NEKUTILE cwañi kuli niipumane mwa muinelo wo? Kashe nitaluse. Nenipepilwe la July 29, 1929, mi nenihulezi mwa munzi ofumaneha mwa provinsi ya Bulacan, kwa Philippines. Nelusina masheleñi amañata, mi nelupila bupilo bwa sibotana. Hane nili yomunca, kwazuha ndwa mwa naha. Mpi ya naha ya Japan neilwanisize naha ya Philippines. Kono ndwa neisika fita kone luina bakeñisa kuli nelupila mwa matakanyani. Nelusina wayalesi, TV, kamba mitende; kabakaleo, neluutwanga feela za ndwa yeo ka kutalusezwa ki batu babañwi.

Ki na wabubeli kwa bana ba 8 mwa mba yaluna, mi hane ninani lilimo ze 8, bo kuku baniinga kuli niyo pila ni bona. Nihaike kuli nelukena Keleke ya Katolika, bo kuku babaana nebakona kuamuhela litaba za bulapeli bufi kamba bufi, mi nebaamuhelanga libuka za bulapeli zene bafiwanga ki balikani babona. Nako yeñwi neba nifile libukanyana za bulapeli mwa puo ya Sitagalogo, * zepatulula lituto za bulapeli bwa buhata, mi neba nifile ni Bibele. Nenitabelanga hahulu kubala Bibele, sihulu Libuka za Evangeli zeene. Kubalanga libuka zeo neku nisusuelize hahulu kulatelela mutala wa Jesu.—Joa. 10:27.

Mpi ya Japan neizwile mwa naha ka 1945. Ibato ba ka yona nako yeo, bashemi baka banikupa kuli nikutele kwa ndu yabona. Bo kuku babaana banilumeleza kuya. Kacwalo, nakutela kwa bashemi baka.

Hamulahonyana wa fo, mwa kweli ya December 1945, sikwata sa Lipaki za Jehova babazwa mwa tolopo ya Angat bataha kuto kutaza mwa munzi mone lupila. Paki yomuñwi wa musupali ataha kwa ndu yaluna, mi alutaluseza zeibulela Bibele ka za “mazazi a mafelelezo.” (2 Tim. 3:1-5) Alumema kuyo fumaneha kwa tuto ya Bibele yenekayo ezezwa mwa munzi one uli bukaufi. Bashemi baka nebasikaya, kono na neniile. Nekufumanehile batu bababato eza 20 kwa sibaka seo, mi babañwi nebabuzize lipuzo ka za litaba za mwa Bibele.

Bakeñisa kuli nenisa utwisisi luli zeneambolwa, nabata kufunduka. Kono ka yona nako yeo, bakala kuopela pina yeñwi ya Mubuso. Pina yeo nei nitabisize hahulu, mi naikatulela kuina. Hamulaho wa pina ni  tapelo, kaufela bane bafumanehile kwa mukopano wo bamemiwa kuto fumaneha hape la Sunda kwa mukopano one ukaezezwa kwa Angat.

Babañwi ku luna nebanani kuzamaya likilomita ze 8 kuli bayo fumaneha kwa mukopano wo, one ukayo ezezwa mwa ndu ya muzwale yabizwa Cruz. Nenikomokile hahulu kubona kuli nihaiba banana babanyinyani bane bafumanehile kwa mukopano wo wa batu ba 50, nebakona kualaba lipuzo ka za lituto zetungile za Bibele. Hamulaho wa kufumaneha hasikai kwa mikopano yecwalo, Muzwale Damian Santos, yanaali paina wa musupali, ili yanaabanga meya mwa sibaka seo, animema kuli niyo lobala kwa ndu yahae. Lwatanda nako yetelele busihu bo inze lubuisana litaba za mwa Bibele.

Mwa miteñi yani, batu nebakolobezwanga hamulaho feela wa kuituta lituto za makalelo za mwa Bibele. Hamulaho wa kufumaneha kwa mikopano isikai, mizwale babuza na ni babañwi kuli, “Kana mwatabela kukolobezwa?” Naalaba kuli, “Eni, natabela.” Neniikatulezi ‘kusebeleza Mulena, yena Kreste.’ (Makolo. 3:24) Lwaya kwa nuka yeneli bukaufi, mi na ni muzwale yomuñwi lwakolobezwa ka la February 15, 1946.

Nelulemuhile kuli ka kuba Bakreste babakolobelizwe, nelutokwa kukutaza kamita, sina mwanaaezelize Jesu. Bo ndate nebasika tabela kunibona hanikutaza, mi banibulelela kuli, “Usali mwanana hahulu wena, hauswaneli kukutaza. Mi kunweliswa feela mwa nuka hakutalusi kuli wakona kukutaza.” Nabataluseza kuli Mulimu ubata kuli lukutaze taba yende ya Mubuso wahae. (Mat. 24:14) Mi hape natalusa kuli, “Nibata kupeta buitamo bwaka ku Mulimu.” Bo ndate habautwa cwalo, banibulelela manzwi enitalusize kwa makalelo a taba ye. Kaniti, nebabata kuli nituhele kukutaza. Mi ki mona mone kutezi cwalo kuli nisiye lika zene ninani zona ni kundongwama likonkwani zaka za kwa moya.

Lubasi lwa bo Cruz lwanimema kuli niyo pila ni bona kwa Angat. Hape basusueza na ni mwanaa bona wamusizana yomunyinyani yabizwa Nora kuunga bupaina. Sibeli saluna lwakalisa bupaina ka la November 1, 1947. Bo Nora bayo sebeleza mwa tolopo yeñwi, kono na, nazwelapili kukutaleza mwa Angat.

Hase niezize bupaina ka lilimo zetaalu, muzwale yomuñwi yabizwa Earl Stewart, yanaazwa kwa ofisi ya mutai ato fa ngambolo fa patelo ya kwa Angat, mi kwateñi nekufumanehile batu babafitelela 500. Naafile ngambolo yeo mwa puo ya Sikuwa, mi hasamulaho natalusa lisupo zetuna za ngambolo yahae mwa puo ya Sitagalogo. Nenikeni sikolo ka lilimo ze 7 feela, kono neniziba Sikuwa kabakala kuli baluti baka nebaitusisanga hahulu Sikuwa. Hape neniitutile Sikuwa kabakala kuli nekunani lihatiso feela lisikai zetomile fa Bible mwa puo ya Sitagalogo. Kacwalo, nenibalanga buñata bwa lihatiso zeo mwa puo ya Sikuwa. Kueza cwalo neku nitusize kuziba Sikuwa, ili nto yenee nitusize kuli nikone kutoloka ngambolo yeo ni lingambolo zeñwi fa mikopano yenebile teñi hasamulaho.

Fa lizazi lene nitolokile ngambolo ya Muzwale Stewart, muzwale yo naataluselize puteho yaluna kuli ofisi ya mutai neibata muzwale alimuñwi kamba bababeli babali mapaina kuli baye kwa Betele. Mizwale bao nebakayo eza musebezi ka nako yene baile balumiwa kwa mukopano wa Theocracy’s Increase one uezelizwe mwa New York, kwa U.S.A. ka 1950. Nenili yomuñwi wa mizwale bane bamemilwe kuyo tusa kwa mutai. Ni fona fo hape, nenisiile lika zene nitwaezi kuli niyo tusa kueza musebezi kwa Betele.

Nenipunyize fa Betele la June 19, 1950, mi nakalisa sebelezo yaka. Betele yeo neli feela muyaho wakale omutuna one upotolohilwe ki likota zetuna fa sibaka sesieza liekele zepeli ni licika. Nekunani feela mizwale basikai ba makwasha bane basebeleza fa Betele. Kakusasana-sasana, nenitusanga kwa liapehelo. Mi kuzwa ka 9 ya kakusasana, nenibelekelanga mwa matapisezo a libyana inze nihaina libyana. Musihali neniezanga misebezi yeswana yene niezanga kakusasana. Mane balumiwa niha nebakutile kuzwa kwa mukopano wa macaba, nenizwezipili kusebeleza fa Betele. Neniezanga misebezi kaufela yene nifiwa; nenilukisanga limagazini zenetokwa kulumelwa kwa liputeho, kulukisa limagazini za batu bane baiñolisize, ni kuamuhela baenyi.

Ka 1952, na ni babañwi ba 6 bane bazwa kwa Philippines, nelutabile hahulu hane lumemilwe kuya kwa Sikolo sa Giliadi mwa sitopa sabu 20. Buñata bwa lika zene luboni ni zene luitusisize kwa United States neli zesienyi ku luna. Lika zeo luli nelishutanela kwahule ni lika zene niziba hane nili kwahae.

Ka mutala, nelunani kuituta mwakuitusiseza lika za malaiti, ni liitusiso zeñwi zene lusazibi. Mi nekubata hahulu kufita mone kubatela mwa naha yaluna! Zazi leliñwi kakusasana hanizwela fande, nalemuha kuli  nekubonahala feela twaa. Lo neli lona lwapili kubona litwa mwa bupilo bwaka. Mi nalemuha kuli nekubatile hahulu!

Nihakulicwalo, neniikozi hahulu lituto za kwa sikolo sa Giliadi kuli mane nenisika bilaezwa hahulu ki licinceho zene nitokwa kueza. Baluti baluna neba lulutile hande luli. Nelulutilwe mwakuezeza lipatisiso ni mwakuezeza tuto ya ka butu. Lituto zene lufilwe kwa sikolo sa Giliadi nelitiisize silikani saka ni Jehova.

Hase nikwazize kwa sikolo sa Giliadi, naketiwa kuba paina yaipitezi wa swalelele, mi nayo sebeleza mwa tolopo ya Bronx yefumaneha mwa Muleneñi wa New York. Kacwalo, mwa July 1953, nayo fumaneha kwa mukopano wa New World Society, one uezelizwe mwa tolopo yeo. Hamulaho wa mukopano wo, nayo fiwa musebezi omuñwi kwa Philippines.

Mizwale ba kwa ofisi ya mutai neba nitaluselize kuli: “Cwale ukayo sebeza sina muokameli wa mupotoloho.” Musebezi wo neu nifile kolo ya kuhata ka busepahali mwanaahatile Mulenaa luna, yanaaile kwa litolopo ni mileneñi ya kwahule kuli ayo tusa lingu za Jehova. (1 Pit. 2:21) Nenifilwe kusebeleza mwa mupotoloho omutuna one ukwahela sibaka kaufela sa Luzon, sona sioli sesituna ka kufitisisa mwa Philippines. Sibaka seo hape nesikopanyeleza liprovinsi za Bulacan, Nueva Ecija, Tarlac, ni Zambales. Kuli niyo fita kwa litolopo zefumaneha mwa liprovinsi zeo, nenitokwa kupazula sibaka sa malundu sa Sierra Madre. Nekusina limota zeneya kwa libaka zeo. Kacwalo, neninani kukupa bazamaisi ba limbayambaya kuli niine fa likota zetuna zene balongile mwa limbayambaya zabona. Hañata neba nilumelezanga, kono misipili yeo neibotehisa luli.

Buñata bwa liputeho neli zenyinyani mi neli zenca. Kacwalo, mizwale nebaitebuhile hahulu hane nibatusize kuziba mwakulukiseza hande mikopano ya puteho ni mwakukutaleza hande.

Hasamulaho, nenitutisizwe mwa sibaka seo, mi nayo sebeleza mwa mupotoloho one ukwahela sibaka kaufela sa Bicol. Mwa sibaka seo, nekufumaneha hahulu likwata za mizwale ni likaizeli zeneli maambala, mi mapaina babaipitezi kihona hane basazo kalisa kukutaleza mwa libaka zeo. Kwa ndu yeñwi, kalimba-limba feela kane kaliteñi neli ka misumo yemibeli yeneyalilwe fa musima. Hanito hata fa misumo yeo, yawela mwa musima, mi ni na, nawela mwateñi. Neku niingezi nako kutapa ni kuitukiseza musebezi wa lizazi leo!

Hane nisebeleza mwa sibaka seo, nakala kunahana bo Nora, bane bakalezi kueza bupaina kwa Bulacan. Ka nako yeo, nebasebeza sina paina yaipitezi mwa Muleneñi wa Dumaguete, mi nayo bapotela. Hamulaho wa fo, lwakala kuñolelana mañolo, mi ka silimo sa 1956, lwanyalana. Sunda yapili kuzwa folunyalanela, lwayo potela puteho yefumaneha mwa Sioli sa Rapu Rapu. Kuli luyo fita kwateñi, nelunani kukambama malundu ni kuzamaya musipili omutelele, kono na ni bo musalaaka nelubile ni tabo yetuna kusebeleza mizwale bane bafumaneha kwa libaka za kwahule zeo!

Hamulaho wa kusebeza mwa mupotoloho ni bo musalaaka ka lilimo zebato ba zeene, lwamemiwa kuyo sebeleza kwa ofisi ya mutai. Kacwalo, nelukalile kusebeleza fa Betele mwa kweli ya January 1960, mi lubile fa Betele ka nako yetelele. Mwahalaa lilimo zeo kaufela, niitutile lika zeñata kwa mizwale babanani buikalabelo bobutuna, mi bo Nora baezize misebezi yeshutana-shutana fa Betele.

Ka nako yenisebelelize fa Betele, nibile ni tohonolo ya kuiponela zwelopili yetuna ya kwa moya yeezizwe mwa naha ya Philippines. Hanikala kusebeleza fa Betele lwapili, inze nisali mutangana wa likwasha, nekunani feela bahasanyi bababato eza 10,000 mwa naha kaufela. Kono cwale sekunani bahasanyi babafitelela 200,000 mwa Philippines, mi kunani mizwale babañata babasebeleza fa Betele, babatusa kuzwisezapili musebezi wa butokwa wa kukutaza.

Hamulaho wa lilimo zeñata, musebezi wa fa Betele waekezeha, mi sibaka saba sesinyinyani. Kacwalo, Sitopa Sesietelela salukupa kubata mubu fone kukayahiwa miyaho yemituna. Na ni muzwale yanaaokamela liluko la kuhatisa libuka lwakala kuzamaya fa ndu ni ndu yeneli bukaufi ni ofisi ya mutai, ili mone kufumaneha hahulu Machaina, inze lubabuza haiba ku bona kunani yanaalekisa mubu. Hakuna ku bona yanaalekisa mubu; yomuñwi wa batu bao mane alubulelela kuli: “Luna Machaina halulekisangi mubu. Lulekanga feela.”

Kono zazi leliñwi, yomuñwi wa batu bane banani mubu alukomokisa ka kulubuza haiba nelubata kuleka mubu wahae, kakuli naabata kututela kwa United States. Kuzwa feela hona fo, kwaezahala lika zeñwi zene lusika libelela. Mutu yomuñwi hape yanaapila bukaufi alekisa mubu wahae, mi asusueza babañwi bane bapila mabapa ni yena kuli baeze nto yeswana. Mane nelulekile ni mubu wa muuna yani yanaa lubulelezi kuli, “Luna Machaina halulekisangi mubu.” Mwa nako yekuswani feela, sibaka sa ofisi ya mutai nesibile sesituna hahulu kuli mane sibaka sapili nesikona kukena mwateñi halaalu kamba kufitelela. Ninani buikolwiso bwa kuli Jehova Mulimu naabata kuli kuezahale honacwalo.

Ka silimo sa 1950, hanikalisa kusebeleza fa Betele, neli na mwanana ka kufitisisa. Kono cwale na ni bo musalaaka seli luna babahulu ka kufitisisa. Haniinyazi kabakala kulatelela Mulena ka kuya kwanilaezi kuya kaufela. Ki niti kuli bashemi baka neba nilelekile fa lapa, kono Jehova unifile lubasi lolutuna lwa mizwale ni likaizeli. Hanikakanyi nihanyinyani kuli Jehova ukazwelapili kulufa zelutokwa, kusina taba ni musebezi olufiwa. Na ni bo Nora luitumela hahulu ku Jehova kuli uzwezipili kulubabalela, mi lususueza mizwale ni likaizeli kaufela kuli balike Jehova.—Mala. 3:10.

Nako yeñwi, Jesu naamemile mutelisi yabizwa Mateu Livi, ka kubulela kuli: “Unilatelele.” Mateu naaezizeñi hautwa cwalo? “Hasaa siile lika kaufela, ayema ni kukala kumulatelela.” (Luka 5:27, 28) Ni na, nenisiile lika kaufela zene ninani zona, mi nisusueza babañwi kuli ni bona baeze nto yeswana, kakuli kueza cwalo kukatahisa kuli baikole limbuyoti zeñata.