Kuli mufumane mpo yakaanga mutu yemufa kuli ki mpo yende hahulu, mutokwa kuikataza luli. Mane mukona feela kuziba kuli mpo yemufile mutu ki yende hahulu haiba mutu yo aitebuha yona. Mi mpo yeengiwa kuba ya butokwa ku mutu yomuñwi mwendi ku yomuñwi haki ya butokwa.

Ka mutala, mukulwani ukona kutabela hahulu kufiwa mpo ya sipangaliko sesiñwi sesisazo taha-taha fa musika. Kono mutu yomuhulu yena ukona kutabela hahulu kufiwa nto yeñwi ya mwa lusika. Mwa lizo zeñwi, banana kamba babahulu batabela hahulu kufiwa masheleñi sina mpo, ili nto yeebakonisa kuleka zebatabela.

Nihaike kuli kufumana mpo yende ya kufa mutu kutaata, batu babañata basazwelapili kubata mpo yende ka kufitisisa ya kufa mutu wa butokwa ku bona. Fokuñwi kufumana mpo yecwalo hakubangi ko kubunolo, kono kulatelela liakalezo zeñwi kwakona kumitusa kufumana mpo yekaitebuhiwa hahulu. Halunyakisiseñi linzila zeene zekona kutahisa kuli mutu yafiwa mpo aitebuhe yona.

Zatabela mutu yafiwa mpo. Muuna yomuñwi ili yapila mwa Belfast, kwa Northern Ireland, naabulezi kuli njinga yanaafilwe inze anani lilimo ze 10 kamba ze 11, neli yona mpo yende ka kufitisisa. Ki kabakalañi hanaaikutwile cwalo? Ubulela kuli: “Kakuli neniibata luli.” Taba yeo ibonisa kuli zatabela mutu yafiwa mpo likona kutahisa kuli aitebuhe mpo yafiwa kamba kutokwa. Kacwalo mubeye mwa munahano mutu yemubata kufa mpo. Muzibe lika zaanga kuba za butokwa, kakuli ki zona zakona kutabela hahulu mutu yo yafiwa mpo. Ka mutala, bo kuku waluna hañata batabelanga kutandanga nako ni lubasi lwabona. Bakona kutabela kuba ni bana babona ni baikulu babona ka nako kaufela haiba kwakonahala. Bo kuku waluna bakona kutabela hahulu kuya ni luna haluyopota sina lubasi kwa sibaka sesiñwi kufita kubafa mpo ifi kamba ifi.

Nto yekona kumitusa kuziba zatabela mutu ki kuba muteelezi yomunde. Bibele ilususueza kuli: ‘Muakufe kuteeleza, musaakufi kubulela.’ (Jakobo 1:19) Hamunze muambola ni balikani kamba  bahabo mina ka zazi ni zazi, muteeleze ka tokomelo kuli muzibe zebatabela ni zebasatabeli. Hamuka eza cwalo, mukafa mutu mpo yekamutabisa.

Zatokwa mutu yaamuhela mpo. Mutu yaamuhela mpo ukona kuitebuha hahulu yona haiba ki yona nto luli yanaatokwa. Kono mukona kuziba cwañi zatokwa mutu?

Mwendi mukona kunahana kuli nzila yebunolo ya kuziba zatokwa mutu ki kumubuza zatokwa kamba zabata luli. Nihakulicwalo, batu babañata babafanga limpo baikutwanga kuli kueza cwalo hakubatabisi kabakala kuli babatanga kufa mutu mpo ka nako yasika libelela. Nihaike kuli batu babañwi bona bakona kulukuluha kubulela zebatabela kamba zebasa tabeli, hañata habatalusangi zebatokwa.

Kacwalo, mulemuhe miinelo ya mutu yemubata kufa mpo. Kana mutu yo ki yomunca, ki musupali, ki likwasha, u mwa linyalo, hasaliyo mwa linyalo, ki mbelwa, ushwezwi ki muuna kamba musalaa hae, wasebeza, kamba kana utuhezi musebezi? Muzibe limpo zemukona kufa batu babañwi kulikana ni butokwi bwabona.

Kuba ni kutwisiso kutalusa kuba ni buikoneli bwa kulemuha nto yeñwi mwa butungi. Kuli muzibe hande zatokwa mutu yemubata kufa mpo, mubuze batu babafanga limpo. Mwendi bakona kumitaluseza zebatokwanga hahulu batu babafiwanga limpo ili zebasazibi batu babañata. Hasemuzibile lika zeo kaufela, mukakona kufa mutu yomuñwi mpo yatokwa luli ili limpo zebasafangi babañata.

Kuziba nako ya kufa mutu yomuñwi mpo. Bibele ibulela kuli: “Linzwi lelibulelwa ka nako yelukile—ki lelinde luli!” (Liproverbia 15:23) Liñolo le libonisa kuli kubulela ka nako yelukile kukona kutahisa kuli babañwi baikutwe hande. Ki nto yeswana ni likezo zaluna. Sina feela manzwi abulezwi ka nako yeswanela hakona kutabisa hahulu, mpo yefiwa ka nako yeswanela kamba fa kezahalo yeswanela, ni yona yakona kutahisa kuli yaiamuhela abe ni tabo yetuna.

Ka mutala, mwendi mulikanaa mina ukena mwa linyalo. Mwendi mukulwani utuha afeza sikolo. Batu babanyalani batuha baba ni mbututu. Ze ki zeñwi za likezahalo zetahisanga kuli batu bafe limpo. Batu babañwi baboni kuli kwatusa kuba ni mukoloko obonisa likezahalo zeipitezi zeo, ili zekaezahala kwapili. Ka kueza cwalo, bafi ba limpo bakanahanela cimo zebakafa fa kezahalo yeñwi. *

Kono taba yeo haitalusi kuli muswanela kufanga feela limpo hakuba ni kezahalo yeñwi. Mwakona kuba ni tabo ka kufanga limpo ka nako ifi kamba ifi. Nihakulicwalo, mutokwa kutokomela mwa miinelo yemiñwi. Ka mutala, haiba muuna afa musali mpo kusina libaka laezeza cwalo, musali ukona kunahana kuli mpo yeo ki sisupo sa kuli muuna yo wamutabela mi wamubata. Haiba kuli wo haki wona mulelo wa muuna, muzibe kufa mpo musali yo kukona kutahisa butata. Taba yeo itahisa kuli lunyakisise taba yeñwi ya butokwa ili mulelo wa mutu yafa mpo.

Mulelo wa mutu yafa mpo. Sina feela mouboniseza mutala ofelile, pili musikafa kale mutu mpo, munyakisise mwakaikutwela mutu yemubata kufa mpo yeo, mubone nji ukakakanya mulelo wamina wakumufa mpo. Kuzwa fo, mutu yafa yomuñwi mpo uswanela kunyakisisa mulelo waezeza cwalo. Batu nihabafanga limpo ka mabaka amande ili autwahala, babañata bafanga limpo ka linako zeñwi mi baezanga cwalo ka kuezeza feela mulao. Nihakulicwalo, babañwi bafanga babañwi limpo ka kubata kuli baezwe hande kwapili kamba kuli ni bona bafiwe sesiñwi.

Kuli mufe babañwi limpo ka mulelo omunde, mutokwa kuezañi? Bibele ibulela kuli: “Lika kaufela zemueza, mulieze ka lilato.” (1 Makorinte 16:14) Haiba mufa babañwi limpo kabakala lilato lemunani lona ku bona, bakaamuhela limpo zamina ka tabo mi mukaba ni tabo yetuna yefumanwa mwa kuba ni bufani bobuzwelela kwa pilu. Hape mukatabisa Ndataa mina wa kwa lihalimu, hamufa babañwi limpo kuzwelela kwatasaa pilu yamina. Muapositola Paulusi naababalize  Bakreste ba mwa Korinte ya kwaikale ili bao ka tabo ni ka bufani nebatusize Bakreste sina bona ba mwa Judea bane bali mwa butokwi. Paulusi naababulelezi kuli: “Mulimu ulata yafana inze atabile.”—2 Makorinte 9:7.

Haiba mukaitusisa liakalezo zelunyakisisize mwa taba ye, mukafanga batu limpo zende zekabatabisa. Liakalezo ze ni zeñwi, litusize batu kuamuhela mpo yetuna ka kufitisisa yezwa ku Mulimu ili yeo naaifile batu kuli apete mulelo wahae. Kuli muzibe mpo yetuna yeo yezwa ku Mulimu, lumisusueza kuli mubale taba yetatama.