. Ka mutala, kaizeli yanyezwi ukana aba ni mukwa omuñwi wasatabeli muunaa hae. Kana muunaa hae ukataluseza babañwi mukwa wanani ona musalaa hae, ili nto yekona kumushubulisa? Batili. Walata musalaa hae mi nikamuta haana kueza nto ifi kamba ifi yekona kumuutwisa  butuku kwa pilu. (Maef. 5:33) Babali mwa lilimo za kunonoboka ni bona babata kuboniswa likute. Bashemi baswanela kulemuha taba yeo. Habaswaneli kushubula bana babona ka kutaluseza babañwi bufokoli bwabona. (Makolo. 3:21) Banana baswanela kuba ni temuho ni kusataluseza batu babañwi litaba zeñwi zekona kushubulisa babañwi mwa lubasi lwabona. (Deut. 5:16) Haiba mañi ni mañi mwa lubasi aeza mwakonela kaufela kusataluseza batu babañwi litaba zeñwi zeama lubasi lo, kukaba ni swalisano yetuna mwa lubasi.

10. Lukona kuba cwañi mulikani wa niti? (Liproverbia 17:17)

¹⁰ Kwa balikani. Fokuñwi, buñata bwaluna lutokwanga kutaluseza balikani baluna babatuna moluikutwela. Kono fokuñwi kukona kulubela taata kueza cwalo. Lukona kusaikutwa kulukuluha kutaluseza mutu yomuñwi moluikutwela luli, mi lukaikutwa hahulu bumaswe haiba luutwa kuli mulikanaa luna utaluselize babañwi litaba zene lumubulelezi. Kono luitebuhanga hahulu mutu yakona kubuluka kunutu. Mutu yacwalo ki “mulikani wa niti.”—Mubale Liproverbia 17:17.

11. (a) Baana-bahulu ni basali babona babonisanga cwañi kuli basepahala? (b) Luitutañi kwa mutala wa muuna-muhulu yanaatalimile taba yeñwi mwa puteho yeli kunutu mi hasamulaho naasika taluseza lubasi lwahae ka za teñi? (Mubone siswaniso.)

¹¹ Mwa puteho. Baana-bahulu babakona kubuluka kunutu ki ‘sisabelo hakufuka moya ni makundamo’ kwa mizwale ni likaizeli babona. (Isa. 32:2) Lwakona kuikutwa kulukuluha kuambola ni baana bao kakuli lwaziba kuli litaba zeluka bataluseza baka libuluka sina kunutu. Haluswaneli kubahapeleza kulutaluseza litaba zeli kunutu. Hape lwaitumela kwa basali ba baana-bahulu bakeñisa kuli habalikangi kufumana litaba zeli kunutu kwa baana babona ka sitalifi. Kwatusa luli haiba basali ba baana-bahulu habatalusezwi litaba zeli kunutu ka za mizwale ni likaizeli babona. Musalaa muuna-muhulu yomuñwi naabulezi kuli: “Naitumela kuli bo muunaaka haba nitalusezangi  litaba zeama mizwale ni likaizeli bane bapotezi fa musipili wa bulisana kamba babatokwa kutusiwa kwa moya, mane nihaiba kunitaluseza mabizo abona. Naitumela kuli haba nitalusezangi litaba zeo ilikuli nisike nabilaezwa ki lika zenisa koni kutatulula. Kabakaleo, nilukuluhile kuswalisana ni mizwale ni likaizeli kaufela mwa puteho. Mi ninani buikolwiso bwa kuli haiba nitaluseza bo muunaaka moniikutwela, kamba ka za butata bwaka bobuñwi, bakabuluka litaba zeo sina kunutu.” Kono niti kikuli, kaufelaa luna lubata kuzibahala ka kuba batu babasepahala. Ki tulemeno tufi totukona kulutusa kueza cwalo? Halunyakisiseñi tulemeno totuketalizoho totukona kulutusa.

12. Ki kabakalañi kalemeno ka lilato hakali ka butokwa hahulu? Mufe mutala.

¹² Lilato ki kona kalemeno ka butokwa hahulu kaka lutusa kusepahala. Jesu naabulezi kuli litaelo zepeli zetuna ka kufitisisa ki kulata Jehova, ni kulata batu babañwi. (Mat. 22:37-39) Lilato laluna ku Jehova lilususumeza kulikanyisa mutala wahae omunde hahulu wa busepahali. Ka mutala, lilato laluna kwa mizwale ni likaizeli baluna lilususumeza kubuluka litaba zabona za ka butu sina kunutu. Nikamuta haluswaneli kutaluseza babañwi litaba ka za bona zekona kubatahiseza butata, kubashubulisa, kamba kubautwisa butuku kwa pilu.—Joa. 15:12.

13. Kuba ni buikokobezo kukona kulutusa cwañi kuba batu babasepahala?

¹³ Kuba ni buikokobezo kuka lutusa kuba batu babasepahala. Mukreste yaikokobeza habatangi kuba wapili kutaluseza babañwi litaba. (Mafil. 2:3) Haiponahalisangi ku babañwi kuli uziba litaba za butokwa zebasa swaneli kuziba babañwi. Buikokobezo hape buka lutusa kusahasanya litaba zesina hande bupaki, zesiyo mwa Bibele kamba mwa lihatiso zaluna zetomile fa Bibele.

14. Kuba ni temuho kukona kulutusa cwañi kuba batu babasepahala?

¹⁴ Kuba ni temuho kukona kutusa Mukreste kuziba “nako ya kukuza ni nako ya kubulela.” (Muek. 3:7) Mwa lizo zeñwi kunani pulelo yebonisa kuli fokuñwi ki kwa butokwa hahulu kukuza feela kufita kubulela. Ki lona libaka liñolo la Liproverbia 11:12 halili: “Mutu yanani temuho ya niti waikuzeza.” Halunyakisiseñi mutala wo. Muuna-muhulu yomuñwi yanani yeloseli fokuñwi ukupiwanga kutusa kutalima litaba zetaata mwa liputeho zeñwi. Muuna-muhulu yomuñwi naabulezi cwana ka za muzwale yo: “Muzwale yo watokomelanga kuli habuleli litaba zeli kunutu zeama liputeho zeñwi.” Bakeñisa kuli muzwale yo unani temuho, mizwale babañwi ba mwa sitopa sa baana-bahulu mwa puteho yaswalisana ni yona bamukuteka. Banani buikolwiso bwa kuli haana kutaluseza babañwi litaba zeli kunutu ka za mizwale ba mwa puteho yaswalisana ni yona.

15. Mufe mutala obonisa mo kuba batu babasepahala kukona kutahiseza kuli batu babañwi balusepe.

¹⁵ Kuba batu babasepahala kukatahisa kuli batu babañwi balusepe. Lwakona kusepa mutu yasepahala kakuli lwaziba kuli kamita ubulelanga niti. (Maef. 4:25; Maheb. 13:18) Ka mutala, luungeñi kuli mubata kuekeza kwa buikoneli bwamina bwa kuluta. Kacwalo, mukupa mutu yomuñwi kuli ateeleze hamunze mufa ngambolo ni kumifa liakalezo zeka mitusa kuba babuleli babande. Ki bo mañi bomukona kukupa kuli bamituse mwa muinelo wo? Kana mukakupa mutu yamibulelelanga feela litaba kuli amitabise kamba mukakupa mutu yamibulelelanga niti ka lilato? Kalabo ya  puzo yeo ibunolo. Bibele ibulela kuli: “Nyazo yefiwa patalaza ki yende kufita lilato lelisa boniswi. Litombo zetahiswa ki mulikani zasepahala.” (Liprov. 27:5, 6) Nihaike kuli kwa makalelo kukona kulubela taata kuamuhela kelezo yende yalufa mulikanaa luna, hamulaho wa nako, kelezo yeo ika lutusa.

16. Liñolo la Liproverbia 10:19 libonisa cwañi butokwa bwa kuba ni buiswalo?

¹⁶ Kuba ni buiswalo ki kwa butokwa hahulu haiba lubata kuli babañwi balusepe. Kalemeno kao kakona kulutusa kuñaña mulomo waluna haiba lukupiwa kutalusa taba yeli kunutu. (Mubale Liproverbia 10:19.) Kukona kulubela taata kuba ni buiswalo haluitusisa mawebusaiti a kulumelana ka ona mashango. Haiba lusatokomeli, lwakona kuhasanya litaba zeli kunutu kwa batu babañata. Mi hase luhasanyize litaba zeo, haluna kukona kuzamaisa mobaka itusiseza zona batu ni butata bobukona kuzwa mwateñi. Kuba ni buiswalo hape kukona kulutusa kukuza feela balwanisi hababata kuli lubataluseze litaba zekona kubeya bupilo bwa mizwale ni likaizeli baluna mwa lubeta. Taba yeo ikona kuezahala halutosangiswa ki mapokola mwa naha ili mo musebezi waluna ukwalilwe kamba likalulo zeñwi za musebezi waluna lihanisizwe. Mwa muinelo wo ni miinelo yemiñwi, lwakona kutuseha haiba lusebelisa sikuka sesibulela za “[kutokomela] mulomo [waluna] ka kuuyaweka kayawa.” (Samu 39:1) Luswanela kusepahala kwa batu kaufela ibe kuli ki ba lubasi lwaluna, balikani baluna, mizwale ni likaizeli baluna, kamba ki batu babañwi feela. Mi lutokwa kuba ni buiswalo kuli lube batu babasepahala.

17. Lukona kutusa cwañi kuli mizwale ni likaizeli mwa puteho basepane?

¹⁷ Lwaitumela luli kuli Jehova uluhohezi mwa kopano mokunani batu babanani lilato ni babasepahala! Kaufelaa luna luswanela kueza molukonela kaufela kuli mizwale ni likaizeli baluna balusepe. Haiba mañi ni mañi waluna abonisa lilato, buikokobezo, temuho, busepahali, ni buiswalo, lukatusa kuli mizwale ni likaizeli mwa puteho basepane. Lutokwa kuikataza kuli batu babañwi balusepe. Haike lulikanyise Mulimu waluna Jehova ni kuzwelapili kubonisa kuli lwasepahala.