Paradaisi! Limagazini libonisanga libaka zende ze kwahule zelukona kuyopotela, zeingiwa kuba paradaisi ili kolukona kuyo katuluha ni kulibala lipilaelo kamba matata aluna kaufela. Kono sina haluziba, nikolukaya kwahule cwañi, haluka yokuta lukatofumana lika mone lulisiyezi.

Nihakulicwalo, batu batabela hahulu kuba mwa paradaisi. Lukana lwaipuza kuli: ‘Kana “paradaisi” ki nto ya kuikumbuta feela? Haiba kucwalo, ki kabakalañi batu habaikumbutanga kupila ku yona? Mi kana paradaisi yakona kuba teñi?’

Ka lilimo zeñata-ñata, batu batabisizwe hahulu ki taba ya paradaisi. Babañata nebatabisizwe ki taba yeo hane babalile za yona mwa Bibele kuli neli “simu mwa Edeni, kwaneku la upa.” Ki lika mañi zenetahisa kuli simu yeo ibe yebuheha? Bibele ilubulelela kuli: “Jehova Mulimu amelisa fafasi likota kaufela zekateleha halitalimwa ni zebeya miselo yeminde.” Simu yeo neitabisa mi neli sibaka sesinde. Mi sene sitabisa hahulu kikuli ‘fahalaa simu nekucezwi fateñi kota ya bupilo.’—Genese 2:8, 9.

Kuzwa fo, liñolo la Genese libulela za linuka zeene zebuba kuzwa mwa simu yeo. Zepeli kwa linuka zeo lisazibahala ni kacenu—nuka ya Tigrisi (kamba, Hidekele) ni nuka ya Eufrati. (Genese 2:10-14; litaluso za kwatasi) Linuka zepeli zeo libubiseza mezi azona mwa siko sa Persia ka kufita mwa naha yebizwa cwale kuli Iraq, ili yenebanga kalulo ya Persia ya kwaikale.

Kona libaka paradaisi yeo haiingiwa kuli ki kalulo ya saanda sa Persia. Fa lisila la kwa Persia la mwa lilimo za ma 1500 lene lifumanwi mwa miziyamu ya Philadelphia, mwa Pennsylvania, kwa U.S.A., nekuswanisizwe simu yepotolohilwe ki makwakwa, ni likota, hamohocwalo ni mapalisa amande alukezwi fateñi. Linzwi la “simu yepotolohilwe ki makwakwa” mwa Siperesia hape litalusa “paradaisi,” mi zeswanisizwe fa lisila lene lifumanwi mwa miziyamu leo lilumelelana ni Bibele kuama kwa simu ya Edeni kuli neli yende hahulu.

Mane batu ba lipuo zeshutana-shutana ni ba lizo zeñata babulelanga hahulu ka za paradaisi. Batu hane banze bashimbulukela mwa libaka zeshutana-shutana za lifasi, nebanze bahupula za likande la paradaisi, mi hamulaho wa lilimo-limo, batu bazwelapili kukandeka taba yeo mwa lika zebalumela ni mwa lizo zabona. Nihaiba kacenu, batu babañata baanganga libaka zebonahala hande hahulu kuli ki paradaisi.

Babatisisi babañwi nebabulezi kuli nebafumani fone kubanga paradaisi yapili. Ka mutala, Charles Gordon, yanaali muzamaisi wa masole ba kwa Britain, hanaapotela naha ya Seychelles ka 1881, naatabisizwe hahulu ki kubuheha kwa sibaka sesinde sa Vallée de Mai, sesesili sibaka sesituna sebayo buhanga batu, kuli mane naabulezi kuli sibaka seo ki simu ya Edeni. Mwa lilimo za ma 1400, muuna wa kwa Italy yabizwa Christopher Columbus, yanaazamayanga mwa libaka zeshutana-shutana, naanahanile kuli naatuha afumana fone kubanga simu ya Edeni hanaatilo punya fa sioli sa Hispaniola, ili sibaka sesesizibahala kacenu kuli ki naha ya Dominican Republic ni naha ya Haiti.

Buka yeñwi yebizwa Mapping Paradise, yebulela za litaba zeezahezi kwamulahonyana, inani litaba zefitelela 190 zebonisa mamapa a kwaikale, mi buñata bwa mamapa ao abonisa Adama ni Eva inze bali mwa simu ya Edeni. Mi mwa buka yeo kunani mapa yekomokisa hahulu yefumaneha mwa muputo wanaañozi Beatus wa kwa Liébana mwa lilimo za ma 1200. Fahalimwaa mapa yeo kunani mbokisinyana yebonisa paradaisi fahali. Mi fa mbokisi yebonisa paradaisi yeo, kunani linuka zeene zebizwa “Tigrisi,” “Eufrati,” “Indus,” ni “Jordani,” mi yeñwi ni yeñwi ya linuka zeo ikwa kona ya mbokisi yeo ili kuyemela kuyanduluka kwa Bukreste mwa makona amane a lifasi. Maswaniso acwalo abonisa kuli nihaike kuli batu nebapalezwi kufumana  luli sibaka fone kubanga Paradaisi ya makalelo, batu basahupula kuli paradaisi yeo neeli yebuheha hahulu.

Muñoli yabizwa John Milton, wa mwa lilimo za ma 1600, naañozi toko yebizwa Paradaisi Yelatehile, mi naaitusisize litaba za mwa buka ya Genese zebulela za sibi sanaaezize Adama ni mwanaalelekezwi mwa Edeni. Mwa toko yeo, Milton naabulezi hahulu za sepiso yebanani yona batu ya kupila kuya kuile fa lifasi, ka kubulela kuli: “Ka nako yeo, lifasi kaufela likaba paradaisi.” Kubonahala kuli Milton naañozi toko yeñwi hape yebizwa Paradaisi Yefumanwi.

Ka niti, taba ya paradaisi ya fa lifasi yelatehile, izwezipili kubulelwa hahulu ki batu ka lilimo-limo. Kono ki kabakalañi batu habahana ka mabomu kuli paradaisi yeo neisiyo? Sina feela moiboniseza buka ya Mapping Paradise, libaka ki la kuli, “licaziba ba litaba za bulapeli . . . bahanile ka mabomu kuli paradaisi neibanga teñi fa lifasi.”

Batu babañata babayanga kwa likeleke balutiwanga kuli bakayo pila kwa lihalimu isiñi mwa paradaisi ya fa lifasi. Kono Bibele kwa Samu 37:29, ibulela kuli: “Babalukile bakaluwa lifasi, mi bakapila ku lona kuya kuile.” Bakeñisa kuli lifasi laluna kacenu haki paradaisi, ki kabakalañi halunani sepo ya kuli sepiso yeo ikatalelezwa? *

Jehova Mulimu, yanaabupile Paradaisi yapili, usepisize kuli ukaiyolisa. Ka mukwa ufi? Muhupule kuli Jesu naalulutile kuli lulapelange kuli: “Mubuso wahao utahe. Tato yahao iezwe fa lifasi, sina moiezezwa kwa lihalimu.” (Mateu 6:10) Mubuso wo ukabusa lifasi mi Jesu Kreste ki yena Mulenaa ona, mi Mubuso wo, ukayola mibuso kaufela ya lifasi. (Daniele 2:44) Mubuso wo haukabusa lifasi, tato ya Mulimu ka za paradaisi fa lifasi ‘ikaezwa.’

Mupolofita Isaya naasusumelizwe ka moya okenile kutalusa miinelo ya mwa Paradaisi yesepisizwe mo matata kaufela ebakopana ni ona batu mwa lifasi kaufela akaba siyo. (Isaya 11:6-9; 35:5-7; 65:21-23) Lumikupa kuli mufumane nako ya kubala mañolo ao mwa Bibele yamina. Kueza cwalo kukatiisa sepo yamina ka zasepisize Mulimu kwa batu babamuutwa. Babakapila ka nako yeo, bakaikola bupilo mwa paradaisi mi bakashemubiwa ki Mulimu, ili lika zanaalatehezwi ki zona Adama.—Sinulo 21:3.

Ki kabakalañi halukona kukolwa kuli Paradaisi yesepisizwe ya fa lifasi haki taba ya kuikumbuta feela kono ikaba teñi luli? Kakuli Bibele ilubulelela kuli: “Haili mahalimu, ki a Jehova, kono lifasi ulifile bana ba batu.” Sepiso ya kuli kukaba ni Paradaisi fa lifasi, ki yelufilwe ki “Mulimu, yasakoni kupuma, ili yanaasepisize kale ko.” (Samu 115:16; Tite 1:2) Kupila kuya kuile mwa Paradaisi ki sepiso yende hahulu yelufumana mwa Bibele!