Nako yeñwi Jesu hanaali kwandaa Isilaele ili mwa provinsi ya Roma kwa Siria, musali wa Mugerike naamuatumezi ni kumukupa tuso. Jesu naamualabile ka kuitusisa swanisezo yene bapanya batu bane basi Majuda kwa “tunjanana.” Mwa Mulao wa Mushe, linja nelingiwa kuba lifolofolo zemasila. (Livitike 11:27) Kono kana Jesu fo naatalusa kuli musali yo wa Mugerike ni batu babañwi bane basi Majuda neli baba masila?

Kutokwa. Ka kuya ka mwanaataluselize balutiwa bahae, sisupo sa Jesu neli sa kuli, batu bane batokwa kutusiwa neli Majuda pili. Ka kuitusisa swanisezo, Jesu abulelela musali yo wa Mugerike kuli: “Hakusika luka kuunga sinkwa sa banana ni kusinepela tunjanana.” (Mateu 15:21-26; Mareka 7:26) Kwa limunanu zene baluwile Magerike ni Maroma, nja hañata neingiwa sina simunanu sesilatiwa sene sipilanga mwa ndu ya muñaa sona, mi mane neibapalanga ni banana. Kacwalo pulelo ya kuli “tunjanana” mwendi neihupulisa batu maikuto a lilato. Musali wa Mugerike naamile kwa pulelo yanaabulezi Jesu ka kualaba kuli: “Ki cwalo, Mulena, kono ni tona tunjanana tucanga kwa buungululwa bobuwa kwa tafule ya malenaa tona.” Jesu naababalize musali yo kabakala tumelo yanaabonisize mi afolisa mwanaa hae wamusizana.—Mateu 15:27, 28.

Sisepe sanaali ku sona Paulusi kuliba kwa Italy nesisweli kulwaniswa ki moya omaata wa mwa liwate. Ka nako yene bapumula, muapositola Paulusi naaelelize kuli musipili wo ucinciwe. (Likezo 27:9-12) Ki kabakalañi Paulusi hanaafile kelezo yeo?

Bazamaisi ba lisepe ba mwa miteñi ya kwakale nebaziba hande kuli kuzamaya ni lisepe mwa liwate la Mediteranea nekusabisa hahulu mwa likweli za maliha. Kuzwa fahalaa kweli ya November kuisa fahalaa kweli ya March, nekuungiwa kuli kuzamaya ka lisepe mwa liwate nekusa konahali. Kono Paulusi naakupile kuli kambe musipili wani wa sisepe neuka kashezwa kwapili isiñi mwa likweli za September kamba October. Mwa buka yahae yebizwa Epitome of Military Science, muñoli wa Muroma yabizwa Vegetius (wa mwa lilimo za ma 300 C.E.) naatalusize ka za molizamaelanga lisepe mwa liwate kuli: “Likweli zeñwi ki zende kuzamaya ka sisepe, zeñwi halizibahali hande, mi zesiyezi halikonahali feela.” Vegetius naabulezi kuli likweli zeneli zende kuzamaya ka sisepe neli kuzwa May 27 kuisa September 14 kono likweli zenesi zende kuzamaya ka sisepe kamba zenesabisa neli kuzwa September 15 kuisa November 11 ni kuzwa March 11 kuisa May 26. Kusina kukakanya, Paulusi naaziba litaba zeo kaufela, kakuli naali muzamai yanaacuukile. Kubonahala kuli muzamaisi wa sisepe ni muñaa sona nebaziba litaba zeo, kono nebahanile kuutwa kelezo ya Paulusi. Musipili wo neutahisize kuli sisepe siyosinyeha.—Likezo 27:13-44.