KA LILIMO zeñata-ñata, Majuda baitusisize manzwi a kwa Deuteronoma 6:4 mwa tapelo yabona yeipitezi. Tapelo yeo ibizwa Shema, ili linzwi la makalelo mwa timana yeo mwa Siheberu. Majuda babañata balapelanga tapelo yeo zazi ni zazi kakusasana ni manzibwana kuli babonise kuli balapela feela Mulimu.

1, 2. (a) Ki kabakalañi manzwi a kwa Deuteronoma 6:4 hazibahala hahulu? (b) Ki kabakalañi Mushe hanaabulezi manzwi ao?

² Manzwi ao neli amañwi a manzwi anaabulezi Mushe mwa ngambolo yahae ya mafelelezo kwa sicaba sa Isilaele. Ka silimo sa 1473 pili Kreste asika taha kale, sicaba sa Isilaele nesili mwa naha ya Moabi, inze siitukiselize kusila Nuka ya Jordani ni kuhapa Naha ya Sepiso. (Deuteronoma 6:1) Mushe naaetelezi batu ka lilimo ze 40, mi naabata kuli babe ni bundume ilikuli bakone kutiyela matata ane bakakopana ni ona. Nebatokwa kusepa Mulimu wabona, yena Jehova, ni kusepahala ku yena. Kacwalo, manzwi a Mushe a mafelelezo naabasusuelize kueza  cwalo. Hasaatalusize Milao Yelishumi ni litaelo zeñwi zanaafile Jehova, Mushe naahupulisize sicaba taba ya butokwa hahulu yelubala kwa liñolo la Deuteronoma 6:4, 5. (Mubale.)

3. Ki lipuzo mañi zelukanyakisisa mwa taba ye?

³ Maisilaele nebaziba kuli Jehova Mulimu wabona ki “Jehova alimuñwi.” Maisilaele babasepahala nebalapela Mulimu alimuñwi, yena Mulimu wa bo kuku wabona. Kacwalo, ki kabakalañi Mushe hanaa bahupulisize kuli Jehova Mulimu wabona ki “Jehova alimuñwi”? Taba ya niti yeo iswalisana cwañi ni taba ya kuli lulukela kulata Mulimu ka pilu yaluna kaufela, moyo waluna kaufela, ni ka maata aluna kaufela? Mi manzwi a kwa Deuteronoma 6:4, 5 asebeza cwañi ku luna kacenu?

4, 5. (a) Ki ifi taluso yeñwi ya pulelo ya “Jehova alimuñwi”? (b) Jehova ushutana cwañi ni milimu ya macaba?

⁴ Uipitezi. Manzwi a kuli “Jehova alimuñwi” atalusa kuli Jehova uipitezi, fo kikuli hakuna yalikana ni yena kamba yaswana ni yena. Ki kabakalañi Mushe hanaaitusisize pulelo yeo? Kubonahala kuli naasaliki kutalusa kuli kulumela mwa tuto ya silaalu kufosahalile. Jehova ki Mubupi wa lihalimu ni lifasi mi hape ki Mubusi wa pupo kaufela. Ki yena feela Mulimu anosi wa niti, mi hakuna mulimu usili yaswana ni yena. (2 Samuele 7:22) Kacwalo, manzwi a Mushe naahupulisize Maisilaele kuli nebatokwa kulapela feela Jehova. Nebasa swaneli kulikanyisa batu bane bapila mabapa ni bona, bane balapela milimu yemiñata ya buhata ya baana ni ya basali. Batu bao nebalumela kuli milimu yabona neinani maata a kuzamaisa lika zeñwi za mwa pupo.

⁵ Ka mutala, Maegepita nebalapela mulimu wa lizazi yabizwa Ra, mulimu wa musali wa mbyumbyulu yabizwa Nut, mulimu wa lifasi yabizwa Geb, mulimu wa nuka ya Nile yabizwa Hapi, mi nebalapela ni lifolofolo zeñata. Jehova naabonisize kuli naanani maata amatuna kufita milimu yeo kaufela hanaatahisize Likoto Zelishumi. Mulimu yomutuna wa Makanana neli Baale, ili mulimu wa buhata yene balumela Makanana kuli ki yena yanaatahisize bupilo. Hape nebalumela kuli neli yena mulimu wa mbyumbyulu, wa pula, ni wa liñungwa. Mwa libaka zeñata, batu nebasepile Baale kuli abasileleze. (Numere 25:3) Maisilaele nebatokwa kuhupula kuli Mulimu wabona, yena “Mulimu wa niti,” uipitezi. Ki “Jehova alimuñwi.”—Deuteronoma 4:35, 39.

6, 7. Ki ifi taluso yeñwi ya linzwi la kuli “alimuñwi,” mi Jehova ubonisize cwañi kuli ki “alimuñwi”?

⁶ Hacinci mi Wasepahala. Linzwi la kuli “alimuñwi” leli mwa pulelo ya kuli “Jehova alimuñwi” hape litalusa kuli mulelo ni likezo za Jehova zasepeha kamita. Jehova Mulimu hacinci mi likezo zahae zazibahala. Wasepahala kamita, hacinci, waitingwa, mi  unani niti. Ka mutala, naasepisize Abrahama kuli bana bahae nebaka pila mwa Naha ya Sepiso. Mi Jehova naaezize limakazo zeñata zetuna kuli ataleleze sepiso yahae yeo. Hamulaho wa lilimo ze 430 kuzwa Jehova hafa sepiso yeo, mulelo wahae neusika cinca.—Genese 12:1, 2, 7; Exoda 12:40, 41.

⁷ Hamulaho wa lilimo zeñata, Jehova naabizize Maisilaele kuli ki Lipaki zahae mi naababulelezi kuli: “Ki Na yaswana. Hakuna Mulimu yanaabupilwe pili ku na, mi mwamulaho waka, hakusika ba ni yomuñwi.” Hape Jehova naabulezi ka kuutwahala hande kuli mulelo wahae haucinci, hanaazwezipili kubulela kuli: “Ki Na yaswana ka nako kaufela, NW.” (Isaya 43:10, 13; 44:6; 48:12) Maisilaele nebanani tohonolo yetuna hahulu ya kusebeleza Mulimu yasacinci ili yasepahala kamita! Ni luna kacenu lunani tohonolo yeswana yeo.—Malaki 3:6; Jakobo 1:17.

8, 9. (a) Jehova ubata kuli balapeli bahae baezeñi? (b) Jesu naakoñomekile cwañi taluso ya manzwi a Mushe?

⁸ Ka niti, Mushe naahupulisize Maisilaele kuli lilato ni pabalelo zanaababonisa Jehova nelisike zacinca. Kono sanaabata Jehova ku bona kikuli balapele feela yena ni kumulata ka pilu yabona kaufela, ka moyo wabona kaufela, ni ka maata abona kaufela. Bashemi nebatokwa kuluta bana babona za Jehova ka nako kaufela ilikuli bana babona ni bona baitute kulapela feela Jehova.—Deuteronoma 6:6-9.

⁹ Jehova hacincangi mulelo wahae, kacwalo haana kucinca lika zanaabulezi kwa makalelo ili zebatokwa kueza balapeli bahae ba niti. Haiba lubata kuli Jehova atabele bulapeli bwaluna, luswanela kulapela feela yena ka pilu yaluna kaufela, ka munahano waluna kaufela, ni ka maata aluna kaufela. Jesu naabulezi kuli wo ki ona mulao wa butokwa ka kufitisisa. (Mubale Mareka 12:28-31.) Haluituteñi molukona kuboniseza ka likezo zaluna kuli lwalumela kuli “Jehova Mulimu waluna ki Jehova alimuñwi.”

10, 11. (a) Lubonisa cwañi kuli lulapela feela Jehova? (b) Mitangana ba Maheberu mwa Babilona nebabonisize cwañi kuli nebalapela feela Jehova?

¹⁰ Jehova ki alimuñwi mi ki yena Mulimu anosi. Lubonisa kuli lulapela feela yena halusebeleza yena feela. Haluswaneli kusebeleza milimu isili kamba kukopanya likezo kamba mihupulo ya buhata mwa bulapeli bwaluna ku Jehova. Upahami kufita milimu yemiñwi kaufela mi unani maata amatuna hahulu kufita milimu yeo. Hape ki Mulimu wa niti. Kacwalo, luswanela kulapela feela Jehova.—Mubale Sinulo 4:11.

¹¹ Mwa buka ya Daniele, lubala za mitangana ba Maheberu bo Daniele, Hanania, Mishaele, ni Azaria. Nebabonisize kuli balapela feela Jehova ka kuhana kuca lico zene basaswaneli kuca balapeli ba Jehova. Mi balikani ba Daniele babalaalu nebahanile kukubamela mulimu wa siswaniso, sona siswaniso sa gauda sanaaezize Nebukadenezare. Nebabeile Jehova mwa sibaka sapili mwa bupilo bwabona. Nebasepahala ku yena ka kutala.—Daniele 1:1—3:30.

12. Halunze lulapela feela Jehova, luswanela kutokomela lika mañi?

 ¹² Jehova uswanela kuba wapili mwa bupilo bwaluna. Haiba lubata kulapela feela yena, luswanela kutokomela kuli lika zeñwi haliingi sibaka sahae. Ki lika mañi ona zeo? Mwa Milao Yelishumi, Jehova naabulezi kuli batu bahae habaswaneli kulapela milimu isili. Habaswaneli kulapela milimu ya maswaniso ifi kamba ifi. (Deuteronoma 5:6-10) Kacenu, kunani milimu yemiñata ya maswaniso, mi yemiñwi ya milimu yeo kutaata kuilemuha. Kono Jehova haasika cinca milao yahae. Isali yena “Jehova alimuñwi.” Haluboneñi molukona kuambukela kulapela milimu ya maswaniso kacenu.

13. Ki lika mañi zelukona kukalisa kulata hahulu kufita Jehova?

¹³ Kwa Makolose 3:5 (mubale), lubala za lika zekona kusinya silikani saluna ni Jehova. Lulemuha kuli mukwañuli uzamaelela ni kulapela milimu ya maswaniso. Ka mukwa ufi? Haiba lulakaza hahulu nto yeñwi yecwale ka masheleñi kamba kutabela kupila hahulu hande, lwakona kuzamaiswa ki lika zeo, mi likona kuba sina mulimu waluna. Libi kaufela zetalusizwe kwa liñolo la Makolose 3:5 liswana ni mukwañuli, ili mufuta wa kulapela milimu ya maswaniso. Kacwalo haiba lulakaza hahulu lika zeo, lwakona kukalisa kulilata hahulu kufita molulatela Mulimu. Haiba nto yeo iezahala, kona kuli haluna kuunga Jehova kuba “Jehova alimuñwi.” Haluswaneli kulumeleza nto yeo kuezahala.

14. Ki temuso mañi yanaafile muapositola Joani ka za lilato laluna ku Mulimu?

¹⁴ Muapositola Joani naakoñomekile taba yeñwi yeswana. Naalemusize kuli haiba mutu alata lika ze mwa lifasi, ili kutalusa “takazo ya nama ni takazo ya meeto ni moya wa kuiponahaliseza zanani zona mutu mwa bupilo,” fohe “lilato la Ndate haliyo ku yena.” (1 Joani 2:15, 16, NW) Kacwalo, lutokwa kuitatubanga kamita ilikuli lubone haiba lwalata lifasi. Mwendi lwakona kulemuha kuli lukalile kutabela hahulu lika za kuitabisa ka zona, batu babañwi, ni mitinelo ya lifasi le. Kamba mwendi lwakona kulakaza “lika zetuna” ka kubata kuituta hahulu lituto zepahami. (Jeremia 45:4, 5) Lifasi lelinca lifakaufi hahulu. Kacwalo, luswanela kuhupulanga manzwi abutokwa hahulu anaabulezi Mushe! Haiba lwautwisisa mi lwalumela luli kuli “Jehova Mulimu waluna ki Jehova alimuñwi,” lukalapela feela yena ni kumusebeleza ka nzila yatabela.—Maheberu 12:28, 29.

15. Ki kabakalañi Paulusi hanaahupulisize Bakreste kuli Mulimu ki “Jehova alimuñwi”?

¹⁵ Pulelo yeli “Jehova alimuñwi” ilutusa kuutwisisa kuli Jehova ubata kuli batanga bahae baswalisane ni kuli babe ni mulelo oswana mwa bupilo. Mwa puteho ya Sikreste ya kwa makalelo, nekunani Majuda, Magerike, Maroma, ni batu ba mishobo isili. Neli ba lisimuluho zeshutana, lizo zeshutana, mi hape nebalata lika zeshutana. Bakeñisa  lika zeo, babañwi nekubabezi taata kuli baamuhele nzila yenca ya kulapela ka yona kamba kutuhela mikwa yabona ya kwamulaho. Kacwalo, Paulusi naatokwa kubahupulisa kuli Bakreste banani Mulimu alimuñwi, yena Jehova.—Mubale 1 Makorinte 8:5, 6.

16, 17. (a) Ki bupolofita mañi bo busweli kutalelezwa mwa nako yaluna, mi taba yeo itahisa limbuyoti mañi? (b) Ki lika mañi zekona kusinya swalisano yaluna?

¹⁶ Kucwañi ka za puteho ya Sikreste kacenu? Mupolofita Isaya naabulezi kuli: “Kwa mafelelezo a mazazi,” batu ba lipuo kaufela bakakopana hamoho kulapela Jehova. Bakabulela kuli: “Uka luluta linzila zahae, mi lukazamaya mwa linzila zahae.” (Isaya 2:2, 3) Kwatabisa kubona bupolofita bo inze butalelezwa mwa nako yaluna! Mizwale ni likaizeli baluna bazwa mwa libaka zeshutana, babulela lipuo zeshutana, hape banani lizo zeshutana. Kono luswalisani mwa kulapela Jehova. Kono bakeñisa kuli lwashutana, ka linako zeñwi kwakona kuzuha butata.

¹⁷ Ka mutala, muikutwanga cwañi ka za mizwale ni likaizeli babazwa mwa linaha lisili? Puo yabona, mutinelo wabona, mikwa yabona, ni lico zebaca likona kuba  zeshutana hahulu ku zaluna. Kana mwabaambukanga ni kuswalisana feela ni batu ba mupilelo oswana ni wamina? Muikutwanga cwañi ka za baana-bahulu ba mwa silalanda samina babali banana ku mina kamba ba litalo lisili kamba babanani sizo sesishutana ni samina? Halusa tokomeli, lwakona kulumeleza lika zecwalo kuama moluezeza lika ni kusinya swalisano yaluna.

18, 19. (a) Ki kelezo mañi yebulezwi kwa Maefese 4:1-3? (b) Ki lika mañi zelukona kueza zekatusa kuli mwa puteho kube ni swalisano?

¹⁸ Lukona kuambuka cwañi matata ao? Paulusi naafile kelezo yende kwa Bakreste bane bapila mwa Efese, ili muleneñi one ufumile hahulu mone kupila batu babañata bane bazwa mwa libaka zeshutana-shutana. (Mubale Maefese 4:1-3.) Paulusi naabulezi za tulemeno totu cwale ka buikokobezo, bunolo, pilu-telele, ni lilato. Tulemeno to, tuswana sina misumo yetiile yetusa kuli ndu isike ya wa. Kono kuli ndu izwelepili kubonahala hande, hape kutokwahala kusebeza ka taata. Paulusi naabata kuli Bakreste ba mwa Efese basebeze ka taata “kubuluka buñwi bwa moya.”

¹⁹ Kaufelaa luna luswanela kueza molukonela kaufela kutusa kuli puteho iswalisane. Lukona kueza cwañi cwalo? Sapili, luswanela kuikataza kuba ni tulemeno twanaabulezi Paulusi totu cwale ka; buikokobezo, bunolo, pilu-telele, ni lilato. Sabubeli, lutokwa kuikataza kupila ka “kozo yetamahanya.” Kusalumelelana kuswana sina miandala yeminyinyani ye mwa swalisano yaluna; kacwalo, luswanela kufelisa kusalumelelana ko, kuli lube ni kozo mwahalaa luna ni kuli luswalisane.

20. Lukona kubonisa cwañi kuli lwautwisisa kuli “Jehova Mulimu waluna ki Jehova alimuñwi”?

²⁰ “Jehova Mulimu waluna ki Jehova alimuñwi.” Ao ki manzwi asusueza luli! Taba yeo neitusize Maisilaele kutiyela matata habakena mwa Naha ya Sepiso ni kuihapa. Manzwi ao ni luna akona kulutiisa kuli lukone kupunyuha ñalelwa yetuna ni kuto pila mwa Paradaisi yetaha. Haike luzwelepili kulapela feela Jehova. Lutokwa kumulata ni kumusebeleza ka pilu yaluna kaufela, ka munahano waluna kaufela, ni ka maata aluna kaufela, mi lutokwa kuikataza kupila ka kozo ni kuswalisana ni mizwale baluna. Haiba luzwelapili kueza lika zeo, Jesu uka luatula sina lingu mi lukaiponela kutalelezwa kwa manzwi ahae, ali: “Hamutahe, mina babafuyauzwi ki Ndate, muyole Mubuso olukiselizwe mina kuzwa kwa makalelo a lifasi.”—Mateu 25:34, NW.