1, 2. (a) Jesu naakupileñi mwa tapelo yahae ya mafelelezo yanaalapezi ni baapositola bahae? (b) Ki kabakalañi Jesu hanaabata kuli baapositola bahae baswalisane?

JESU naabata kuli baapositola bahae baswalisane, mi naabonisize cwalo ka nako yanaaca mulalelo wa mafelelezo ni bona. Hanaalapela ni bona, naakupile kuli balutiwa bahae kaufela babe mutu alimuñwi, sina yena ni Ndatahe habali alimuñwi. (Mubale Joani 17:20, 21.) Swalisano yabona neikafa bupaki bobutuna bwa kuli Jehova naalumile Jesu fa lifasi kuli ato eza tato ya Mulimu. Lilato lene bakabonisa balutiwa ba Jesu mwahalaa bona, nelika bonisa kuli ki Bakreste ba niti, mi nelika tahisa kuli baswalisane.—Joa. 13:34, 35.

² Jesu naasusuelize hahulu baapositola bahae kuli baswalisane. Taba yeo yaswanela kakuli naalemuhile kuli ka linako zeñwi nebasa swalisanangi, inge cwalo ka nako yanaaca mulalelo wa mafelelezo ni bona. Sina feela mone kuezahalezi kwamulaho, kwazuha kañi mwahalaa bona ya kuli “ki mañi yanaangiwa kuba yomutuna ku bona.” (Luka 22:24-27; Mare. 9:33, 34) Ka nako yeñwi hape, Jakobo ni Joani nebakupile Jesu kuli abafe litulo zepahami mwa Mubuso wahae.—Mare. 10:35-40.

3. Ki lika mañi zenetahisize kuli balutiwa ba Kreste basike baswalisana, mi ki lipuzo mañi zeluka nyakisisa?

 ³ Kono kubata libubo nesi yona feela taba yenekona kutahisa kuli balutiwa ba Kreste basike baswalisana. Batu ba mwa naha nebaaluhani kabakala sitoyo ni ketululo. Balutiwa ba Jesu nebatokwa kuambuka moya ocwalo. Mwa taba ye, lukanyakisisa lipuzo zelatelela: Ki lika mañi zanaaezize Jesu batu babañwi hane babonisize ketululo? Naatusize cwañi balateleli bahae kuli basike baketulula babañwi ni kuli baswalisane hahulu mwahalaa bona? Mi litaba zanaalutile baapositola bahae likona kulutusa cwañi kuzwelapili kuswalisana?

4. Mufe mitala yebonisa mwanaaketululezwi Jesu.

⁴ Jesu ni yena naaketuluzwi. Filipi hanaabulelezi Natanaele kuli naafumani Mesia, Natanaele naamualabile kuli: “Kana kunani sesinde sesikona kuzwa kwa Nazareta?” (Joa. 1:46) Kubonahala kuli Natanaele naaziba za bupolofita bobuñozwi kwa Mika 5:2, mi naaikutwa kuli muleneñi wa Nazareta neli omunyinyani hahulu, mi Mesia naasaswaneli kusimuluha ku ona. Ka mukwa oswana, Majuda bane batumile nebashwauzi Jesu kabakala kuli naazwa mwa Galilea. (Joa. 7:52) Majuda babañata nebaanga batu bane bapila mwa Galilea kuba ba kwatasi hahulu. Majuda babañwi nebasheunuzi Jesu ka kumubiza kuli neli Musamaria. (Joa. 8:48) Masamaria neli batu ba sicaba sisili, mi bulapeli bwabona nebushutana ni bwa Majuda. Majuda ni batu ba mwa Galilea nebasa kuteki Masamaria, mi nebasa lati kukopana ni bona.—Joa. 4:9.

5. Balateleli ba Jesu nebaketuluzwi cwañi?

⁵ Baeteleli ba Majuda ni bona nebasheunuzi balateleli ba Jesu. Bafalisi neba baanga kuli nebali “sicaba sesikutilwe.” (Joa. 7:47-49) Kaniti, nebaanga mutu kaufela yasikaya kwa likolo za bo Rabbi kamba yasamameli lizo zabona kuli wanyenyisa mi haki sesiñwi. (Lik. 4:13, litaluso ze kwatasi.) Jesu ni baapositola bahae nebaketuluzwi bakeñisa kuli batu ba mwa linako zabona nebaikuhumuseza bulapeli bwabona, mayemo abona, ni mushobo wabona. Balutiwa ni bona nebanani moya wa ketululo. Kacwalo, nebatokwa kucinca mubonelo wabona kuli bakone kuswalisana mwahalaa bona.

6. Mufe mitala yebonisa mo ketululo ikona kuluamela.

⁶ Kacenu, lupila mwa lifasi mokutezi batu babanani ketululo. Mwendi batu babañwi baluketululanga kamba mwendi ni luna luketululanga babañwi. Kaizeli yomuñwi wa kwa Australia yali paina cwale, naabulezi kuli: “Hane ninahananga hahulu za mone banyandiselizwe Maaborigine kwamulaho ni mobasweli kunyandisezwa, nenifitanga fa kutoya hahulu makuwa. Hape neni batoile bakeñisa kuli neba ninyandisize.” Muzwale yomuñwi wa kwa Canada naatalusize kuli ka nako yeñwi naaketululanga batu ba puo isili. Utalusa kuli: “Neniikutwanga kuli batu bababulela Sifura ki bona ba butokwa hahulu. Kacwalo, nenitoile hahulu batu bane babulela Sikuwa.”

7. Ki lika mañi zanaaezize Jesu batu babañwi hane babonisize ketululo?

⁷ Moya wa kuketulula babañwi wakona kutoma mibisi mwa lipilu zaluna, sina feela mone kubezi Jesu hanaali fa lifasi. Ki lika mañi zanaaezize Jesu batu babañwi hane babonisize ketululo? Pili, naaambukile moya wa kuketulula babañwi, ka kueza hande batu kaufela. Naakutalize kwa batu babafumile ni babotana, kwa Bafalisi ni Masamaria, mane ni kwa batelisi ni baezalibi. Sabubeli, Jesu naalutile balutiwa bahae ni kubatomela mutala wa kuli habaswaneli kunahanela babañwi lika zemaswe kamba kubaketulula.

8. Ki taba mañi ya butokwa yetahisa kuli Bakreste baswalisane? Mutaluse.

⁸ Jesu naalutile balateleli bahae taba ya butokwa yelutusa kuswalisana. Naaize: “Kaufelaa mina mu mizwale.” (Mubale Mateu 23:8, 9.) Ki niti kuli lukona kubulela kuli lu “mizwale”  kabakala kuli kaufelaa luna lusimuluha ku Adama. (Lik. 17:26) Kono leo haki lona feela libaka linosi haluunga balumeli babañwi kuli ki mizwale baluna. Jesu naatalusize kuli balutiwa bahae nebaswanela kuunga balutiwa babañwi kuli ki mizwale ni likaizeli babona kakuli kaufelaa bona nebaanga Jehova kuba Ndataa bona wa kwa lihalimu. (Mat. 12:50) Kutuha fo, nebali lubasi lolutuna lwa kwa moya, mi nebaswalisani kabakala kuli nebalatana mi nebanani tumelo ku Mulimu. Kacwalo, mwa mañolo ane bañozi baapositola, hañata nebabizanga balutiwa babañwi kuli ki ‘mizwale ni likaizeli.’—Maro. 1:13; 1 Pit. 2:17; 1 Joa. 3:13. *

9, 10. (a) Ki kabakalañi Majuda hane basaswaneli kuikuhumuseza mushobo wabona? (b) Jesu naabonisize cwañi kuli haluswaneli kuketulula babañwi kabakala mushobo wabona? (Mubone siswaniso sesi fa likepe 8.)

⁹ Jesu hasaatalusize hande kuli luswanela kuunga balumeli babañwi kuli ki mizwale ni likaizeli baluna, naabonisize butokwa bwa kuba ni buikokobezo. (Mubale Mateu 23:11, 12.) Sina mokutaluselizwe, kuba ni buikuhumuso nekutahisize kuli baapositola basike baswalisana. Mi kubonahala kuli nebaikuhumuseza mushobo wabona. Kono kana Majuda nebaswanela kuikuhumusa kabakala kuli nebasimuluha ku Abrahama? Majuda babañata nebaikutwa cwalo. Kono Joani Mukolobezi naabataluselize kuli: “Mulimu wakona kutahiseza Abrahama bana kuzwa fa macwe a.”—Luka 3:8.

¹⁰ Jesu naabonisize kuli moya wa kuketulula babañwi kabakala mushobo wabona ufosahalile. Naabonisize cwalo ku muñoli wa Mulao yanaabuzize kuli: “Kanti wahesu luli ki mañi?” Jesu naaalabile muuna yo ka kumufa nguli ya muuna wa Musamaria yanaabonisize sishemo ku muzamai wa Mujuda, yanaanatakilwe maswe ki masholi ni kusiiwa kwatuko ni nzila. Majuda babañwi bane bafitile mwa nzila yeo neba mufitelezi, kono muuna wa Musamaria naamushwezi makeke mi amutusa. Jesu naafelize likande lahae ka kutaluseza muñoli wa Mulao yo kuli alikanyise muuna wa Musamaria. (Luka 10:25-37) Kacwalo, Jesu naabonisize kuli Majuda nebakona kuituta ku muuna wa Musamaria sekutalusa kulata babañwi.

11. Ki kabakalañi balutiwa ba Kreste hane basaswaneli kuketulula batu ba macaba asili, mi Jesu naabatusize cwañi kuutwisisa taba yeo?

¹¹ Balutiwa ba Jesu nebatokwa kufelisa moya one banani ona wa buikuhumuso ni wa kuketulula babañwi kuli bapete musebezi one bafilwe. Jesu asika kambamela kale kwa lihalimu, naabataluselize kuli bakutaze “mwa Judea kaufela ni mwa Samaria, ni kuyo fita kwa libaka za kwahule hahulu za lifasi.” (Lik. 1:8) Kwamulaho, Jesu naabatusize kupeta musebezi wo ka kubabonisa tulemeno totunde tone banani tona batu ba macaba asili. Ka mutala, naalumbile muzamaisi wa masole yanaali wa sicaba sisili kabakala tumelo yahae yetuna. (Mat. 8:5-10) Hape, Jesu hanaali mwa tolopo ya Nazareta, mona mwanaasimuluha, naatalusize kuli Jehova naashemubile batu ba macaba asili babacwale ka mbelwa wa kwa Fenisia yanaapila mwa tolopo ya Sarepta, ni muuna yanaakula mbingwa yabizwa Naamani wa kwa Siria. (Luka 4:25-27) Kutuha fo, Jesu naakutalize ku musali wa Musamaria, mi naatandile mazazi amabeli mwa tolopo ya kwa Samaria bakeñisa kuli naalemuhile kuli batu ba kwateñi nebatabela lushango lwahae.—Joa. 4:21-24, 40.

12, 13. (a) Baapositola nebaikutwile cwañi kubona Jesu haakutaza musali wa Musamaria? (Mubone siswaniso sesi fa likepe 8.) (b) Ki sika mañi sesibonisa kuli Jakobo ni Joani nebasika utwisisa tuto yanaa baluta Jesu?

¹² Kono nekuli taata kwa baapositola kufelisa moya wa kuketulula babañwi. Nebakomokile hahulu kubona Jesu haakutaza musali wa Musamaria.  (Joa. 4:9, 27) Baeteleli ba bulapeli ba Majuda nebasa koni kuambola ni musali fapilaa nyangela, mane nekusa konahali feela kuambola ni musali wa Musamaria, sihulu musali yanaazibahala ka muzamao omaswe. Baapositola nebakupile Jesu kuli ace. Kono kalabo yanaa bafile neibonisa kuli naatabela hahulu kuambola za Mulimu ni musali yo kuli mane naasautwi tala. Jesu naaziba kuli neli tato ya Ndatahe kuli akutaze, mane nihaiba kukutaza musali wa Musamaria, mi kueza tato ya Ndatahe neli sico ku yena.—Joa. 4:31-34.

¹³ Bo Jakobo ni Joani nebasika utwisisa tuto yeo. Balutiwa hane bali ni Jesu mwa musipili wa kuliba kwa sibaka sesiñwi, bakupa malobalo habafita mwa munzi omuñwi wa mwa Samaria. Masamaria bahana kubaamuhela, mi Jakobo ni Joani bahalifa hahulu kuli mane babata kuli mulilo uzwe kwa lihalimu kuli uto yundisa munzi kaufela. Jesu abakalimela. (Luka 9:51-56) Hakubonahali kuli Jakobo ni Joani nebaka kupa Jesu nto yeswana kambe munzi one usina kamuhelo wo neli wa mwa naha yahabo bona ya Galilea. Kubonahala kuli moya wa ketululo one banani ona ki ona one utahisize kuli bahalife hahulu cwalo. Mi mwendi muapositola Joani naainyazize hahupula bunyemi bwanaabonisize, kakuli hasamulaho Masamaria babañata nebaamuhezi taba yende yanaakutalize ku bona.—Lik. 8:14, 25.

14. Taba yebonahala kuli neitisizwe ki batu bane baketulula babañwi kabakala puo yabona neitatuluzwi cwañi?

¹⁴ Hamulaho feela wa Pentekota mwa silimo sa 33 C.E., kwazuha taba yenetisizwe ki batu bane babonisa moya wa ketululo. Hane kuabelwa lico kwa limbelwa babatokwile, limbelwa bane babulela Sigerike nebasika fumana sesiñwi. (Lik. 6:1) Kubonahala kuli nebasika fiwa lico bakeñisa puo yabona. Kapili-pili, baapositola batatulula taba yeo ka kuketa baana babaswanela kuli baeze musebezi wo wa kuabela lico. Baana babatiile kwa moya bao kaufela nebanani mabizo a Sigerike. Kuitusisa baana bao kuli baeze musebezi wo mwendi nekutusize kuli basali ba limbelwa bane baikutwa kufosezwa baomba-ombiwe.

15. Ki lika mañi zebonisa kuli Pitrosi naautwisisize tuto ya kuli haswaneli kuketulula mutu ufi kamba ufi? (Mubone siswaniso sesi fa likepe 8.)

¹⁵ Ka silimo sa 36 C.E., musebezi wa kukutaza wayanduluka kuyo fita mwa linaha zeñwi zeñata. Muapositola Pitrosi naaezanga siango ni Majuda feela. Kono Mulimu hasaa mubonisize kuli Bakreste habaswaneli kuba ni ketululo, Pitrosi akutaza ku Kornele, yanaali lisole la Muroma. (Mubale Likezo 10:28, 34, 35.) Hasamulaho, Pitrosi aca lico ni kuikola siango ni balumeli ba macaba. Kono hamulaho wa lilimo zeñata kuzwa fo, Pitrosi atuhela kuca ni Bakreste babasi Majuda mwa muleneñi wa Antioke. (Magal. 2:11-14) Kabakaleo, Paulusi akalimela Pitrosi kabakala kuli naafosize, mi kubonahala kuli Pitrosi naaamuhezi kelezo yeo. Pitrosi hanaañozi liñolo lahae lapili lene liya kwa Bakreste ba Majuda ni ba macaba mwa Asia Minor, naatalusize libaka hakuli kwa butokwa kulata kopano ya mizwale kaufela.—1 Pit. 1:1; 2:17.

16. Bakreste ba kwa makalelo nebazibahala cwañi?

¹⁶ Kaniti, baapositola nebaitutile kwa mutala wa Jesu kuli nebaswanela kulata “batu ba mifuta kaufela.” (Joa. 12:32; 1 Tim. 4:10) Nihaike kuli kueza cwalo neku baangezi nako, nebakonile kucinca mubonelo wabona. Mane Bakreste ba kwa makalelo nebatilo zibahala kuli nebalatana. Muñoli wa mwa lilimo za ma 100 C.E., yabizwa Tertullian, naabulezi za batu babasi Bakreste, bane baize: “Bakreste balatana luli . . . Mane baitukiselize kushwela Bakreste babañwi.” Bakeñisa kuli Bakreste ba kwa makalelo nebaapezi “butu bobunca,” bakalisa kuunga batu kaufela kuli balikanelela fapilaa Mulimu.—Makolo. 3:10, 11.

17. Lukona kufelisa cwañi moya wa kuketulula babañwi mwa pilu yaluna? Mufe mitala.

¹⁷ Kacenu, ni luna lutokwa kuikataza hahulu kuli lufelise moya wa kuketulula babañwi mwa pilu yaluna. Kaizeli yomuñwi yapila kwa France  utalusa za buikatazo bwanaaezize, hanaabulezi kuli: “Jehova unilutile sekutalusa kulata babañwi, kuikabela ni babañwi, ni sekutalusa kulata batu ba mufuta kaufela. Kono nisaituta kueza hande babañwi kusina kubaketulula, mi fokuñwi kueza cwalo kunibelanga taata. Mi nalapelanga ka za taba yeo.” Kaizeli yomuñwi yapila mwa Spain, yatalimana ni muinelo oswana, utalusa kuli: “Ka linako zeñwi, ninani kuikataza luli kuli nifelise maikuto enibanga ni ona a kutoya batu ba mushobo usili, mi hañata nakonanga kueza cwalo. Kono naziba kuli niswanela kuzwelapili kuikataza. Niitumela ku Jehova kuli ni mwa lubasi loluswalisani.” Mañi ni mañi waluna uswanela kuitekula kuli azibe mwaangela babañwi. Muipuze kuli: ‘Kana nitokwa kufelisa moya wa kuketulula babañwi mwa pilu yaka, sina mobaezeza likaizeli bababeli ba?’

18, 19. (a) Ki kabakalañi haluswanela kuamuhela batu kaufela? (b) Lukona kubonisa cwañi kuli lwaamuhela babañwi?

¹⁸ Ki kwa butokwa kuhupulanga kuli nako yeñwi neluli bazwahule, mi neluli “kwahule” ni Mulimu. (Maef. 2:12) Kono Jehova aluhohela ku yena “ka mihala ya lilato.” (Hos. 11:4; Joa. 6:44) Mi Kreste naaluamuhezi. Kuswana feela inge kuli naalukwalulezi munyako kuli lukene mi lube mwa lubasi lwa Mulimu. (Mubale Maroma 15:7.) Kacwalo, haubona Jesu naaluamuhezi kusina taba kuli halusika petahala, ni luna haluswaneli kuhana kuswalisana ni babañwi.

¹⁹ Kusina kukakanya, batu mwa lifasi bakazwelapili kukauhana, kuketululana, ni kutoyana halunze luatumela mafelelezo a muinelo wa lifasi lelimaswe le. (Magal. 5:19-21; 2 Tim. 3:13) Kono ka kuba batanga ba Jehova, luzwelapili kukupa butali bobuzwa kwahalimu, ili bobu lutusa kusaketulula babañwi ni kupila ni bona ka kozo. (Jak. 3:17, 18) Lutabile kuli lwakona kuba ni balikani babazwa mwa linaha lisili, kuituta sizo sabona, mane nihaiba kuituta puo yabona. Kueza cwalo kulutusa kuba ni kozo sina nuka ni kupila hande ka kuluka sina mandinda a mwa liwate.—Isa. 48:17, 18.

20. Lilato lilutusa cwañi?

²⁰ Kaizeli wa kwa Australia yabulezwi mwa taba ye, naaize: “Neniitutile litaba zeñata mwa Bibele.” Mi utalusa mone imutuselize tuto ya Bibele, ka kubulela kuli: “Tuto ya Bibele nei nitusize kucinca hahulu mubonelo waka. Nei nitusize kufelisa ketululo kaufela ni sitoyo sene ninani sona.” Mi muzwale wa kwa Canada naalemuhile kuli “hañata sesitahisanga kuli batu baketulule babañwi ki kutokwa zibo ni kusautwisisa kuli mikwa yabonisa mutu haitahiswangi ki sibaka kwasimuluha mutu.” Hasamulaho, muzwale yo naanyezi kaizeli yabulela Sikuwa! Licinceho zecwalo zebaezize Bakreste bao libonisa kuli lilato lakona kutusa Bakreste kufelisa moya wa kuketulula babañwi. Lilato lilutusa kuswalisana ka kutala luli.—Makolo. 3:14.