1. Liñolo la Muekelesia 3:1, 7 lilulutañi?

LUNA babañwi lulata hahulu kubulela. Kono babañwi bona batabela kukuza. Liñolo fokutomile tuto ye, libonisa kuli kunani nako ya kubulela ni nako ya kukuza. (Mubale Muekelesia 3:1, 7.) Kono fokuñwi lukona kutabela kuli kambe mizwale ni likaizeli babañwi babulelanga. Mi mwendi neluka tabela kuli kambe babañwi hababulelangi hahulu.

2. Ki mañi yanani tukelo ya kulutomela likuka ka za nako yeluswanela kubulela ni mwakubulelela litaba?

² Jehova ki yena yalufile mpo ya kubulela. (Exo. 4:10, 11; Sin. 4:11) Mwa Linzwi lahae, ulutusa kuziba mwakuitusiseza hande mpo yeo. Mwa taba ye, lukanyakisisa mitala ya batu bababulezwi mwa Bibele yeka lutusa kuziba nako ya kubulela ni nako ya kukuza. Hape lukanyakisisa mwaikutwelanga Jehova ka za litaba zelubulela ku babañwi. Pili, halunyakisiseñi za nako yeluswanela kubulela.

3. Ka kuya ka liñolo la Maroma 10:14, ki ifi nako ya kubulela?

³ Luswanela kuitukiseza kubulela ka za Jehova ni za Mubuso wahae ka nako kaufela. (Mat. 24:14; mubale Maroma 10:14.) Haiba lueza cwalo, lukalikanyisa Jesu. Libaka leliñwi lelituna Jesu hanaatile fa lifasi kikuli ato luta batu niti ka za Ndatahe. (Joa. 18:37) Kono luswanela kuhupula kuli ki kwa butokwa hape kuziba mwakubulelela. Kacwalo, halutaluseza babañwi ka za Jehova, luswanela kueza cwalo “ka musa ni ka likute le lituna,” mi luswanela kukuteka maikuto a babañwi ni litaba zebalumela. (1 Pit. 3:15) Haiba lueza cwalo, haluna kubulela feela  ku bona kono mane luka baluta mi mwendi luka bafita kwa pilu.

4. Ka kuya ka liñolo la Liproverbia 9:9, litaba zelubulela likona kutusa cwañi babañwi?

⁴ Baana-bahulu baswanela kubulela haiba balemuha kuli muzwale kamba kaizeli yomuñwi utokwa kukalimelwa. Nihakulicwalo, baswanela kuketa nako yeswanela ya kubulela ilikuli basike batahisa kuli muzwale kamba kaizeli yo aikutwe kushubulwa. Mwendi bakatokwa kulibelela pili kuli baambole ni yena habali kwa mukunda. Baana-bahulu baswanela kulika mobakonela kaufela kuambola ni mutu ka likute. Nihakulicwalo, habaswaneli kupalelwa kumutusa ka kuitusisa likuka za mwa Bibele kuli azibe mwakuezeza likatulo zende. (Mubale Liproverbia 9:9.) Ki kabakalañi halusa swaneli kusaba kubulela hakutokwahala? Halunyakisiseñi mitala yemibeli ye: Mutala wapili ki wa muuna yanaatokwa kukalimela bana bahae, mi mutala wabubeli ki wa musali yanaatokwa kuambola ni mutu yanaakaba mulena kwapili.

5. Ki kabakalañi halukona kubulela kuli Muprisita Yapahami Eli naasikafa bana bahae kalimelo yeswanela?

⁵ Muprisita Yapahami Eli naanani bana babashimani bababeli banaalata hahulu. Kono bana bao nebasa kuteki Jehova. Ka kuba baprisita, nebanani misebezi ya butokwa yene baezanga kwa tabernakele. Kono nebaitusisize maswe maata abona, nebasa kuteki matabelo anaafiwa ku Jehova, mi nebaeza buhule bobumaswe bobuswabisa. (1 Sam. 2:12-17, 22) Ka kuya ka Mulao wa Mushe, bana ba Eli nebaswanela kubulaiwa, kono Eli naasika bafa kalimelo yeswanela mi naabatuhelezi kuzwelapili kusebeza kwa tabernakele. (Deut. 21:18-21) Jehova naaikutwile cwañi kabakala zanaaezize Eli? Naabulezi cwana ku Eli: ‘Kiñi haukuteka hahulu bana bahao kufita na?’ Jehova alela kutimeza bana ba Eli babamaswe bao.—1 Sam. 2:29, 34.

6. Luitutañi ku zeneezahezi ku Eli?

⁶ Luituta tuto ya butokwa ku zeneezahezi ku Eli. Haiba lulemuha kuli mulikanaa luna kamba wahabo luna ulobile mulao wa Mulimu, luswanela kubulela, kumuhupulisa likuka za Jehova. Mi luswanela kumutaluseza kuli ayo kupa tuso kwa baana baketile Jehova kuli balulise. (Jak. 5:14) Nikamuta lusike lwalikanyisa zanaaezize Eli, ka kukuteka mulikanaa luna kamba wahabo luna kufita kukuteka Jehova. Lutokwa kuba ni bundume kuli luambole ni mutu yatokwa kukalimelwa,  kono kueza cwalo kwakona kumutusa. Cwale halunyakisiseñi zanaaezize musali yomuñwi wa Muisilaele yabizwa Abigaili, mi mulemuhe molishutanela likezo zahae ni zanaaezize Eli.

7. Ki kabakalañi Abigaili hanaambozi ni Davida?

⁷ Abigaili neli musalaa muuna yanaafumile hahulu yabizwa Nabali. Davida ni baana banaali ni bona hane babaleha kusaba Mulena Saule, bayo tanda nako ni balisana ba mitapi ya Nabali mi basileleza mitapi yeo kwa masholi. Kono kana Nabali naaitebuhile tuso yeo? Kutokwa. Davida hanaalumile baana banaali ni bona ku Nabali kuli bayo mukupa lico ni mezi, Nabali ahalifa hahulu mi abashubula ka lipulelo zemaswe. (1 Sam. 25:5-8, 10-12, 14) Kabakaleo, Davida alela kubulaya baana kaufela ba ndu ya Nabali. (1 Sam. 25:13, 22) Kozi yeo neikona kutibelwa cwañi? Abigaili alemuha kuli yeo neli nako ya kubulela, mi ka bundume, ayo katanyeza baana bane basweli lilwaniso ba 400, bane banyemile, ili bane bashwile tala, mi aambola ni Davida.

8. Luitutañi kwa mutala wa Abigaili?

⁸ Abigaili hanaakopani ni Davida, aambola ni yena ka bundume, ka likute, ni ka nzila yekolwisa. Nihaike kuli Abigaili haki yena yanaatahisize butata, aikupela swalelo ku Davida. Amuhupulisa tulemeno totunde twanaanani tona mi naaitingile ku Jehova kuli naaka mutusa. (1 Sam. 25:24, 26, 28, 33, 34) Sina Abigaili, ni luna luswanela kuba ni bundume bwa kubulela haiba lulemuha kuli mutu yomuñwi ubata kueza nto yemaswe. (Samu 141:5) Luswanela kuambola ni yena ka likute, kono lutokwa kubonisa bundume. Haiba lufa mutu yomuñwi kelezo yatokwa, lukabonisa kuli lu mulikani wa niti.—Liprov. 27:17.

9-10. Ki lika mañi zebaswanela kuhupulanga baana-bahulu habafa mutu kelezo?

⁹ Baana-bahulu sihulu batokwa kuba ni bundume  bwa kuambola ni muzwale kamba kaizeli yaezize mafosisa. (Magal. 6:1) Baswanela kuhupula kuli ni bona habasika petahala mi nako yeñwi ni bona bakatokwa kufiwa kelezo. Kono taba yeo haiswaneli kubapaleliswa kufa sifosi kalimelo. (2 Tim. 4:2; Tite 1:9) Habafa mutu kalimelo, baitusisanga mpo yabona ya kubulela ka kuluta mutu yo ka nzila yende ni ka pilu-telele. Balata mizwale ni likaizeli babona, mi lilato leo libasusueza kubatusa. (Liprov. 13:24) Kono mulelo wabona omutuna ki kukuteka Jehova ka kuyemela likuka zahae ni kusileleza mizwale ni likaizeli mwa puteho kwa moya.—Lik. 20:28.

¹⁰ Selunyakisisize litaba zebonisa nako ya kubulela. Nihakulicwalo, ka linako zeñwi halutokwi kubulela sesiñwi. Ki butata bufi bolukona kukopana ni bona mwa miinelo yecwalo?

11. Ki swanisezo mañi yanaaitusisize Jakobo, mi ki kabakalañi haiswanela?

¹¹ Fokuñwi, kukona kulubela taata kuiswala mwa lipulelo zaluna. Muñoli yomuñwi wa Bibele Jakobo, naaitusisize swanisezo yeswanela kuli ataluse hande butata bo. Naabulezi kuli: “Mutu yasasitatali mwa manzwi, ki mutu yapetahalile, yakona kuzamaisa ni mubili wahae kaufela. Haiba lukenya litumo mwa milomo ya lipizi kuli liluutwe, fohe luetelela ni mubili wazona kaufela.” (Jak. 3:2, 3) Litumo litamiwanga kwa toho ni mwa mulomo wa pizi. Ka kuhoha muhala, mupahami wa pizi wakona kuzamaisa folofolo kamba kuiyemisa. Haiba mupahami asasikululi pizi ka kuswala ka taata kwa mihala, pizi ikakala kuitamaela inosi mi yakona kuikolofaza kamba mane kumuholofaza. Ka nzila yeswana, haiba lupalelwa kuiswala mwa lipulelo zaluna, lwakona kukena mwa butata. Halunyakisiseñi miinelo  yemiñwi yeka lutokwa kuli lube ni buiswalo halubulela.

12. Ki ifi nako ya kukuza?

¹² Muezanga cwañi haiba muzwale kamba kaizeli uziba taba yeñwi yebasa swaneli kuziba babañwi? Ka mutala, haiba mukopana ni muzwale kamba kaizeli yazwa kwa naha koukwalezwi musebezi waluna, kana mukenanga mwa muliko wa kumukupa kuli amitaluseze litaba ka butungi ka za mouezezwa musebezi waluna mwa naha yeo? Ki niti kuli munani milelo yeminde. Lwalata mizwale baluna, mi lubata kuziba zeezahala ku bona. Hape lubata kubulela ka kunonga halu balapelela. Nihakulicwalo, ye ki yona nako ya kukuza. Haiba luhapeleza mutu kulubulelela litaba zeli kunutu, lubonisa kuli halulati mutu yo ni mizwale ni likaizeli babasepile kuli haana kutaluseza mutu za musebezi wa kopano mwa naha yabona. Kaniti, halutabeli kuekeza kwa miinelo yetaata yebakopana ni yona mizwale ni likaizeli babapila mwa linaha moukwalezwi musebezi waluna. Ka mukwa oswana, mizwale ni likaizeli babapila mwa linaha zeo, habaswaneli kupatulula litaba za moupetelwa musebezi wa kukutaza ni misebezi yemiñwi ya kopano mwa naha yabona.

13. Sina mokuboniselizwe kwa Liproverbia 11:13, ki lika mañi zebaswanela kueza baana-bahulu, mi ki kabakalañi?

¹³ Baana-bahulu sihulu batokwa kusebelisa sikuka sa mwa Bibele sesi kwa Liproverbia 11:13 ka kubuluka likunutu. (Mubale.) Kueza cwalo kukona kuba taata sihulu haiba muuna-muhulu unyezi. Batu babanyalani batiisanga linyalo labona ka kuambolisana kamita ni kutalusa lika zebanahana, mobaikutwela, ni lika zebabilaeza. Kono muuna-muhulu waziba kuli haaswaneli kupatulula “likunutu” za mizwale ni likaizeli mwa puteho. Hanaaka eza cwalo, mizwale ni likaizeli nebasike bamusepa, mi naaka isinya libizo. Mizwale babanani buikalabelo mwa puteho habaswaneli kubulela buhata kamba kuba “ba malimi amabeli.” (1 Tim. 3:8; litaluso ze kwatasi) Taba yeo italusa kuli habaswaneli kupumanga kamba kuseba babañwi. Haiba muuna-muhulu walata musalaa hae, haana kumuimeza ka kumutaluseza litaba zasaswaneli kuziba.

14. Musalaa muuna-muhulu ukona kutusa cwañi muunaa hae kuba ni libizo lelinde?

¹⁴ Musalaa muuna-muhulu ukona kutusa muunaa hae kuba ni libizo lelinde ka kusa muhapelezanga kubulela litaba za kunutu. Musali hasebelisa kelezo ye, utusa muunaa hae, mi hape ukuteka ni batu bababulelezi muunaa hae litaba za kunutu. Sa butokwa nikufita kikuli utabisa Jehova kakuli utusa kuli mwa puteho kube ni kozo ni swalisano.—Maro. 14:19.

15. Jehova naaikutwile cwañi ka za balikani ba Jobo babalaalu, mi ki kabakalañi?

¹⁵ Lukona kuituta zeñata mwa buka ya Bibele ya Jobo ka za moluswanela kubulelela ni nako yeluswanela kubulela. Jobo hasaakopani ni miinelo yetaata yeshutana-shutana, kwataha baana babane kuli bato muomba-omba ni kumueleza. Baana bao nebainzi nako yetelele basabuleli sesiñwi. Nihakulicwalo, litaba zene babulezi baana babalaalu hasamulaho, ili Elifazi, Bilidadi, ni Zofari libonisa kuli nebasika itusisa nako yeo kunahanisisa mone bakatuseza Jobo. Kono nebasweli kunahanisisa mobaka fumanela mulatu ku Jobo. Litaba zeñwi zene babulezi nelinepahalile kono buñata bwa litaba zene babulezi ka za Jehova ni Jobo nesi zende mi neli za buhata. Nebatamelelize Jobo kuli ki mutu yamaswe. (Jobo 32:1-3) Jehova naaikutwile cwañi ka za taba yeo? Buhali bwa Jehova nebutukezi  baana babalaalu bao. Naabulezi kuli baana bao neli litoto mi naabataluselize kuli bakupe Jobo kuli abalapelele.—Jobo 42:7-9.

16. Luitutañi ku zene baezize bo Elifazi, Bilidadi, ni Zofari?

¹⁶ Kunani lituto lisikai zelukona kuituta ku zene baezize bo Elifazi, Bilidadi, ni Zofari. Tuto yapili kikuli, haluswaneli kuatula mizwale baluna. (Mat. 7:1-5) Kono luswanela kuteelezanga ku bona ka tokomelo pili lusika bulela kale. Kueza cwalo kuka lutusa kuutwisisa muinelo obali ku ona. (1 Pit. 3:8) Tuto yabubeli kikuli, halubulela, luswanela kubona teñi kuli manzwi aluna ki amusa mi ki a niti. (Maef. 4:25) Tuto yabulaalu kikuli, Jehova walemuhanga zelubulela ku babañwi.

17. Luitutañi kwa mutala wa Elihu?

¹⁷ Muuna wabune yanaapotezi Jobo neli Elihu, wahabo Abrahama. Jobo ni baana babalaalu hane baambola, Elihu naanzaa teeleza. Kusina kukakanya, naateelelize ka tokomelo hane banze baambola kakuli naaambozi ni Jobo ka musa mi naamufile kelezo yene mutusize kuba ni mubonelo oswanela. (Jobo 33:1, 6, 17) Elihu sihulu naabata kukuteka Jehova kufita kuipatela libubo kamba kukuteka mutu yomuñwi. (Jobo 32:21, 22; 37:23, 24) Mutala wa Elihu ululuta kuli kunani nako ya kukuza ni kuteeleza. (Jak. 1:19) Hape luituta kuli halufa mutu kelezo, mulelo waluna omutuna ki kukutekehisa Jehova isiñi kuipatela libubo.

18. Lukona kubonisa cwañi kuli lwaitebuha mpo ya kubulela?

¹⁸ Lubonisa kuli lwaitebuha mpo ya kubulela ka kulatelela kelezo ya mwa Bibele yebonisa nako ya kubulela ni moluswanela kubulelela. Mulena Salumoni yabutali naasusumelizwe kuñola kuli: “Linzwi lelibulezwi ka nako yeswanela liswana sina maapule a gauda a mwa likabisa za silivera.” (Liprov. 25:11) Haiba luteeleza ka tokomelo babañwi hababulela, ni kunahanisisa pili lusika bulela kale, manzwi aluna akaba amande ni a butokwa sina maapule a gauda. Mi ibe kuli lubulela hahulu kamba kutokwa, lipulelo zaluna likatiisa babañwi, mi lukatabisa Jehova. (Liprov. 23:15; Maef. 4:29) Kaniti, halueza cwalo, lubonisa kuli lwaitebuha mpo yeo yezwa ku Mulimu!