1, 2. (a) Bupilo nebukaba cwañi kambe Bibele neisiyo? (b) Ki taba mañi yekatahisa kuli lutusiwe hahulu ki Linzwi la Mulimu?

KANA mukile mwalika kunahana mone bukabela bupilo bwamina kambe Bibele neisiyo? Nemusike mwaba ni buka yesepeha yeneka mitusa kuziba mwakupilela bupilo bwamina zazi ni zazi. Nemusike mwakona kualaba lipuzo ka za Mulimu, bupilo, ni nako ya kwapili. Mi nemusike mwaziba litaba zebonisa mwanaaezelize batu Jehova mwa linako za kwamulaho.

² Kono luitumela kuli haluyo mwa muinelo ocwalo. Jehova ulufile Linzwi lahae, yona Bibele. Mi ulusepisize kuli litaba zefumaneha mwateñi likaina kuya kuile. Muapositola Pitrosi naakutezi kubulela manzwi afumaneha kwa Isaya 40:8. Ki niti kuli liñolo leo haliami luli kwa Bibele, kono manzwi añozwi mwateñi akona hape kuama kwa litaba zefumaneha mwa Bibele. (Mubale 1 Pitrosi 1:24, 25.) Niteñi, lukona feela kutusiwa ki litaba zeñozwi mwa Bibele haiba liñozwi mwa puo yeluutwisisa hande. Batu babalata Linzwi la Mulimu sebazibile hande taba yeo. Ka lilimo-limo, batu babañwi babasepahala batiyezi miinelo yetaata kuli batoloke ni kuhasanya Bibele. Takazo yabona neilumelelana ni tato ya Mulimu ya kuli “batu ba  mufuta kaufela bapiliswe mi babe ni zibo yenepahezi ya kuziba niti.”—1 Tim. 2:3, 4.

3. Lukanyakisisañi mwa taba ye? (Mubone siswaniso sesi fa likepe 18.)

³ Mwa taba ye, lukanyakisisa mitala yebonisa molipunyuhezi Linzwi la Mulimu kusina taba ni (1) kucinca kwa lipuo, (2) kucinca kwa mibuso kone kutahisize kuli puo yebulelwa hahulu ki batu babañata icince, ni (3) kulwaniswa kwa musebezi wa kutoloka Bibele mwa lipuo zeñwi. Kunyakisisa litaba ze, kuka lutusa cwañi? Kuka lutusa kuitebuha hahulu Linzwi la Mulimu. Hape kuka lutusa kulata hahulu Musimululi wa Bibele, yanaa lufile yona kuli ilutuse.—Mika 4:2; Maro. 15:4.

4. (a) Lipuo licincanga cwañi hamulaho wa nako? (b) Ki taba mañi yebonisa kuli Mulimu waluna haketululi puo ifi kamba ifi, mi muikutwa cwañi ka za teñi?

⁴ Hamulaho wa nako, lipuo zacincanga. Manzwi ni lipulelo zeitusiswanga mwa lipuo zacincanga mi libanga ni litaluso zenca. Mwendi mwakona kuhupula mitala ya mwa puo yamina yebonisa moicincelize puo yeo. Mane nihaiba Siheberu ni Sigerike, zona lipuo zeneitusisizwe kuñola mañolo amañata mwa Bibele, ni zona licincize. Siheberu ni Sigerike sa miteñi ye, sishutana hahulu ni mone sibulelelwa mwa linako za litaba za Bibele. Kacwalo, buñata bwa batu batokwa kubala Bibele yetolokilwe kuzwa mwa puo yeñwi ilikuli bautwisise Linzwi la Mulimu—mane nihaiba bona babaziba Siheberu ni Sigerike sa miteñi ye. Babañwi baikutwile kuli baswanela kuituta Siheberu ni Sigerike sene siitusiswanga mwa linako za kwamulaho kuli bakone kuutwisisa hande Bibele. Kono kueza cwalo hakukoni kubatusa hahulu ka mobanahanela. * Luitumela hahulu kuli Bibele kamba likalulo zayona selitolokilwe mwa lipuo zefitelela 3,000. Kaniti luli Jehova ubata kuli batu ba “macaba kaufela ni mishobo ni lipuo” batusiwe ki linzwi lahae. (Mubale Sinulo 14:6, litaluso ze kwatasi.) Taba yeo iswanela kumitusa kusutelela hahulu ku Mulimu waluna yalilato ni yasaketululi.—Lik. 10:34.

5. Ki kabakalañi Bibele ya King James Version hane itabelwa hahulu ki batu babañata?

⁵ Sina feela molicincezanga lipuo kaufela, lipuo moitolokilwe Bibele ni zona zacincanga hamulaho wa nako. Puo yeñozwi mwa toloko ya Bibele yakona kuba yesautwisisehi hamulaho wa nako. Munyakisise mutala oama toloko yeñwi ya Bibele ya Sikuwa. Bibele ya King James Version neihatisizwe pili ka 1611. Bibele yeo ki yeñwi ya Libibele za Sikuwa zenetabelwa hahulu ki batu babañata, mi hamulaho wa nako, puo yeneeñozwi mwateñi neikalile kuitusiswa hahulu ki batu bababulela Sikuwa. * Nihakulicwalo, Bibele ya King James Version neisika itusisa hahulu libizo la Mulimu. Mwa Bibele yeo, libizo la “Jehova” lifumaneha feela mwa litimana lisikai, mi liyolisizwe ka linzwi la “MULENA” leliñozwi ka litaku zetuna mwa litimana zeñwi za Mañolo A Siheberu, ili mone lifumaneha libizo la Mulimu kwa makalelo. Mwa litoloko za Bibele yeo zenehatisizwe hasamulaho, linzwi la “MULENA” neliñozwi ka litaku zetuna ni mwa litimana zeñwi za Mañolo A Sigerike A Sikreste. Ka kueza cwalo, Bibele ya King James Version neibonisize litimana mone liswanela kufumaneha libizo la Mulimu mwa kalulo ya Bibele yezibahala sina Testamente Yenca.

6. Ki kabakalañi haluitebuha hahulu kuba ni Bibele ya Toloko ya Lifasi Lelinca?

⁶ Nihakulicwalo, hamulaho wa nako yetelele, manzwi amañata anaaitusisizwe mwa Bibele ya King James Version haasaitusiswa kacenu.  Kubile cwalo ni kwa Libibele zenetolokilwe kwamulaho mwa lipuo zeñwi. Kana haluitebuhi kuba ni Bibele ya Toloko ya Lifasi Lelinca yeitusisa puo ya miteñi ye? Bibele ye ifumaneha mutumbi kamba mwa likalulo zayona mwa lipuo zefitelela 150, ili kutalusa kuli batu babañata banani Bibele ye, mwa lipuo zabona. Puo yeutwahala yeitusisizwe mwa Bibele ye, itahisa kuli Linzwi la Mulimu lifite kwa lipilu zaluna. (Samu 119:97) Mi taba ya butokwa kikuli, Bibele ya Toloko ya Lifasi Lelinca ikutiselize libizo la Mulimu mwa libaka zalona zeswanela mwa Mañolo.

7, 8. (a) Ki kabakalañi Majuda babañata bane bapila mwa lilimo za ma 200 B.C.E. hane basakoni kuutwisisa Mañolo A Siheberu? (b) Bibele ya Sigerike ya Septuagint ki Bibele yecwañi?

⁷ Fokuñwi kucinca kwa mibuso kutahisize kuli puo yebulelwa hahulu ki batu babañata icince. Mulimu utusize cwañi kuli licinceho zecwalo lisike zapaleliswa Linzwi lahae kuutwahala kwa batu? Lufumana kalabo ka kunyakisisa mutala wa zeneezahezi mwa linako za kwamulaho. Libuka ze 39 zapili za Bibele neliñozwi ki Maisilaele, bona Majuda. Ki bona ‘bane bafilwe manzwi akenile a Mulimu’ sapili. (Maro. 3:1, 2) Kono mwahalaa lilimo za ma 200 B.C.E., Majuda babañata nebasa utwisisi Siheberu. Ki kabakalañi hane basautwisisi Siheberu? Kakuli Alexandere Yomutuna naatahisize kuli Mubuso wa Magerike uyanduluke mwa lifasi hamulaho wa kuhapa linaha zeñwi. (Dan. 8:5-7, 20, 21) Mubuso wo hane unze uyanduluka cwalo, Sigerike saba yona puo yeneitusiswa hahulu ki batu babañata bane babusiwa ki mubuso wo, kukopanyeleza cwalo ni Majuda bane bahasanezi mwa linaha zeñata. Kono bakeñisa kuli Majuda babañata nese batwaezi hahulu kubulela Sigerike, buñata bwabona neku babelanga taata kuutwisisa Mañolo A Siheberu. Batu bao nebaka tusiwa cwañi?

⁸ Ibato ba fahalaa lilimo za ma 200 B.C.E., libuka za makalelo zeketalizoho za Bibele nelitolokilwe kuzwa mwa Siheberu kuya mwa Sigerike. Musebezi wa kutoloka Mañolo A Siheberu kaufela neufelizwe mwa lilimo za ma 100 B.C.E. Libuka za mwa Bibele zenetolokilwe zeo nelibizizwe Bibele ya Sigerike ya Septuagint. Bibele ya Septuagint ki yona Bibele yapili ya Sigerike yenetolokilwe kuzwa mwa Mañolo A Siheberu kaufela.

9. (a) Bibele ya Septuagint ni litoloko zeñwi za kwa makalelo nelitusize cwañi babali ba Linzwi la Mulimu? (b) Ki kalulo ifi ya Mañolo A Siheberu yemutabela hahulu?

⁹ Bibele ya Septuagint neitusize hahulu Majuda bane babulela Sigerike ni batu babañwi kuli bakone kubala Mañolo A Siheberu. Munahane feela tabo yetuna yene babile ni yona hane bakona cwale kubala ni kuutwisisa Linzwi la Mulimu mwa puo yabona! Hamulaho wa nako, likalulo zeñwi za Bibele zatolokiwa mwa lipuo zeñwi zenebulelwa hahulu, zecwale ka Sisiria, Sigothi, ni Silatini. Buñata bwa babali hane babalanga Mañolo Akenile mwa puo yene bakona kuutwisisa, nebanani likalulo zene batabelanga hahulu mwa Bibele, sina luna halunani mañolo acwalo mwa Bibele kacenu. (Mubale Samu 119:162-165.) Kaniti luli, Linzwi la Mulimu lizwezipili kupunyuha kusina taba ni kucinca kwa lipuo zebulelwa hahulu ki batu babañata.

10. Ki kabakalañi batu babañata hane basakoni kuba ni Bibele mwa miteñi ya John Wycliffe?

¹⁰ Ka linako zeñwi, babusi babamaata balikile kupaleliswa batu-tu feela kuba ni Bibele. Kono babatabela Linzwi la Mulimu batiyezi twaniso yecwalo. Ka mutala, munyakisise zanaatalimani  ni zona caziba wa litaba za bulapeli yabizwa John Wycliffe, yanaapilile mwa lilimo za ma 1300. Naalumela kuli mutu kaufela uswanela kutusiwa ki Linzwi la Mulimu. Kono mwa miteñi yahae, nekuli taata kuli batu-tu feela mwa England babe ni Bibele. Kabakalañi? Libaka leliñwi kikuli, babañata nebasa koni kuba ni Bibele, kakuli Libibele zene liteñi ka nako yeo neli za kukopisa ka mazoho mi nelitula hahulu. Mi hape buñata bwa batu nebasa zibi kubala ni kuñola. Ki niti kuli batu bao mwendi nebautwanga litaba za mwa Bibele halibalwa kwa keleke. Kono mwendi nebasa utwisisangi litaba zeo. Kabakalañi? Kakuli Bibele (ya Vulgate) yeneeitusiswanga ki Keleke neiñozwi mwa Silatini. Kono mwa lilimo za mwahalaa 500 kuisa 1500 A.D., batu babañata nese batuhezi kubulela puo ya Silatini! Nebaka kona cwañi kuutwisisa litaba za butokwa zefumaneha mwa Bibele?—Liprov. 2:1-5.

11. Bibele ya Wycliffe neitusize cwañi batu?

¹¹ Ka 1382, nekuhatisizwe Bibele ya Sikuwa yenetilo bizwa Bibele ya Wycliffe. Kapili-pili, balateleli ba Wycliffe batabela hahulu Bibele yeo. Ka kubata kuli Linzwi la Mulimu lifite kwa minahano ni lipilu za batu-tu feela, balateleli ba Wycliffe bao bane batamanga misipili yemitelele, ili bane babizwa Malollard, nebazamayanga ka mahutu inze bakutaza fa munzi ni munzi mwa naha kaufela ya England. Hañata bakutazi bao hane bafumananga batu, neba babalelanga likalulo za Bibele ya Wycliffe, mi neba basiyelanga likalulo za Bibele zeo zenekopisizwe ka mazoho. Musebezi one bapetile neutusize hahulu, mi watahisa kuli batu bakale hape kutabela kubala Linzwi la Mulimu.

12. Babahulu ba bulapeli nebaezize cwañi hane baboni misebezi ya Wycliffe ni balateleli bahae?

¹² Babahulu ba bulapeli nebaezize cwañi hane baboni misebezi ya Wycliffe ni balateleli bahae? Batoya hahulu Wycliffe, Bibele yahae, ni balateleli bahae. Babahulu ba bulapeli bao banyandisa balateleli ba Wycliffe ni kubata Libibele za Wycliffe, mi hase balifumani, balisinya. Mane Wycliffe niha naashwile, babahulu ba bulapeli bao neba muunga kuli neli mukwenuheli. Ki niti kuli nebasa koni kumunyandisa hape, kakuli naasashwile. Nihakulicwalo, babahulu ba bulapeli bao bapumbula masapo ahae ni kuacisa, kihona banepela mufuse waona mwa nuka yebizwa Swift. Kono Keleke neisa koni kutibela batu kubala ni kuutwisisa Linzwi la Mulimu. Mwa lilimo zeñata-ñata zenelatelezi, batu babañata mwa Yurope ni libaka zeñwi za lifasi bakala musebezi wa kutoloka ni kuhasanya Bibele, kuli batuse batu-tu feela.

13. Ki buikolwiso mañi bolunani bona, mi taba yeo itiisa cwañi tumelo yaluna?

¹³ Bakreste kacenu habaswaneli kunahana kuli musebezi wa kutoloka Bibele ya Septuagint, Bibele ya Wycliffe, Bibele ya King James Version, kamba toloko ya Bibele ifi kamba ifi, neuezizwe ka kususumezwa ki moya wa Mulimu. Kono halunyakisisa litaba zeneezahezi hane kutolokiwa Libibele zeo ni Libibele zeñwi zeñata zehatisizwe, lutusiwa kuba ni buikolwiso bo: Linzwi la Jehova lipunyuhile sina feela mwanaasepiselize. Kana taba yeo haitiisi tumelo yamina ya kuli lisepiso za Jehova zeñwi kaufela ni zona likatalelezwa?—Josh. 23:14.

14. Linzwi la Mulimu lilutusa cwañi kutiisa lilato laluna ku yena?

¹⁴ Kunyakisisa moipunyuhezi Bibele mwa lilimo-limo zefitile kutiisa tumelo yaluna, mi hape kutiisa lilato laluna ku Jehova. * Mane ki lona libaka hanaa lufile Linzwi lahae. Ki kabakalañi hanaasepisize kuli Linzwi lahae likaina kuya kuile? Kabakala kuli walulata, mi ululuta kuli lufumane tuso. (Mubale Isaya 48:17, 18.) Kacwalo, luswanela kuitebuha lilato lalubonisa Jehova ka kumulata ni luna ni kumamela milao yahae.—1 Joa. 4:19; 5:3.

15. Lukanyakisisañi mwa taba yetatama?

¹⁵ Haiba luli lwaitebuha Linzwi la Mulimu, lukabata kutusiwa ki lona. Lukona kueza cwañi kuli lutusiwe hahulu halubala Bibele ka butu? Lukona kutusa cwañi batu bolukutaza ku bona mwa bukombwa kuli baitebuhe Bibele? Babafanga lingambolo fa libulelelo bakona kuezañi kuli litaba zebaluta litome fa Mañolo? Lukanyakisisa likalabo kwa lipuzo zeo mwa taba yetatama.