NELI kakusasana kwa Brookings, mwa South Dakota, kwa U.S.A.; lihalimu nelingwelukile mi nekufuka moya obata. Moya wo neu nihupulisize kuli nekutuha kuba maliha. Kono mukakomoka kuziba kuli, ona lizazi leo, sikwatanyana saluna nelukuña silami bakeñisa kuli neluinzi mwa sitebule mone kusina mulilo. Neluyemi kwa sikungu sa limunanu sene sinani mezi abata! Kashe nimitaluseze litaba zeezahezi mwa bupilo bwaka kuli muutwisise libaka hane kubile cwalo.

Nenipepilwe la March 7, 1936, mi ki na ñomba mwa lubasi lwa batu babane. Nelupila fa famu yenyinyani kwa upa wa South Dakota. Bashemi baka neli balimi, kono bulimi nesi yona nto ya butokwa hahulu mwa lubasi lwahesu. Bashemi baka nebakolobelizwe kuba Lipaki za Jehova ka 1934. Nebaineezi bupilo bwabona ku Ndataa luna wa kwa lihalimu, Jehova, kacwalo kueza tato ya Mulimu neli yona nto ya butokwa hahulu mwa bupilo bwabona. Bo ndate, bo Clarence, mi hasamulaho ni bo ndate babahulu bo Alfred, nebasebelize sina mutangaa puteho (yasabizwa cwale kuli muswalisanisi wa sitopa sa baana-bahulu) mwa puteho yaluna yenyinyani mwa Conde, kwa South Dakota.

Lubasi lwaluna nelufumanehanga kwa mikopano ya Sikreste kamita ni kukutaza fa ndu ni ndu, ili kutaluseza batu za sepo yende yebulezwi mwa Bibele ya kuli lika likaba hande kwapili. Mutala wa bashemi baluna ni lituto zene balulutile, neli lutusize hahulu. Na ni bo kaizelaa ka bo Dorothy, nelubile bahasanyi ba Mubuso inze lunani lilimo ze 6. Ka 1943, naiñolisa mwa Sikolo sa Bukombwa sa Teokratiki, sene siekelizwe kwa mikopano yaluna.

Neluikolanga kufumaneha kwa mikopano yemituna ni ya mupotoloho. Muzwale Grant Suiter naali mubuleli wa mupoti kwa mukopano omuñwi omutuna ka 1949 mwa Sioux Falls, kwa South Dakota. Nisahupula ngambolo yahae yene ibulela kuli: ‘Kana Muhupula Kuli Mafelelezo A Lifasi  le Asali Kwahule?’ Naakoñomekile sisupo sa kuli Bakreste kaufela babaineezi baswanela kuitusisa bupilo bwabona kwa kukutaza taba yende ya Mubuso wa Mulimu ose utomilwe. Taba yeo nei nisusuelize kuineela ku Jehova. Kwa mukopano wa mupotoloho one utatami kwa Brookings, ki fona fone kuezahalezi taba yani yenibulezi kwa makalelo, ya kuli neluyemi mwa sitebule mone kubata, kulibelela kukolobezwa. Nelukolobelizwe mwa sikungu sa sipi la November 12, 1949, mi neluli babane.

Kuzwa feela hona fo, naitomela sikonkwani sa kueza bupaina. Nakalisa bupaina la January 1, 1952, inze ninani lilimo ze 15. Bibele ibulela kuli: “Yazamaya ni bababutali ukaba yabutali,” mi nekunani bababutali babañata mwa lubasi lwaluna bane bayemezi katulo yaka ya kueza bupaina. (Liprov. 13:20) Hañata neniyanga kwa kukutaza ni bo ndate babahulu bo Julius, bane banani lilimo ze 60. Kusina taba ni kuli nelushutana hahulu kwa lilimo, neluikolanga hahulu bukombwa hamoho. Nenitusizwe hahulu ki butali bwabona ni yeloseli yene banani yona mwa bupilo. Hamulahonyana wa fo, bo Dorothy ni bona bakalisa musebezi wa bupaina.

Hane nisali mwanana, bashemi baka nebamemanga baokameli ba mupotoloho ni basali babona kuto fitela mwa ndu yaluna. Nenitusizwe hahulu ki bo Jesse Cantwell ni bo musalaa bona bo Lynn. Mane ki babañwi ba batu bane banisusuelize kukalisa bupaina. Lilato lene banibonisize neli nisusuelize kuitomela likonkwani za kwa moya. Hane basebelezanga liputeho zeneli bukaufi, fokuñwi neba nimemanga kuli niye ni bona mwa bukombwa. Neniikolanga hahulu kusebeza ni bona!

Muokameli waluna wa mupotoloho yanaatatami, neli bo Bud Miller ni bo musalaa bona bo Joan. Ka nako yeo neninani lilimo ze 18, mi nenitaluselizwe kuli nikene busole. Nabizwa ki ba katengo bane baketanga batu babaswanela kukena busole, ili bane babata kuli nieze musebezi one niikutwile kuli haniswaneli kuueza bakeñisa taelo ya Jesu ya kuli balateleli bahae basike baikenya mwa litaba za lipolitiki. Mi nenibata kukutaza taba yende ya Mubuso. (Joa. 15:19) Naikupela ku ba katengo kao kuli baniinge kuba sikombwa.

Nenisusuelizwe hahulu Muzwale Miller hanaaitatezi kuya ni na hane nibizizwe ki ba katengo  kao. Ka sipepo, Muzwale Miller neli mutu yalukuluhile ni yabundume. Kuba ni Muzwale Miller neku nitusize kuba ni bundume! Hamulaho wa mukopano wo, mwa mbumbi ya 1954, katengo kao kalumela kuli niingiwe kuba sikombwa. Cwale nese ninani tukuluho ya kueza zeñata mwa sebelezo ya Mulimu.

Ibato ba ka nako yeo, namemiwa kuyo sebeleza fa Betele, ili kwa sibaka sene sibizwa Watchtower Farm, fa sioli sa Staten Island, kwa New York. Nasebeleza fateñi ka lilimo zetaalu. Neniikozi hahulu kakuli neniizo kopana ni kubeleka ni mizwale ni likaizeli bababutali.

Fa famu ya kwa Staten Island, nekunani ndu ya moya yebizwa WBBR. Ndu ya moya yeo neli ya Lipaki za Jehova kuzwa ka 1924 kuisa ka 1957. Mizwale ni likaizeli bane basebeleza fa Betele, bane bapila fa famu yeo neli ba palo ye mwahalaa 15 kuisa 20. Buñata bwaluna neluli banana mi nelusina yeloseli mwa bupilo. Kono nekunani Muzwale Eldon Woodworth wa musupali yanaatozizwe. Naali yabutali luli. Naaluisa hahulu pilu sina mushemi, mi taba yeo yalutiisa kwa moya. Fokuñwi hane lukopananga ni matata atiswa ki kusapetahala, Muzwale Woodworth naabulelanga kuli: “Ki nto yekomokisa luli kubona batu baitusisa Mulena.”

Hape nelunani tohonolo ya kuba ni Muzwale Frederick W. Franz. Butali bwahae ni zibo yahae ya Mañolo neli lutusize hahulu, mi naaiyakatwa yomuñwi ni yomuñwi waluna. Neluapehelwanga lico ki bo Harry Peterson; nekuli bunolo kubabiza ka libizo labona la mafelelezo kufita kubabiza ka libizo labona lapili, la Papargyropoulos. Ni bona nebatozizwe mi nebatukufalezwi hahulu bukombwa. Muzwale Peterson naaezanga hande misebezi yahae ya fa Betele, kono naasakeshebisi bukombwa. Naafanga limagazini zaluna zeñata-ñata kweli ni kweli. Hape naanani zibo yetuna ya litaba za mwa Mañolo, mi naaalabanga lipuzo zaluna zeñata.

Nelubeyanga mwa makapa litolwana ni miloho yene lulimanga fa famu. Ka silimo, nelubeyanga mwa makapa litolwana ni miloho zefita fa malita a 42,600 ilikuli liitusiswe ki lubasi lwa fa Betele. Nenibelekile ni kaizeli yabutali, yabizwa Etta  Huth. Ki yena yanaabona mwakulukiseza litolwana ni miloho yene lubeyanga mwa makapa. Ka nako yene lubeyanga lika zeo mwa makapa, nekutahanga likaizeli bane bapila bukaufi ni Betele kuto tusa mwa musebezi wo, mi bo Etta ki bona bane balukisanga za misebezi ya likaizeli bao. Bo Etta niha nebapeta musebezi omutuna cwalo, nebabonisa likute kwa mizwale bane baetelela fa famu yeo. Neba lutomezi mutala omunde hahulu wa kuipeya kwatasaa babazamaisa.

Yomuñwi wa likaizeli ba mikulwani yanaatusanga mwa musebezi wa kulukisa litolwana ni miloho, ki Angela Romano. Bo Etta ki bona bane baitutanga ni yena Bibele. Kacwalo hane nili fa Betele, nakopana ni mutu yomuñwi yabutali, ili yese nizamaile ni yena ka lilimo ze 58. Neninyalani ni bo Angie ka April 1958, mi luikozi kueza misebezi yemiñata hamoho mwa kopano. Mwa lilimo ze kaufela, bo Angie bazwezipili kusepahala ku Jehova, mi taba yeo itiisize hahulu linyalo laluna. Nibasepile hahulu, kusina taba ni matata elukopana ni ona.

Muyaho wa WBBR wa kwa Staten Island hane ulekisizwe ka 1957, nasebeleza fa Betele ya kwa Brooklyn ka nakonyana. Hasamulaho, hase lunyalani ni bo Angie, nazwa fa Betele, mi ka lilimo zetaalu, neluezize bupaina kwa Staten Island. Mane ka nakonyana, nenibelekile kwa kampani yenelekile ndu ya moya yeo, yene ibizwa WPOW.

Na ni bo Angie neluikatulezi kunolofaza bupilo bwaluna ilikuli luyo sebeleza kwa sibaka sifi kamba sifi kone lukona kuyo tusa. Kwa makalelo a silimo sa 1961, lwafiwa musebezi wa kuba mapaina babaipitezi kwa Falls City, ili kwa Nebraska. Lusaeza feela licinceho zeo, lwamemiwa kwa Sikolo sa Bukombwa Bwa Mubuso, sene sitandanga kweli mwa miteñi yani, ili kwa South Lansing, mwa New York. Neluikozi sikolo seo mi nelulibelela kuyo itusisa litaba zene luituta hane lukakutela kwa Nebraska. Kacwalo nelukomokile hahulu hane luamuhezi liñolo la kuluzibisa kuli luyo ba balumiwa kwa Cambodia! Mwa naha yende ye, yefumaneha kwa Southeast Asia, neluikozi kubuha libaka zende, kuutwa milumo yetabisa, ni miunko yeminde, ili zeneli zenca ku luna. Nelunyolelwa kukutaza taba yende mwa sibaka seo.

Kono miinelo ya mwa naha yeo yacinca, mi lwatutela kwa South Vietnam. Kono ka bumai, hamulaho wa lilimo zepeli, nakenelwa ki mapongo, mi lwakupiwa kukutela kwa ndu. Nenitokwa nako kuli nikutelwe ki maata, kono hase nifolile, lwakala hape kueza sebelezo ya nako kaufela.

Ka March 1965, lwaba ni tohonolo ya kukala kupotelanga liputeho mwa musebezi wa maeto. Ka lilimo ze 33, na ni bo Angie neluikozi musebezi wa mupotoloho ni wa sikiliti, mi nelusebezanga hahulu kulukisa za mikopano yemituna. Neninyolelwanga hahulu kufumaneha kwa mikopano yemituna, kacwalo nenitabelanga hahulu kutusa mwa musebezi wo. Ka lilimo lisikai zene lusebelelize mwa New York City, mikopano yemituna neiezezwanga kwa Yankee Stadium.

Sina mose kuezahalezi kwa mizwale ni likaizeli babañata bababile mwa sebelezo yeipitezi ya nako kaufela, na ni bo Angie nelulibelezi kueza misebezi yetabisa. Ka mutala, ka 1995, nenikupilwe  kuli nilute Sikolo sa Tuto ya Bukombwa. Hamulaho wa lilimo zetaalu, lwamemiwa kwa Betele. Nenitabile hahulu kukutela kwa sibaka kone nikaliselize sebelezo yeipitezi ya nako kaufela lilimo zefitelela 40 kwamulaho. Ka nakonyana, nenibelekile mwa Liluko la Sebelezo mi nenili muluti wa likolo lisikainyana. Ka 2007, Sitopa Sesietelela salukisa kuli likolo zenefumaneha fa Betele libe mwatasaa Liluko Leliokamela Likolo za Bibele, mi nenibile muokameli wa liluko leo ka lilimo lisikai.

Luiponezi licinceho zetuna zeezahezi cwanoñu fa mwa likolo zeluta Bibele. Sikolo sa Baana-Bahulu ba Puteho nesikalisize ka 2008. Lilimo zepeli kuzwa fo, baana-bahulu babafitelela 12,000 nese balutilwe kwa Patterson ni kwa Betele ya kwa Brooklyn. Sikolo seo sisazwelapili mwa libaka zeñata, mi kunani mizwale babalutilwe kuzamaisa sikolo se. Ka silimo sa 2010, Sikolo sa Tuto ya Bukombwa nesicincizwe kuba Sikolo sa Bibele sa Mizwale ba Makwasha, mi hape kwaba ni sikolo sesiñwi sesinca, sesibizwa Sikolo sa Bibele sa Bakreste Babanyalani.

Kukala ka silimo sa sebelezo sa 2015, likolo zepeli zeo nelikopanyizwe kuba sikolo silisiñwi, sesibizwa Sikolo sa Bakutazi ba Mubuso. Babalutiwa kwa sikolo seo bakona kuba batu babanyalani kamba mizwale ni likaizeli ba makwasha. Babañata mwa lifasi kaufela nebatabile kuutwa kuli sikolo se nesika ezezwa fa liofisi za mutai zeñata. Kwatabisa kuziba kuli babañata bakona kufumaneha kwa likolo ze, mi niitumela hahulu kuli nibile ni kolo ya kukopana ni batu babañata babatabela kulutiwa kwa likolo ze.

Hanihupula zeezahezi mwa bupilo bwaka, kukala nisika kolobezwa kale mwa sikungu sani kuto fita cwale, niitumela ku Jehova kabakala batu bababutali baba nitusize kuzamaya mwa nzila ya niti. Babañwi neli babahulu ku na, mi babañwi neli banana ku na, mi buñata bwabona nebasimuluha kwa libaka lisili. Kono neli batu babatiile kwa moya. Lilato labona lelituna ku Jehova nelibonahala ka likezo ni mupilelo wabona. Mwa kopano yahae, kunani batu babañata bababutali belukona kuzamaya ni bona. Nizamaile ni batu babacwalo, mi banitusize hahulu.