KUSINA kukakanya, muitebuha hahulu limpo zeshutana-shutana zamifile Jehova, kukopanyeleza cwalo ni tukuluho ya kuiketela momukona kuitusiseza limpo zeo. Mane mwa Bibele waine italuswa kuli ki mpo yezwa ku Mulimu, mi ibulela kuli: “Sinkwa sitahisa kuli mutu asehe, mi waine itahisa kuli bupilo butabise.” (Muek. 10:19; Samu 104:15) Mwendi semuiponezi batu babañwi babakopana ni butata kabakala bucwala. Kuzwa fo, batu babañata mwa lifasi banani mibonelo ni likuka zeshutana-shutana ka za bucwala ka kuya ka lizo zabona. Kacwalo, ki lika mañi zekona kutusa Bakreste kueza likatulo zende ka za kunwa bucwala?

Kusina taba ni kolupila kamba sizo saluna, haiba luetelelwa ki mubonelo wa Mulimu, zelunahana ni likatulo zelueza lika lutusa ka nako ya cwale ni kwapili.

Mwendi mulemuhile kuli batu babañata mwa lifasi banwanga hahulu bucwala. Babañwi mwendi banwanga bucwala kabakala kuli butahisanga kuli baikutwe kukatuluha. Babañwi bona banwanga bucwala kuli basike babilaezwa hahulu ki miinelo yetaata yebakopana ni yona. Mi mwa libaka zeñwi, batu banahana kuli mutu ya nwa hahulu bucwala uyeziseli kamba utiile.

Nihakulicwalo, Bakreste bona bafilwe ketelelo yende ki Mubupi wabona yalilato. Ka mutala, ululemusize lika zemaswe zezwanga mwa kunwa hahulu bucwala. Mwendi semubalile litaba zeo kwa Liproverbia 23:29-35 yebonisa mwainezi mutu yanwile hahulu bucwala ni lika zeñwi zemaswe zezwanga mwa kueza cwalo. a Muzwale Daniel yali muuna-muhulu yapila kwa Europe utalusa mone buinezi bupilo bwahae pili asikaba kale Mukreste, uli: “Kunwa hahulu bucwala nekutahisanga kuli nieze likatulo zemaswe, ili zesa niutwisa butuku ni ka nako ya cwale.”

Bakreste bakona kuitusisa cwañi hande tukuluho yabona ya kuiketela za kueza ni kuambuka butata bobutahiswanga ki kunwa hahulu bucwala? Lukaeza cwalo haiba lutuhelela mubonelo wa Mulimu kuetelela zelunahana ni zelueza.

Halunyakisiseñi zeibulela Bibele ka za bucwala ni mabaka atahisanga kuli batu babañwi banwe bucwala.

Linzwi la Mulimu halihanisi kunwa bucwala ka kuitikanelela. Mane Bibele ibonisa kuli kunwa waine kukona kutahisa kuli mutu abe ni tabo. Ibulela kuli: “Ca lico zahao inze utabile, mi unwe waine yahao ka pilu yetabile.” (Muek. 9:7) Jesu ka linako zeñwi naanwanga bucwala, mi batanga ba Jehova babañwi bane basepahala ba kwamulaho ni bona nebaezanga cwalo.—Mat. 26:27-29; Luka 7:34; 1 Tim. 5:23.

Nihakulicwalo, Linzwi la Mulimu libonisa kuli kunani shutano yetuna ye mwahalaa kunwa bucwala ni kukolwa. Ibulela ka kuutwahala kuli: “Musike mwakolwa waine.” (Maef. 5:18) Mi mane ibonisa kuli “macakolwa . . . habana kuyola saanda sa Mubuso wa Mulimu.” (1 Makor. 6:10) Jehova wahanisa kunwa maswe ni bucakolwa. Kufita kulatelela feela sizo, luswanela kuetelelwa ki mubonelo wa Mulimu ka za kunwa bucwala.

Babañwi banahana kuli bakona kunwa bucwala bobuñata basa kolwi. Kono mubonelo wo ufosahalile hahulu. Mañolo abulela ka kuutwahala kuli “kuineela kunwa waine yeñata” kukona kutahisa kuli mutu aikenye mwa muzamao omaswe ni kusinya silikani sahae ni Jehova. (Tite 2:3; Liprov. 20:1) Jesu mane naalemusize kuli “kunwa maswe” kukona kutahisa kuli mutu apalelwe kukena mwa lifasi lelinca. (Luka 21:34-36) Kono ki lika mañi zekona  kutusa Mukreste kuambuka butata bobutahiswa ki kunwa bucwala?

Mutu haeza katulo ka za kunwa bucwala, haswaneli kulatelela feela lika zebaanga batu mwa sibaka sahulezi ku sona kuli lilukile. Bakreste baezanga zetabisa Jehova habaeza katulo ka za lico ni lino. Bibele iluhupulisa kuli: “Niha muca niha munwa kamba hamueza nto ifi kamba ifi, mueze lika kaufela kuli Mulimu akanyiswe ka zona.” (1 Makor. 10:31) Ki ze lipuzo ni likuka za mwa Bibele zeluswanela kunyakisisa:

Kana ninwanga bucwala kuli nitabise babañwi? Exoda 23:2 ili: “Usike walatelela nyangela.” Kwa liñolo le, Jehova naalemusa Maisilaele kuli basike balatelela batu bane basa mutabisi. Kelezo yeo yasebeza ni kwa Bakreste kacenu. Haiba lutuhelela batu babañwi kukukueza minahano yaluna ni likatulo zelueza ka za kunwa bucwala, silikani saluna ni Jehova sakona kusinyeha mi lukapalelwa kumamela likuka zahae.—Maro. 12:2.

Kana ninwanga bucwala kuli batu baange kuli nitiile? Mwa lizo zeñwi, kunwa hahulu bucwala hakusika fosahala. (1 Pit. 4:3) Kono mulemuhe zei lususueza kueza 1 Makorinte 16:13, yeli: “Mutone, mutiye mwa tumelo, muzwelepili sina baana, mube ni maata.” Kana bucwala bwakona kutusa mutu luli kuba ni maata? Batili. Bucwala bukona kutahisa kuli mutu asike anahana hande kamba kueza likatulo zende. Kacwalo, kunwa hahulu bucwala hakubonisi kuli mutu unani maata, kono kubonisa kuli wafokola. Isaya 28:7 italusa mutu yakeluswa ki bucwala kuli watantalika, mi wasitatala.

Jehova ki yena yakona kulufa maata a niti kuli luzwelepili kutona ni kutiya mwa tumelo. (Samu 18:32) Mukreste ukona kueza cwalo ka kuba ni temuho ni kueza likatulo zekona kumutusa kusasinya silikani sahae ni Jehova. Jesu naabonisize maata acwalo hanaali fa lifasi, mi batu babañata neba mukuteka kabakala kuli naanani bundume mi naaikatulezi kueza zelukile.

Kana ninwanga bucwala kuli nisike naabilaezwa hahulu ki butata bonikopana ni bona? Muñoli yomuñwi wa lisamu naasusumelizwe kuñola kuli: “Hane niimezwi ki lipilaelo, [wena Jehova] neu niomba-ombile ni kunikatulusa.” (Samu 94:19) Hamuimezwa ki lipilaelo, musike mwamatukela kunwa bucwala, kono mukupe Jehova kuli amituse. Nzila  yende yemukona kueza cwalo ka yona ki ka kulapelanga ku Jehova kamita. Hape batu babañata balemuhile kuli kukupa kelezo ku mulikani yahulile kwa moya mwa puteho kwatusa. Mane, haiba mutu anwa bucwala kuli asike abilaezwa hahulu ki miinelo yetaata yakopana ni yona, kuka mubela taata kueza zelukile. (Hos. 4:11) Muzwale Daniel yabulezwi kwamulaho, naabulezi kuli: “Nenikatazwa ki lipilaelo ni kuikutwa mulatu. Neninwanga bucwala kuli nitiyele muinelo wo, kono neniekelize feela kwa butata ni kusinya silikani saka ni babañwi, mi batu nebatuhezi kunikuteka.” Ki lika mañi zenetusize bo Daniel? Batalusa kuli: “Nenilemuhile kuli nenitokwa kuitinga ku Jehova kuli anituse isiñi kuitinga fa bucwala. Ka tuso ya Jehova, nenikonile kutiyela butata bone nikopana ni bona.” Niti kikuli, Jehova kamita uitukiselize kulutusa, nihaikaba kuli butata boluli kubona bubonahala kuli habukoni kutatululwa.—Mafil. 4:6, 7; 1 Pit. 5:7.

Haiba ka linako zeñwi mwanwanga bucwala, mukaeza hande haiba munyakisisa munwelo wamina ka kuipuza lipuzo ze: ‘Kana yomuñwi wa mwa lubasi lwaka kamba mulikanaaka yomutuna akile anitaluseza kuli ubilaezwa ki munwelo waka?’ Haiba ki cwalo, taba yeo ikona kubonisa kuli munwelo wamina hausali omunde kamba mutelwa ki butata bomusika lemuha. ‘Kana seninwanga hahulu bucwala kufita mone ninwelanga kwamulaho?’ Taba yeo ikona kutalusa kuli mutu wakona kukalisa kuitinga hahulu fa bucwala kuli habusiyo hakoni kuikutwa hande. ‘Kana kunibelanga taata kusanwa bucwala nihaiba feela ka mazazi asikai?’ Haiba ki cwalo, uzibe semuitingile hahulu fa bucwala. Taba yeo ikona kutalusa kuli mutokwa kutusiwa ki baalafi kuli mutule butata bo.

Bakeñisa kuli kunwa bucwala kukona kutahisa butata, Bakreste babañwi baikatulezi kusanwa bucwala. Babañwi bakona kuikatulela kusanwa bucwala kabakala kuli habatabeli feela mobuutwahalela. Haiba mulikanaa mina aeza katulo yecwalo, mwakona kumubonisa sishemo ka kukuteka katulo yahae ni kusa munyaza.

Mwendi mulemuhile kuli kwatusa kuitomela sipimo sa bucwala bomukona kunwa. Kamba Mukreste ukona kuitomela linako zaakanwanga bucwala, mwendi inge cwalo hañwi ka sunda kamba ka  kuitikanelela ka nako ya sico. Babañwi bakona kuketa kunwa mufuta omuñwi wa bucwala ka kuitikanelela, inge cwalo waine kamba bucwala bobuñwi bobusa koli hahulu, kono bakona kuikatulela kusanwa bucwala bobukola hahulu, nihaiba bobuzwakilwe ni lino zeñwi. Haiba mutu aitomela sipimo ka za munwelo wahae, kuka mubela hahulu bunolo kusatula sipimo seo. Mi Mukreste yahulile kwa moya haswaneli kuikutwa maswabi haiba uezize katulo yeo ni kuimamela.

Halueza katulo ka za kunwa bucwala, luswanela kunahanisisa mobaka ikutwela babañwi. Maroma 14:21 ibulela kuli: “Kuhande kusaca nama, kusanwa waine, kamba kusaeza nto ifi kamba ifi yesitatalisa muzwale wahao.” Mukona kusebelisa cwañi kelezo yeo? Mubonise lilato kwa mizwale bamina. Haiba muikutwa kuli kunwa bucwala kwakona kusitatalisa mutu yomuñwi, lilato lakona kumisusueza kusanwa. Haiba mueza cwalo, mukabonisa kuli mwaisa pilu babañwi mi mwabakuteka ni kuli hamuipateli feela sesiswanela mina munosi, kono mubata sesiswanela babañwi.—1 Makor. 10:24.

Kutuha fo, mwendi kunani milao yebatomile ba muuso ka za kunwa bucwala yekona kutusa Mukreste haeza katulo. Milao yeo ikona kubonisa lilimo zaswanela kuba ni zona mutu kuli anwe bucwala kamba ikona kuhanisa mutu kuzamaisa mota kamba kuitusisa mishini yemiñwi inze anwile.—Maro. 13:1-5.

Jehova ulukutekile ka kulufa limpo zeñata, mi yeñwi ya limpo zeo ki tukuluho ya kuiketela molukona kuitusiseza limpo zalufile. Limpo zeo likopanyeleza tukuluho ya kuiketela lico ni lino. Haike likatulo zaluna libonise kuli lwaitebuha tukuluho yeo ka kuitusisa yona ka nzila yetabisa Ndataa luna ya kwa lihalimu.