1. Ki lika mañi zenetahisize kuli Mababilona balemuhe mupolofita Daniele?

 MUPOLOFITA Daniele naali feela mutangana Mababilona hane bamuhapile ni kumuisa kwahule ni Jerusalema. Nihakulicwalo, naalemuhilwe ki makwambuyu ba Mababilona. Nebaboni “ponahalo [ya Daniele] ya kwande” kuli ‘naasina sesinyazahala, naabonahala hande’ mi naali wa lusika lwa silena. (1 Sam. 16:7) Kabakaleo, Mababilona neba mulutile musebezi ilikuli asebeleze mwa ndu ya mulena.—Dan. 1:3, 4, 6.

2. Jehova naanga cwañi Daniele? (Ezekiele 14:14)

² Jehova naalata Daniele, isiñi kabakala ponahalo yahae ya kwande kamba buikalabelo bwanaanani bona, kono neli kabakala kuli naaiketezi kusepahala ku yena. Mane kubonahala kuli Daniele naali wa lilimo zebato ba ze 20, Jehova hanaabulezi kuli naaswana ni Nuwe ni Jobo, ili bane basebelelize Mulimu ka busepahali ka nako yetelele. (Gen. 5:32; 6:9, 10; Jobo 42:16, 17; mubale Ezekiele 14:14.) Mi Jehova naazwezipili kulata Daniele mwahalaa nako yetelele ya bupilo bwahae.—Dan. 10:11, 19.

3. Lukanyakisisañi mwa taba ye?

³ Mwa taba ye, lukanyakisisa tulemeno twa Daniele totubeli tone tutahisize kuli abe yakateleha ku Jehova. Sapili, lukanyakisisa tulemeno twanaabonisize ni miinelo mwanaabonisize tulemeno to. Kuzwa fo, lukanyakisisa zenetusize Daniele kuba ni tulemeno to. Kihona lukanyakisisa molukona kumulikanyiseza. Nihaike kuli taba ye sihulu iñolezwi babanca, kaufelaa luna lwakona kuituta kwa mutala wa Daniele.

4. Daniele naabonisize cwañi bundume? Mufe mutala.

⁴ Batu bababundume bakona kuba ni sabo, kono habatuhelelangi  sabo yeo kubapaleliswa kueza zelukile. Daniele neli mutangana yanaanani hahulu bundume. Halunyakisiseñi miinelo yemibeli mwanaabonisize bundume. Kubonahala kuli mwa muinelo wapili, Daniele naabonisize bundume lilimo zepeli kuzwa fousinyezwa muleneñi wa Jerusalema ki Mababilona. Mulena Nebukadenezare wa Mababilona naabile ni tolo yenee musabisize hahulu ya siswaniso sesituna. Mi alaela kuli baana bahae bababutali kaufela, kukopanyeleza cwalo ni Daniele, bamubulelele tolo yeo ni taluso yayona kono hane bakapalelwa kueza cwalo, nebaka bulaiwa. (Dan. 2:3-5) Daniele naatokwa kuunga muhato kapili-pili; hakusi cwalo, batu babañata nebaka bulaiwa. “Akena mwahali mi ayo kupa mulena kuli amufe nako ilikuli ato mutaluseza tolo yahae.” (Dan. 2:16) Kuli aeze cwalo, naatokwa kuba ni bundume ni tumelo. Hakuna bupaki bobubonisa kuli Daniele naakile atalusa tolo kwamulaho. Naakupile balikani bahae, ili bao nebafilwe mabizo a Sibabilona a Shadrake, Meshaki, ni Abedinego “kuli balapele ku Mulimu wa lihalimu kuli abashemube kabakala kunutu ye.” (Dan. 2:18) Jehova naaalabile litapelo zabona. Daniele naatalusize tolo ya Nebukadenezare ka tuso ya Mulimu. Daniele ni balikani bahae nebasika bulaiwa.

5. Ki nako ifi yeñwi ili fo Daniele naatokwa kubonisa bundume?

⁵ Daniele hape naatokwa kubonisa bundume hamulaho wa nako kuzwa fanaataluselize tolo ya siswaniso sesituna. Nebukadenezare naabile ni tolo yeñwi yenee musabisize hahulu. Naalolile kota yetuna hahulu. Daniele naatalusize ka bundume tolo ya mulena, kukopanyeleza cwalo ni taba ya kuli mulena naakapulumuka mi naasike abusa ka nakonyana. (Dan. 4:25) Mulena naakona kuunga taba yeo kuli ki bukwenuheli mi naakabulaya Daniele. Kono Daniele naabonisize bundume mi ataluseza mulena taba yeo.

6. Ki lika mañi mwendi zenetusize Daniele kuba ni bundume?

⁶ Ki lika mañi mwendi zenetusize Daniele kuba ni bundume mwa bupilo bwahae kaufela? Kusina kukakanya, Daniele naaitutile kwa mutala wa bo ndatahe ni bo mahe hanaasali mwanana. Kaniti luli, nebamamezi taelo yanaafile Jehova kwa bashemi ba Maisilaele, mi nebalutile mwanaa bona Mulao wa Mulimu. (Deut. 6:6-9) Daniele naaziba  Milao Yelishumi hamohocwalo ni litaba zeñwi zeñata zeneama Mulao, inge cwalo lico zanaaswanela kuca Muisilaele ni zanaasa swaneli kuca. b (Liv. 11:4-8; Dan. 1:8, 11-13) Daniele hape naaitutile litaba za kwamulaho za batu ba Mulimu mi naaziba zeneezahezi hane bapalezwi kupila ka likuka za Jehova. (Dan. 9:10, 11) Lika zanaakopani ni zona Daniele mwa bupilo bwahae nelitahisize kuli abe ni buikolwiso bwa kuli naatusiwa ki Jehova ni mangeloi ahae amaata.—Dan. 2:19-24; 10:12, 18, 19.

7. Ki lika mañi zeñwi zenetusize Daniele kuba ni bundume? (Mubone ni siswaniso.)

⁷ Daniele naaitutile litaba zene bañozi bapolofita ba Mulimu, kukopanyeleza cwalo ni bupolofita bwa Jeremia. Litaba zeo zanaaitutile Daniele, neli mutusize kulemuha kuli nihaike kuli Majuda nebabile bahapiwa mwa Babilona ka nako yetelele, nebatuha balukululwa. (Dan. 9:2) Kaniti luli, Daniele hanaaboni bupolofita bwa mwa Linzwi la Mulimu habutalelezwa, naafitile fa kusepa hahulu Jehova, mi batu babasepile hahulu Mulimu bakona kuba ni bundume luli. (Mubapanye Maroma 8:31, 32, 37-39.) Mi sa butokwa nikufita kikuli, Daniele naalapelanga ku Ndatahe wa kwa lihalimu kamita. (Dan. 6:10) Naaipulezi libi zahae ku Jehova ni kumutaluseza mwanaaikutwela. Mi Daniele naakupile tuso. (Dan. 9:4, 5, 19) Ni yena neli mutu sina luna; kacwalo, naasika pepwa inze anani bundume. Kono kuituta, kulapela, ni kusepa Jehova ki kona kone kumutusize kuba ni bundume bo.

8. Ki lika mañi zekona kulutusa kuba ni bundume?

⁸ Ki lika mañi zeluswanela kueza kuli lube ni bundume? Bashemi baluna bakona kulususueza kuba ni bundume, kono halukoni kuba ni bundume bo ka libaka feela la kuli bona banani bona. Kuba ni bundume kuswana sina kuituta musebezi omunca. Nzila yeñwi yekona kulutusa kuba likwala mwa musebezi wo, ki kubona zebaeza bo muluti baluna ni kubalikanyisa. Ka mukwa oswana, ni luna lwakona kuba ni bundume ka kutalimisisa mobaboniseza kalemeno kao babañwi ni kubalikanyisa. Luitutileñi kwa mutala wa Daniele? Ka kuswana ni yena, luswanela kuziba hande Linzwi la Mulimu. Luswanela kuba ni silikani sesitiile ni Jehova ka kuambolanga ni yena kamita ni ka kulukuluha. Mi luswanela kusepa Jehova ni kukolwa kuli ukazwelapili kulutusa. Haluka eza cwalo, lukaba ni bundume tumelo yaluna haika likiwa.

9. Kuba ni bundume kukona kulutusa cwañi?

⁹ Kuba ni bundume kuka lutusa mwa linzila zeñata. Halunyakisiseñi zeneezahezi ku muzwale yabizwa Ben. Fa sikolo fanaakena kwa Germany, batu kaufela nebalumela mwa tuto ya kuipilaula ni kuli litaba ze mwa Bibele ka za pupo ki za buhata. Zazi leliñwi, bo Ben nebafilwe kolo ya kuyema fapilaa bana ba sikolo babañwi ni kutalusa libaka hane balumela kuli lika nelibupilwe. Nebatalusize tumelo yabona ka bundume. Ki lika mañi zenezwile mwateñi? Bo Ben batalusa kuli: “Bo muluti baka nebateelelize ka tokomelo, mi bahatisa litaba zene niitusisize kwa kutalusa tumelo yaka ni kuliabela bana ba sikolo kaufela mwa kilasi.” Bane bakena hamoho ni bo Ben, nebaezize cwañi? Bo Ben batalusa kuli: “Babañata ku bona nebateelelize ku zene nibulela mi nebabulezi kuli nebabata kunilikanyisa.” Zeneezahezi ku bo Ben libonisa kuli batu babanani bundume  hañata bakutekiwanga ki batu babañwi. Hape bakona kutusa batu ba lipilu zende kukala kuituta ka za Jehova. Kaniti luli, lunani mabaka amande a kuba ni bundume.

10. Busepahali ki nto mañi?

¹⁰ Mwa Bibele, linzwi la Siheberu lelitolokilwe kuli “busepahali,” kamba “lilato lelisa feli,” litalusa kulata ni kukumalela hahulu mutu yomuñwi, mi hañata liitusiswanga kutalusa lilato lanani lona Mulimu kwa batanga bahae. Linzwi leliswana leo hape liitusiswanga kutalusa lilato lebabonisana batanga ba Mulimu. (2 Sam. 9:6, 7) Nako hainze iya, lwakona kusepahala hahulu. Halunyakisiseñi mo mutala wa Daniele uboniseza buniti bwa taba yeo.

11. Busepahali bwa Daniele nebulikilwe cwañi hasaasupezi? (Mubone siswaniso sesi fa kava.)

¹¹ Busepahali bwa Daniele ku Jehova nebulikilwe mwa bupilo bwahae kaufela. Kono hanaanani lilimo zefitelela 90, naakopani ni muliko omutuna hahulu. Ka nako yeo, muleneñi wa Babilona neuhapilwe ki Mamede ni Maperesia mi neubusiwa ki Mulena Dariusi. Manduna ba mulena nebatoile Daniele mi nebasa kuteki Mulimu wahae. Kacwalo, balela kubulaya Daniele. Balukisa kuli mulena anyatele mulao one ukatokwa kuli Daniele aeze keto ya kusepahala ku Mulimu kamba ku mulena. Zanaatokwa feela kueza Daniele kuli abonise busepahali bwahae ku mulena ni kuswalisana ni batu babañwi, neli kutuhela kulapela ku Jehova ka mazazi a 30. Daniele naaketile kusepahala ku Jehova. Kabakaleo, anepelwa mwa musima wa litau. Kono Jehova naafuyauzi Daniele kabakala busepahali bwahae ka kumulamulela kwa litau. (Dan. 6:12-15, 20-22) Ki lika mañi zekona kulutusa kuzwelapili kusepahala ku Jehova sina Daniele?

12. Ki lika mañi zenetusize Daniele kuzwelapili kusepahala ku Jehova?

¹² Sina molunyakisiselize kwamulaho, kuli lusepahale ku Jehova, luswanela kumulata hahulu. Daniele naazwezipili kusepahala ku Jehova bakeñisa kuli naalata hahulu Ndatahe wa kwa lihalimu. Kusina kukakanya, Daniele naalata hahulu Jehova bakeñisa kuli naabanga ni nako ya kunahanisisa tulemeno twa Jehova ni mwanaa tuboniseza. (Dan. 9:4) Daniele hape naanahanisisize ni kuitumela  kwa lika zende kaufela zanaa muezelize Jehova ni zanaaezelize batu bahae.—Dan. 2:20-23; 9:15, 16.

13. (a) Ki miinelo mañi yebakopananga ni yona babanca yekona kulika busepahali bwabona? Mufe mutala. (Mubone ni siswaniso.) (b) Sina mokuboniselizwe mwa vidio, mukona kualaba cwañi batu haba mibuza ka za haiba Lipaki za Jehova bayemela kalombe?

¹³ Ka kuswana ni Daniele, babanca bapila mwahalaa batu babasa kuteki Jehova ni likuka zahae. Batu babacwalo bakona kutoya mutu ufi kamba ufi yalumela litaba zeshutana ni zebalumela. Batu babañwi mane bakona kubemba babanca kuli batuhele kusepahala ku Jehova. Ka mutala, halunyakisiseñi zeneezahezi ku mutangana yabizwa Graeme, yapila kwa Australia. Naakopani ni muinelo otaata hanaasa kena sikolo sa sekondari. Bo muluti nebabuzize bana ba sikolo mwa kilasi zene bakaeza haiba mulikanaa bona abataluseza kuli ki wa kalombe. Bo muluti babona nebabulezi kuli bana ba sikolo kaufela babalumela kuli hakusika fosahala mulikanaa bona hali wa kalombe, bayeme kwa lineku leliñwi, mi babasa lumeli ni bona bayeme kwa lineku leliñwi. Muzwale Graeme utalusa kuli: “Bana ba sikolo kaufela mwa kilasi nebayemela kalombe kwandaa na ni mulikanaaka yomuñwi yali Paki.” Zeneezahezi hasamulaho nelikona kutahisa kuli kubele taata Muzwale Graeme kuzwelapili kusepahala ku Jehova. Utalusa kuli: “Mwahalaa hora kaufela yenesiyezi yene luli mwa kilasi, bana ba sikolo babañwi, mane ni bo muluti balusheununa ni kululwahaka. Neniezize mone nikonela kaufela kuyemela tumelo yaka ka kuutwahala ni ka kuwa pilu, kono nebasika niteeleza.” Muzwale Graeme naaikutwile cwañi? Utalusa kuli: “Nenisa tabeli kusheununwa ni kulwahakiwa, kono nenitabile kakuli nenikonile kuyemela tumelo yaka ni kuzwelapili kusepahala ku Mulimu.” c

14. Ki nto mañi yekona kulutusa kusepahala hahulu ku Jehova?

¹⁴ Ka kuswana ni Daniele, lwakona kusepahala hahulu ku Jehova haiba lumulata hahulu. Lukalata hahulu Jehova haiba luituta ka za tulemeno twahae. Ka mutala, lwakona kuituta za tulemeno to kwa lika zaezize. (Maro. 1:20) Mukalata hahulu Jehova ni kumukuteka haiba mubala litaba zekuswani ze mwatasaa taba yeli, “Kana ki Nto Yenebupilwe?” kamba kubuha mavidio aama taba yeswana. Hape mwakona kubala litaba ze mwa broshuwa yebulela za simuluho ya lika zepila (Was Life Created?) ni yeli, “Lipuzo ze 5 ka za Mone Bukalezi Bupilo.” Kaizeli yomuñwi yasali yomunca yabizwa Esther, yapila kwa Denmark, naabulezi cwana ka za lihatiso zeo, naaize: “Litaba ze mwateñi zatabisa luli. Libroshuwa zeo halitalusezi mutu zaswanela kulumela, kono litalusa feela litaba za niti ilikuli mutu aikezeze katulo.” Bo Ben bababulezwi kwamulaho, batalusa kuli: “Litaba ze mwa libroshuwa zeo nelitiisize hahulu tumelo yaka. Neli nitusize kukolwa kuli Mulimu ki yena yabupile lika zepila kaufela.” Hamulaho wa kubala litaba ze mwa libroshuwa zeo, mwendi mukalumelelana ni zeibulela Bibele, haili: “Waswanela, wena Jehova Mulimu waluna, kufiwa kanya ni likute ni maata, kakuli neubupile lika kaufela.”—Sin. 4:11. d

15. Ki nto mañi yeñwi yekona kulutusa kuba ni silikani sesitiile ni Jehova?

¹⁵ Nto yeñwi yekona kulutusa kulata hahulu Jehova ki kuituta ka tokomelo ka za bupilo bwa Mwanaa hae, yena Jesu. Kaizeli yasali yomunca yabizwa Samira, yapila kwa Germany,  naaezize cwalo. Utalusa kuli: “Nenifitile fa kuziba hande Jehova hane niitutile ka za Jesu.” Kaizeli Samira hanaasali mwanana, neku mubelanga taata kuutwisisa kuli Jehova unani maikuto. Kono naautwisisa kuli Jesu unani maikuto. Uekeza kuli: “Nenilata Jesu bakeñisa kuli naanani silikani mi naalata banana.” Kuituta zeñata ka za Jesu, neku mutusize kuba ni silikani sesitiile ni Jehova. Kabakalañi? Utalusa kuli: “Hanyinyani-hanyinyani nenifitile fa kuutwisisa kuli Jesu ulikanyisa Ndatahe ka kutala. Baswana luli. Nenilemuhile kuli leo neli leliñwi la mabaka anaatahisize kuli Jehova alume Jesu fa lifasi, kuli atuse batu kufita fa kuziba hande Jehova.” (Joa. 14:9) Haiba mubata kutiisa silikani samina ni Jehova, mutande nako yeñata inze muituta ka za Jesu. Haiba mueza cwalo, mukalata hahulu Jehova ni kusepahala ku yena.

16. Kuba ni busepahali kukona kulutusa cwañi? (Samu 18:25; Mika 6:8)

¹⁶ Haiba lusepahala ku babañwi, kamita lukaba ni balikani babatuna, ili babasepahala ku luna. (Ruti 1:14-17) Kutuha fo, batu babasepahala ku Jehova banani kozo ya mwa munahano. Kabakalañi? Kakuli Jehova usepisa kuli ukasepahala kwa batu babasepahala ku yena. (Mubale Samu 18:25; Mika 6:8.) Munahane feela taba ye—Mubupi yamaata kaufela ubata kuba Mulikanaa luna yomutuna! Mi haluba ni silikani sesitiile cwalo ni Jehova, hakuna nto yekona kusinya silikani seo, ibe muliko, twaniso, kamba mane lifu. (Dan. 12:13; Luka 20:37, 38; Maro. 8:38, 39) Kaniti luli, ki kwa butokwa hahulu kulikanyisa Daniele ni kuzwelapili kusepahala ku Jehova!

17-18. Ki lika mañi zeñwi zelukona kuituta ku Daniele?

¹⁷ Mwa taba ye, lunyakisisize feela tulemeno totubeli twanaanani tona Daniele. Kono kunani lika zeñwi zeñata zelukona kuituta ku yena. Ka mutala, Jehova naatahisize kuli Daniele abe ni lipono ni litolo zeshutana-shutana, mi naamufile buikoneli bwa kutalusa litaba za bupolofita. Buñata bwa bupolofita bo, butalelelizwe. Bobuñwi bwa bupolofita bo, bulutaluseza lika zekaezahala kwapili, ili zekaama batu kaufela fa lifasi.

¹⁸ Mwa taba yetatama, lukanyakisisa bupolofita bobubeli bwanaañozi Daniele. Kuutwisisa bupolofita bo kuka lutusa kaufelaa luna kueza likatulo zende, ibe kuli lu babahulu kamba lu banana. Bupolofita bo hape bwakona kulutusa kuba hahulu ni bundume ni busepahali, ilikuli lukone kuitukiseza miinelo yetaata yeluka kopana ni yona kwapili.