1. Lika zelutokwa lishutana cwañi ni lika zelubata?

KUBULELWANGA kuli lika zebatokwa batu ki zenyinyani, kono zebabata halina mafelelezo. Kubonahala kuli batu babañata habazibi shutano yemwahalaa lika zelutokwa ni lika zelubata. Shutano ki ifi? Lika “zelutokwa” ki lika zelulukela kuba ni zona kuli lupile. Lico, liapalo, ni mandu, zeo ki lika zelutokwa luli mwa bupilo. Lika “zelubata” ki lika zelutabela kuba ni zona, kono niha lisiyo lusakona kuzwelapili kupila.

2. Ki lika mañi zeñwi zebabatanga batu?

² Lika zebabata batu zashutana-shutana kulikana ni ko bapila. Mwa linaha zebotanile, buñata babatanga feela masheleñi alikani kuli baleke lika zecwale ka mafoni, lihonda, kamba sibakanyana fa kuyahela ndu. Mwa linaha zefumile, kunani kukuezo ya kubata kuleka lika zetula hahulu zecwale ka sibulukelo sa libyana sesibuheha, ndu yetuna, kamba mota yetula hahulu-hulu. Ibe kuli kucwalo kamba kutokwa, butata luli ki bwa kuli, lwakona kukala kulata hahulu sifumu, ili kubata lika zeñata-ñata, ibe kuli lwalitokwa kamba halulitokwi, ni kuli lwakona kulileka kamba halukoni.

3. Kulata hahulu sifumu kutalusañi?

³ Kulata hahulu sifumu kutalusañi? Kutalusa kuisa hahulu pilu kwa lika zeñwi kufita kwa litaba za Mulimu. Mutu yalata hahulu sifumu, ubonisa cwalo ka lika zalakaza, lika zabeya mwa sibaka sapili, ni lika zalela kupeta mwa bupilo. Kulata hahulu sifumu kutahisa kuli lulakaze hahulu kuba ni lika zeñata. Mutu yalata hahulu sifumu fokuñwi mane ki mutu yasina masheleñi kamba yasakoni kuleka lika zetula. Nihaiba babotana bakona kuba ni butata bwa kulata hahulu sifumu mi bakona kupalelwa kubata pili za Mubuso.—Maheb. 13:5.

4. Satani uitusisanga cwañi “takazo ya meeto”?

⁴ Satani uitusisa likopano zefundota lika za mwa lifasi lahae kuli alukukueze kunahana kuli kuba ni lika zeñata hahulu zelusa tokwi luli kutahisa kuli luikole bupilo. Ka sitalifi uitusisa “takazo ya meeto” kulukukueza. (1 Joa. 2:15-17; Gen. 3:6; Liprov. 27:20) Mwa lifasi kunani lika zamifuta kaufela, kunani lika zende hahulu ni lika zesabonahali hande, mi zeñwi ku zona zalakazeha luli. Kana mukile mwa leka nto yeñwi, isiñi ka libaka la kuli nemuitokwa, kono kabakala kuli nemuiboni haifundotiwa kamba nemuiboni mwa sintolo? Kana hamulaho nemulemuhile kuli nemuka kona kupila kusina nto yeo? Lika zecwalo zelusa tokwi, likona feela kutatafaza bupilo bwaluna ni kuluimeza. Zakona kulukelusa ni kulupalelwisa kueza lika zetiisa silikani saluna ni Mulimu, zecwale ka kuituta Bibele, kuitukiseza mikopano ni kufumaneha teñi, ni kuabana kamita mwa bukombwa. Muhupule kuli muapositola Joani naalemusize kuli: “Lifasi la fela ni takazo ya lona.”

5. Kukona kuezahalañi kwa batu babaitusisa maata abona kaufela kuli babe ni lika zeñata?

⁵ Satani ubata kuli lube batanga ba Bufumu kufita kuba batanga ba Jehova. (Mat. 6:24) Batu babaitusisanga maata abona kaufela kwa kuikubukanyeza bufumu, kwa mafelelezo hababangi ni tabo mwa bupilo bakeñisa kuli baezanga feela lika za buitati, mi sesimaswe ni kufita kikuli hababangi ni silikani ni Mulimu, mi bapilanga bupilo bobutezi masitapilu mi bazwafanga. (1 Tim. 6:9, 10; Sin. 3:17) Kuswana feela sina mwanaabulelezi Jesu mwa swanisezo yahae ya mucali. Lushango lwa Mubuso halucezwi “mwa miutwa . . . , litakazo za lika ze ñwi kaufela li kena ku bona ni ku pukutisa linzwi, mi licalo zeo li palelwa ku beya muselo.”—Mare. 4:14, 18, 19.

6. Luitutañi ku Baruki?

⁶ Munahane za muuna yabizwa Baruki, muñoli wa mupolofita Jeremia. Muleneñi wa Jerusalema hane utuha usinyiwa ka kuya ka mone kupolofitezwi, Baruki akala kuipatela “linto ze tuna,” ili lika zenesike zainelela. Kono sanaaswanela kueza ki kulibelela feela kuamuhela zanaamusepisize Jehova, hanaaize: “Nika kutuhelela kubanduka ni bupilo bwahao.” (Jer. 45:1-5, NW, litaluso ze kwatasi.) Kusina kukakanya, Mulimu naasike abukeleza lika za mutu ufi kamba ufi zenefumaneha mwa muleneñi one ukasinyiwa. (Jer. 20:5) Halunze lusutelela kwa mafelelezo a lifasi le, ye haki yona nako yakuikubukanyeza lika zeñata-ñata. Lusike lwanahana kuli lika zelunani zona likabanduka ni luna fa ñalelwa yetuna, ibe kuli ki za butokwa hahulu ku luna kamba kuli lulilata hahulu.—Liprov. 11:4, Mat. 24:21, 22; Luka 12:15.

7. Ki lika mañi zelukanyakisisa, mi ki kabakalañi?

⁷ Jesu naalufile kelezo yende hahulu ya mwakufumanela lika zelutokwa mwa bupilo. Mi halulatelela kelezo yeo haluna kukeluha, kulata hahulu bufumu, kamba kuitahiseza lipilaelo mwa bupilo. Kelezo yeo naaibulezi hanaafa ngambolo yahae ya fa lilundu. (Mat. 6:19-21) Halubaleñi ni kunyakisisa kalulo yetalusizwe kwa Mateu 6:25-34. Kueza cwalo kuswanela  kulukolwisa kuli lulukela ‘kubata pili Mubuso,’ isiñi lika.—Luka 12:31.

8, 9. (a) Ki kabakalañi halusa swaneli kubilaela hahulu ka za lika zelutokwa? (b) Jesu naazibañi ka za batu ni ka za lika zebatokwa?

⁸ Mubale Mateu 6:25. Jesu naaziba kuli balutiwa bahae nebabilaela ka za kuca, kunwa, ni ka za kuapala, kacwalo mwa ngambolo yahae ya fa lilundu ababulelela kuli “mu tuhele ku bilaela za mioyo ya mina.” Jesu naabata kubatusa kuutwisisa libaka hane basaswaneli kubilaela ka za lika zeo kaufela. Naaziba kuli haiba babilaela hahulu nihaiba fa lika zebatokwa luli, nebakona kulibala lika za butokwa hahulu mwa bupilo. Jesu naaiyakatwa hahulu balutiwa bahae kuli mane mwa ngambolo yahae, abalemusa haane ka za bumaswe bwa mukwa wo wa kubilaela.—Mat. 6:27, 28, 31, 34.

⁹ Ki kabakalañi Jesu halubulelela kuli lusike lwabilaela ka ze lukaca, ze lukanwa, kamba zelukaapala? Kana zeo haki zeñwi za lika zebatokwa hahulu batu mwa bupilo? Ki zona luli! Haiba haluna linzila za kufumana ka zona lika zeo, kana haluna kubilaela? Niti kikuli lukabilaela, mi Jesu naaziba cwalo. Naaziba hande lika zene batokwa batu zazi ni zazi. Hape naaziba miinelo yetaata yene bakakopana ni yona balutiwa bahae bane bakapila lilimo zeñata kuzwa mwa linako zahae, kuli nebaka pila “mwa mazazi a maungulelo,” anaakazibahala ka “linako ze taata, ze ziyeza.” (2 Tim. 3:1) Miinelo yeo ikopanyeleza kutokwa misebezi, kutula kwa lika, kutaela kwa lico, ni bubotana bobutuna hahulu, zebatalimana ni zona batu babañata. Nihakulicwalo, Jesu naalemuhile kuli ‘bupilo ki bwa butokwa hahulu kufita lico, mi mubili ki wa butokwa kufita liapalo.’

10. Jesu hanaalutile balateleli bahae mwakulapelela, ki lika mañi zanaabulezi kuli ki zona zeswanela kuba za butokwa hahulu mwa bupilo bwaluna?

¹⁰ Kwa makalelo a ngambolo yahae, Jesu naalutile batu bane bateeleza ku yena kuli balapele ku Ndataa bona ya kwa lihalimu kuli abafe lika zebatokwa, naababulelezi kulapela kuli: “U lu fe kacenu buhobe bwa luna bwa zazi le.” (Mat. 6:11) Kamba sina mwanaabulelezi hamulaho wa fo kuli: “U lu fe buhobe bwa luna kacenu ku likana ni se lu tokwa ka zazi ni zazi.” (Luka 11:3) Kono kelezo yeo haitalusi kuli luswanela kuisa hahulu munahano kwa lika zelutokwa mwa bupilo. Mwa tapelo yeswana yeo yeli mutala, Jesu naabonisize kuli kulapela kuli Mubuso wa Mulimu utahe ki kwa butokwa hahulu kufita kulapela ka za lika zelutokwa. (Mat. 6:10; Luka 11:2) Kuli atuse batu bane bateeleza ku yena kuwa lipilu, Jesu naabulezi litaba zeñwi hape zenebonisa kuli Jehova ki Mulimu yafanga batu zebatokwa mi hakuna yaswana ni yena mwa kueza cwalo.

11, 12. Luitutañi halulemuha mo Jehova ababalelela linyunywani za lihalimu? (Mubone siswaniso sesi fa likepe 7.)

¹¹ Mubale Mateu 6:26. Luswanela kutalimisisa “linyunywani za lihalimu.” Kusina taba ni kuli ki libupiwa zenyinyani, licanga miselo yemiñata, lipeu, likokwani, kamba mabuku. Ka kuya ka bukiti bwa mibili yazona, licanga lico zeñata hahulu kufita mobacelanga batu. Kono halilimangi mi halicalangi peu kuli libe ni lico. Jehova ki yena yalifanga lika kaufela zelitokwa. (Samu 147:9) Niteñi, habeyangi lico mwa milomo yazona! Ki zona zeikelanga kuyo bata lico zeo, mi lico liteñi ka buñata.

¹² Jesu naaikutwa kuli hakusika luka kunahana kuli Ndatahe wa kwa lihalimu wakona kufepa linyunywani kono inze apalelwa kufa batu lika zeswana zebatokwa mwa bupilo.  ^[1] (1 Pit. 5:6, 7) Mulimu haana kubeya lico mwa milomo yaluna, kono wakona kufuyaula buikatazo bolueza bwa kulima lico zelutokwa kamba bwa kufumana masheleñi a kuleka lika zelutokwa ka zazi. Haiba lu mwa butokwi, wakona kususueza babañwi kuli baikabele ni luna kwa lika  zebanani. Nihaike kuli Jesu naasika bulela za kuli Jehova wafanga linyunywani za lihalimu mwa kupila, ulifile zibo, buikoneli, mane ni lika zetokwahala kwa kuyahisa liyaleto za kupila teñi. Ka nzila yeswana, Jehova wakona kulutusa kufumana mandu alikani a kupila teñi ni mabasi aluna.

13. Kiñi sebonisa kuli lubabutokwa hahulu kufita linyunywani za lihalimu?

¹³ Jesu naabuzize batu bane bateeleza ku yena kuli: “Kana mina ha mu ba butokwa hahulu ku fita linyunywani?” Kusina kukakanya, Jesu naanahanile za kuli naatuha afana bupilo bwahae ilikuli aliulule batu. (Mubapanye Luka 12:6, 7.) Sitabelo sa tiululo sa Kreste nesisika fiwa kwa libupiwa zeñwi. Kreste naasika shwela linyunywani za lihalimu, kono naashwezi luna ilikuli luikole kupila kuya kuile.—Mat. 20:28.

14. Ki lika mañi zasakoni kueza mutu wa lipilaelo?

¹⁴ Mubale Mateu 6:27. Ki kabakalañi Jesu hanaabulezi kuli mutu wa lipilaelo hakoni kuekeza nihaiba feela hanyinyani kwa butelele bwa bupilo bwahae? Kakuli kubilaela hahulu ka za lika zelutokwa ka zazi hakukoni kulutusa kupila nako yetelele. Mane lipilaelo zetuna likona kukusufaza feela kwa bupilo bwaluna.

15, 16. (a) Luitutañi halulemuha mo Jehova ababalelela mayangayanga a mwa naheñi? (Mubone siswaniso sesifa likepe 7.) (b) Ki puzo mañi yeluswanela kuipuza, mi ki kabakalañi?

¹⁵ Mubale Mateu 6:28-30. Ki mañi yasalati kuba ni liapalo zende, sihulu halueza lika za kwa moya zecwale ka kukutaza, kufumaneha kwa mikopano ya puteho, kamba kwa mikopano yemituna? Nihakulicwalo, kana lwaswanela ‘kubilaela’ ka za liapalo? Jesu hape ulutusa kuisa mamelelo kwa misebezi ya Jehova. Mwa  taba ye, lwakona kuituta zeñata ka za ponahalo ya “mayangayanga a mwa naheñi.” Mwendi Jesu naanahanile ka za limela zeñata zeswana ni mayangayanga kwa bunde. Limela zeo haliotangi bwanda kamba kuitukela liapalo. Nihakulicwalo, lipalisa zazona ki zende mi zabuheha kuli mane Jesu naabulezi kuli, “mbali yena Salumoni, mwa kanya ya hae kaufela, a li ku ba a kabe sina le liñwi la ona”!

¹⁶ Hamunahane zanaabulezi Jesu hamulaho wa fo, naaize: “Haiba Mulimu u apesa cwalo limela za mwa naheñi, . . . . kana a si ke a mi apesa cwalo ni mina, mane ni ku fita, mina ba tumelo ye nyinyani?” Kusina kukakanya, ukaeza cwalo luli! Niteñi, balutiwa ba Jesu nebasa fokola hanyinyani mwa tumelo. (Mat. 8:26; 14:31; 16:8; 17:20) Nebatokwa kuba ni tumelo yetiile ni kusepa Jehova. Luna bo? Tumelo yaluna ku Jehova ya kuli unani takazo mi wakona kulufa zelutokwa, itiile cwañi?

17. Ki nto mañi yekona kusinya silikani saluna ni Jehova?

¹⁷ Mubale Mateu 6:31, 32. Haluswaneli kulikanyisa batu “bamacaba,” babasina tumelo ya niti ku Ndataa luna ya lilato ya kwa lihalimu ya babalela batu baba bata pili za Mubuso mwa bupilo bwabona. Kulika kuikubukanyeza lika kaufela “ze ba tukufalezwi ku bata bamacaba,” kwakona kusinya silikani saluna ni Jehova. Kono kamita lusepe kuli haiba lueza kaufela zeluswanela kueza, ili kubeya lika za kwa moya mwa sibaka sapili mwa bupilo bwaluna, Jehova haana kupalelwa kulufa lika zende. “Ku sepahala ku Mulimu” kuswanela kulususueza kukolwa ka “lico ni liapalo” zelunani zona.”—1 Tim. 6:6-8.

18. Ki lika mañi zaziba Jehova ka za mañi ni mañi waluna, mi uka luezezañi?

¹⁸ Mubale Mateu 6:33. Balutiwa ba Kreste baswanela kubeya za Mubuso mwa sibaka sapili mwa bupilo bwabona. Haiba lueza cwalo, fo kukaezahala feela sina mwanaabulelezi Jesu kuli “linto ze ñwi zeo kamukana” luka “li ekelezwa kwateñi.” Ki kabakalañi hanaabulezi cwalo? Naatalusize mwa timana ya 32 kuli: “Ndataa mina ya kwa lihalimu wa ziba kuli mwa li tokwa zeo kamukana,” ili kutalusa lika zelutokwa luli mwa bupilo. Jehova uzibanga ka bunolo zatokwa mañi ni mañi waluna ili lico, liapalo, ni mandu, mane fokuñwi uezanga cwalo luna lusika lemuha kale kuli lwatokwa lika zeo. (Mafil. 4:19) Wazibanga mufuta wasiapalo seluka apala nako yetatama. Wazibanga lico zelutokwa kuca kuli lube ni mibili yeiketile hande, mi waziba mufuta wa ndu yekona kulukwana hande kulikana ni butuna bwa lubasi lwaluna. Jehova uka bona teñi kuli lwafumana zelutokwa luli kuli lupile.

19. Ki kabakalañi halusa swaneli kubilaela ka za lika zekaezahala kwapili?

¹⁹ Mubale Mateu 6:34. Mulemuhe kuli Jesu naabulelezi balutiwa bahae lwabubeli kuli “mu si ke mwa bilaela.” Jehova uka lufa zelutokwa zazi ni zazi. Kacwalo, halutokwi kubilaela hahulu ka za lika zekaezahala kwapili. Kakuli haiba lueza cwalo, lwakona kukala kuisepa hahulu, ili nto yekasinya silikani saluna ni Jehova. Kono luswanela kusepa hahulu Jehova.—Liprov. 3:5, 6; Mafil. 4:6, 7.

20. (a) Ki sikonkwani mañi semukona kuitomela mwa sebelezo yamina ku Jehova? (b) Mukona kuezañi kuli munolofaze bupilo bwamina?

²⁰ Hakutusi sesiñwi kutuhela kubata za Mubuso ka mulelo feela wa kuli luikubukanyeze sifumu. Kono luswanela kuitomela likonkwani za kwa moya. Ka mutala, kana mwakona kututela kwa puteho kokutokwahala hahulu bakutazi ba Mubuso? Kana mwakona kueza bupaina? Haiba mu mapaina, kana munahanile za kukena Sikolo sa Bakutazi ba Mubuso? Kana mwakona kuitombola mazazi amañwi mwahalaa sunda kuli muyo tusanga kwa misebezi yeeziwa fa Betele kamba fa ofisi yeñwi ya toloko? Kana mwakona kuitombola mazazi amañwi mwahalaa sunda kuli muabanange mwa musebezi oeziwa mwa naha yamina wa kuyaha Mandu A Mubuso? Munahane ka za lika zemukona kueza kuli munolofaze bupilo bwamina ilikuli mube ni nako yeñata ya kueza lika zeama Mubuso. Mulapele hamunyakisisa mbokisi yeli: “ Momukona Kunolofaleza Bupilo Bwamina,” mi mukale kuunga mihato yeswanela kuli mukwanise sikonkwani samina.

21. Ki nto mañi yeka mitusa kusutelela hahulu ku Jehova?

²¹ Kunani libaka lelinde Jesu hanaalulutile kuli lubate Mubuso, isiñi lika. Halunze lueza cwalo, luswanela kuambuka kubilaela ka za lika zelutokwa ka zazi. Lusutelela hahulu ku Jehova bakeñisa kuli lusepile kuli uka lubabalela. Luituta kuiswala ni kuambuka kulekanga lika kaufela zelulakaza kamba zelubona mwa lifasi, nihaiba kuli lunani masheleñi a kulileka. Haiba lunolofaza bupilo bwaluna cwale, lukatuseha kuzwelapili kusepahala ku Jehova mi lukakona “ku swala ka taata bupilo sakata” bwa lusepisize.—1 Tim. 6:19.