Kaizeli yabizwa Sara * utalusa kuli: “Ni mutu yanani maswabi. Kacwalo, hanilukuluhangi haniinzi ni batu babasa sabi kubulela maikuto abona. Kono niikutwanga kulukuluha haniinzi ni mutu yawile pilu ni yaikokobeza. Nakona kumubulelela moniikutwela ni kumutaluseza miinelo yetaata yenikopana ni yona. Balikani baka babatuna ki babawile pilu ni babaikokobeza.”

Zene babulezi bo Sara lilutusa kulemuha kuli haiba luba bababunolo batu bakatabela kuba balikani baluna. Hape haluba batu bababunolo, lukatabisa Jehova. Linzwi lahae libulela kuli: “Muapale . . . bunolo.” (Makolo. 3:12) Bunolo ki nto mañi? Jesu naabonisize cwañi bunolo? Mi kuba ni kalemeno kao kukona kulutusa cwañi kuba ni tabo mwa bupilo?

Bunolo * ki kalemeno kabonisa mutu yawile pilu. Mutu yabunolo uezanga babañwi hande mi waiswalanga hanyemiswa ki babañwi.

Kuba batu bababunolo hakutalusi kuli lwafokola. Linzwi la Sigerike lelitolokilwe kuli “bunolo” neliitusisizwe kutalusa pizi ya mwa naheñi yetapisizwe. Niha itapisizwe cwalo hakutalusi kuli haisana maata, kakuli ilutilwe feela mwakuitusiseza maata ayona. Ka mukwa oswana, kuli lube batu bababunolo lutokwa kuba ni buiswalo ni kupilisana ka kozo ni babañwi.

Mwendi lukana lwabulela kuli: ‘Na hanina kalemeno ka bunolo.’ Batu babañata mwa lifasi banani buhali mi habana pilu-telele; kacwalo, kukona kulubela taata kubonisa kalemeno ka bunolo. (Maro. 7:19) Taba yeo ibonisa kuli lutokwa kuikataza kuli lube ni kalemeno kao, kono moya wa Jehova okenile uka lutusa kuzwelapili kuikataza kuli lube batu bababunolo. (Magal. 5:22, 23) Ki kabakalañi haluswanela kuikataza kuba ni kalemeno ka bunolo?

Kuba batu bababunolo kukona kutahisa kuli babañwi batabele kuba balikani baluna. Sina bo Sara bababulezwi kwa makalelo, kaufelaa luna lutabela kuswalisana ni batu bababunolo. Jesu ki mutala omunde wa mutu yabunolo ni yasishemo. (2 Makor. 10:1) Nihaiba banana bane basa muzibi nebabata kuba bukaufi ni yena.—Mare. 10:13-16.

Kuba batu bababunolo kwatusa mi kutusa ni batu bolupila ni bona. Haiba lu batu bababunolo, haluna kuzwafa kamba kuhalifa kapili. (Liprov. 16:32) Kueza cwalo kulutusa kusafoseza babañwi, sihulu batu bolulata, kakuli haiba lufoseza  babañwi, lukaikutwa bumaswe. Kuzwa fo, kuba batu bababunolo kutusa batu babañwi kakuli haluna kueza lika zebautwisa butuku.

Jesu naali mutu yabunolo kwa batu kaufela kusina taba kuli naanani buikalabelo bobutuna mi naanani lika zeñata za kueza. Batu babañata bane bapila ka nako ya bukombwa bwahae bwa fa lifasi nebakopana ni miinelo yetaata mi nebaimezwi; kacwalo nebatokwa kukatuluswa. Kaniti, batu nebaomba-ombilwe hahulu Jesu hanaa babulelezi kuli: “Hamutahe ku na, . . . kakuli ninani musa mi niwile pilu”!—Mat. 11:28, 29.

Ki lika mañi zekona kulutusa kuba batu bababunolo sina Jesu? Luswanela kuituta Linzwi la Mulimu kuli luzibe mo Jesu naasebelisanezi ni batu ni mwanaatiyezi miinelo yetaata. Kacwalo, halukopana ni miinelo yekona kutahisa kuli kulubele taata kuba bababunolo, luswanela kueza molukonela kaufela kulikanyisa Jesu. (1 Pit. 2:21) Halunyakisiseñi lika zetaalu zenetusize Jesu kuba mutu yabunolo.

Jesu naali mutu yaikokobeza. Jesu naabulezi kuli naali ‘yamusa mi naawile pilu.’ (Mat. 11:29) Bibele ibulela za musa ni buikokobezo ka nako yeswana kakuli tulemeno totubeli to twaswalisana.—Maef. 4:1-3.

Kuba ni buikokobezo kulutusa kusahalifa kapili babañwi haba lufoseza. Jesu naaezize cwañi batu hane bamutamelelize taba ya kuli “ki wa micomibi” mi “ki munwi wa waine”? Naabonisize kuli taba yeo ki ya buhata ka mupilelo wahae, mi bakeñisa kuli naaikokobeza, naabulezi ka musa kuli “butali bupakwa kuli bulukile ka misebezi yabona.”—Mat. 11:19.

Haiba mutu abulela taba yeñwi yemaswe ka za mubala wa litalo lamina, kamba kabakala kuli mu baana kamba mu basali, kamba kabakala simuluho yamina, neikaba hande kumualaba ka kuwa pilu. Muzwale yabizwa Peter, yali muuna-muhulu mwa puteho yeñwi kwa South Africa, utalusa kuli: “Mutu yomuñwi haninyemisa bakeñisa lika zabulezi, niipuzanga kuli, ‘Kambe ki Jesu naakaeza cwañi mwa muinelo wo?’” Muzwale yo uekeza kubulela kuli: “Niitutile kuli hanifosezwa, haniswaneli kuhalifa kapili.”

Jesu naautwisisa kuli batu habasika petahala. Balutiwa ba Jesu nebabatanga kueza lika zende, kono bakeñisa kuli nebasika petahala, fokuñwi nebapalelwanga kueza cwalo. Ka mutala, fa busihu bone butatamiwa ki lizazi lanaashwile, Jesu naakupile Pitrosi, Jakobo, ni Joani kuli bazwelepili kutona ni yena, kono nebapalezwi kueza cwalo. Nihakulicwalo, Jesu naabonisize kuli naautwisisa libaka hane balobezi ka kubulela kuli: “Moya ona walata, kono nama yafokola.” (Mat. 26:40, 41) Bakeñisa kuli naaziba kuli nebasika petahala, Jesu naasika filikana kabakala zene baezize baapositola bahae.

Kaizeli yabizwa Mandy naalata hahulu kunyaza-nyaza babañwi, kono cwale usweli kulika ka taata kulikanyisa mutala wa Jesu wa kuba yabunolo. Utalusa kuli: “Kuhupula kuli batu habasika petahala kunitusanga kuisa pilu kwa tulemeno totunde tobanani tona sina mwaezezanga Jehova.” Ni mina haiba mulikanyisa mutala wa Jesu ka kuhupula kuli mizwale ni likaizeli bamina habasika petahala, hamuna kufilikana kapili haba mifoseza.

Jesu naasiile lika kaufela mwa mazoho a Mulimu. Jesu hanaali fa lifasi, naatiyezi lika zemaswe zene bamueza batu. Batu nebasa muutwisisi, neba mutoile, mi neba munyandisize hahulu. Nihakulicwalo, naazwezipili kubonisa musa kakuli ‘naaipeile ku yaatula ka kuluka.’ (1 Pit. 2:23) Jesu naaziba kuli Ndatahe wa kwa lihalimu naaka mutusa kutiyela miinelo yetaata mi naakafa koto batu bane bamunyandisa.

Haiba batu basa luezi hande mi lueza lika inze luhalifile, lukatatafaza feela muinelo. Ki lona libaka Bibele haibulela kuli: “Buhali bwa mutu habutahisi kuluka kwa Mulimu.” (Jak. 1:20) Fokuñwi, lwabanga ni libaka la kuhalifa, kono luswanela kutokomela kakuli lwakona kueza mafosisa bakeñisa kuli halusika petahala.

Kaizeli yabizwa Cathy wa kwa Germany naabulelanga kuli: ‘Haiba nisaicemeli, hakuna yaka niyemela.’ Kono hanaakalile kusepa Jehova, mubonelo wahae wacinca. Bo Cathy bali: “Cwale hanisana moya wa kuicemela. Kuziba kuli Jehova ki yena yanani maata a kufelisa bumaswe kaufela, kunitusanga kueza lika ka kuwa pilu.” Haiba mukile mwaezwa  maswe ki mutu yomuñwi, kulikanyisa mutala wa Jesu wa kusiya lika kaufela mwa mazoho a Mulimu kuka mitusa kueza lika ka kuwa pilu.

Jesu naabulezi kuli kuba ni musa kamba kuba bababunolo kwakona kulutusa kuba ni tabo. Naaize: “Tabo ki ya babanani musa.” (Mat. 5:5) Halunyakisiseñi mo kuba bababunolo kukona kumituseza mwa miinelo yelatelela.

Kuba bababunolo kukona kumitusa kupilisana hande ni bakumina hamusa lumelelani ni bona. Muzwale Robert wa kwa Australia utalusa kuli: “Senibulezi lika zeñata ku bakuluna zebautwisize butuku, ili ka kusalela. Kono mutu hasaabulezi lika ka bunyemi, haakoni kuicanganisa inge kuli hakuna zeezahalile. Neniikutwile hahulu bumaswe hane nilemuhile kuli neniutwisize bakuluna butuku kwa pilu.”

“Kaufelaa luna lwasitatalanga hañata” mwa lipulelo, mi haiba lubulela ka kusanahanisisa, haluna kuba ni kozo mwa linyalo. (Jak. 3:2) Haluipumana mwa muinelo ocwalo, kuba bababunolo kwakona kulutusa kuwa pilu ni kuiswala mwa lipulelo.—Liprov. 17:27.

Bo Robert nebaezize mone bakonela kaufela kuba batu babawile pilu ni kuba ni buiswalo. Kueza cwalo neku batusize cwañi? Batalusa kuli: “Mazazi a seniezanga kuli nako kaufela hanisa lumelelani ni bakuluna, nilikanga ka taata kuteeleza ku bona ka tokomelo, kubulela ka kuwa pilu, ni kusaakufa kuhalifa. Na ni bakuluna seluutwana hahulu.”

Kuba batu bababunolo kulutusa kuutwana ni babañwi. Batu babaakufanga kuhalifa hababangi ni balikani babañata. Kono kuba bababunolo kulutusa “kubuluka . . . kozo yetamahanya.” (Maef. 4:2, 3) Bo Cathy bababulezwi kwamulaho batalusa kuli: “Kuba mutu yabunolo kunitusize kusebelisana hande ni babañwi nihaike kuli batu babañwi kutaata kusebelisana ni bona.”

Kuba bababunolo kulutusa kuba ni kozo ya mwa munahano. Bibele ibonisa kuli “butali bobuzwa kwahalimu” butahisa kuli lube batu bababunolo ni kuba ni kozo. (Jak. 3:13, 17) Mutu yabunolo unani “pilu yewile.” (Liprov. 14:30) Muzwale yomuñwi yabizwa Martin, yanaaezize mwakonela kaufela kuba ni kalemeno ka bunolo, utalusa kuli: “Cwale hanisa ñañelelanga kuli batu baeze lika zenitabela feela na, mi seninani kozo ya mwa munahano ni tabo.”

Niti kikuli lutokwa kuikataza kuli lube batu bababunolo. Muzwale yomuñwi naabulezi kuli: “Kubulela feela niti, nisahalifanga hahulu nihaiba ka nako ye.” Kono Jehova, yena yabata kuli lube batu bababunolo, uka lutusa kuba ni kalemeno kao. (Isa. 41:10; 1 Tim. 6:11) ‘Ukafeleleza kululuta’; uka ‘lufa maata.’ (1 Pit. 5:10) Hamulaho wa nako, ni luna sina muapositola Paulusi, lukaba ni ‘musa ni sishemo sa Kreste.’—2 Makor. 10:1.