1, 2. (a) Kusaba ni buiswalo kukona kutahisañi? (b) Ki kabakalañi haluswanela kunyakisisa taba ya kuba ni buiswalo kacenu?

BUISWALO ki kalemeno kakazwa ku Mulimu. (Magal. 5:22, 23) Jehova unani buiswalo bobupetehile. Kono batu bona habasika petahala, kacwalo kubabelanga hahulu taata kuzwelapili kuba ni buiswalo. Mane matata amañata ebakopana ni ona batu kacenu, atiswa ki kutokwa buiswalo. Kusaba ni buiswalo kokucwalo kukona kutahisa kuli batu bazina-zine kueza misebezi ya butokwa ka nako yeswanela ni kusasebeza ka taata kwa sikolo kamba kwa mubeleko. Hape kutokwa buiswalo kukona kutahisa lipulelo zemaswe, kukolwa bucwala, kuba ni mifilifili, kufela kwa manyalo, kuipatiseza likoloti, kupalelwa kutuhela mikwa yemaswe, kutamiwa mwa tolongo, matata a mwa munahano, matuku a sihule, limba za mwa bucwañi, ni zeñwi cwalo.—Samu 34:11-14.

² Kaniti luli, batu babasina buiswalo baipatisezanga matata ni kutahiseza babañwi matata. Mi butata bo bwa kutokwa buiswalo busweli bwaekezeha. Mwa lilimo za ma 1940, nekuezizwe lipatisiso kuli kuzibwe haiba batu nebanani buiswalo, kono lipatisiso za cwanoñu fa libonisize kuli kutokwa buiswalo kuekezehile hahulu. Taba yeo haikomokisi batu bababalanga Linzwi la Mulimu kakuli Bibele neipolofitile kuli mwa “mazazi a mafelelezo,” batu bakaba “babasina buiswalo.”—2 Tim. 3:1-3.

3. Ki kabakalañi Bakreste habaswanela kuba ni buiswalo?

 ³ Ki kabakalañi hamuswanela kuba ni buiswalo? Halunyakisiseñi mabaka amabeli a butokwa. Libaka lapili kikuli, batu babanani buiswalo hababangi ni matata amañata amatuna. Haki batu ba sizuhela, babanga ni balikani babande, mi habanyemangi kapili, kubilaela-bilaela kamba kulembwala sina mobaezezanga batu babanani kayeye. Libaka labubeli kikuli, luswanela kuhanyeza miliko ni kutibela litakazo zemaswe kuli luzwelepili kuba balikani ba Mulimu. Bo Adama ni Eva nebapalezwi kueza cwalo. (Gen. 3:6) Mi kuzwa ka yona nako yeo, batu babañwi bapalezwi kubonisa kalemeno ka butokwa hahulu kao, mi baipumani mwa matata amatuna.

4. Ki lika mañi zekona kutusa batu babalika ka taata kuba ni buiswalo?

⁴ Hakuna mutu yasika petahala yakona kubonisa buiswalo ka kupetahala. Jehova waziba miinelo yetaata yebakopana ni yona batanga bahae habanze balika ka taata kubonisa buiswalo, mi ubata kubatusa kuli batule mikwa yabona yetiswa ki sibi. (1 Mal. 8:46-50) Ka kuba Mulikani yalilato, utusa batu babasepahala bababata kumusebeleza kuli basike bazwafa, niha bafumana taata kubonisa buiswalo mwa bupilo bwabona. Halunyakisiseñi mutala omunde hahulu wa Jehova wa kubonisa buiswalo. Hasamulaho, lukanyakisisa zelukona kuituta kwa mitala yeminde ni mitala yemaswe ya batu bababulezwi mwa Bibele. Mi hape lukanyakisisa liakalezo zekona kulutusa kuzwelapili kuba ni buiswalo.

5, 6. Jehova ulutomezi cwañi mutala wa kubonisa buiswalo?

⁵ Jehova ubonisa kalemeno ka buiswalo ka nzila yepetahalile, kakuli misebezi kaufela yaeza ipetahalile. (Deut. 32:4) Kono luna halusika petahala. Nihakulicwalo, kuli luutwisise zekutalusa kuba ni buiswalo, lutokwa kunyakisisa mutala wa Jehova ilikuli lumulikanyise hande. Jehova ubonisize cwañi kuli unani buiswalo?

⁶ Munahane Jehova mwanaaboniselize buiswalo Satani hanaa mukwenuhezi. Taba yeo neitokwa kutatululwa. Kusina kukakanya, taba yanaazusize Diabulosi neitahisize kuli mangeloi asepahala ku Mulimu akomoke hahulu, ahalifiswe ki taba yeo, ni kunyaza zanaaezize Diabulosi. Mwendi ni mina muikutwanga cwalo hamubona manyando kaufela atisizwe ki Satani. Kono Jehova naasika tatulula taba yeo honafo feela. Naaitatuluzi ka nako yeswanela ni ka nzila yeswanela. Mwa taba ya bukwenuheli bwa Satani, ubonisize kuli haakufi kuhalifa mi unani katulo yelukile. (Exo. 34:6; Jobo 2:2-6) Ki kabakalañi Jehova hatuhelezi taba ye ka nako yetelele? Kakuli hatabeli kuli mutu ufi kamba ufi atimezwe, kono “utabela kuli batu kaufela babake.”—2 Pit. 3:9.

7. Luitutañi kwa mutala wa Jehova?

⁷ Buiswalo bwa Jehova bululuta kuli ni luna luswanela kunyakisisanga miinelo ka tokomelo pili lusika bulela taba yeñwi kamba kueza nto yeñwi; haluswaneli kuezanga lika ka kayeye. Hamubata kueza katulo ya butokwa, mubange ni nako ya kunahanisisa taba yeo kuli mueze katulo yende. Mulapele kuli mufiwe butali bobuka mitusa kubulela kamba kueza lika zeswanela. (Samu 141:3) Haiba lunyemiswa ki nto yeñwi, kukona kulubela hahulu taata kubonisa buiswalo. Buñata bwaluna seluinyazize kabakala manzwi ene lubulezi kamba lika zene luezize ka kayeye!—Liprov. 14:29; 15:28; 19:2.

8. (a) Lukona kufumana kai mitala ya batu bane babonisize buiswalo? (b) Kiñi zene tusize Josefa kuunga muhato wa kubaleha, musalaa Potifaro hanaalikile kumucoweza? (Mubone siswaniso sesi fa likepe 3.)

⁸ Ki mitala ifi ya batu bababulezwi mwa Bibele yebonisa butokwa bwa kuba ni buiswalo? Mwendi mwakona kuhupula mitala yemiñata ya batu  bababulezwi mwa Bibele bane babonisize buiswalo hane balikilwe. Yomuñwi wa batu bao neli Josefa mwanaa Jakobo. Naabonisize buiswalo ka nako yanaasebeleza mwa ndu ya Potifaro, yomuhulu wa balibeleli ba Faro. Musalaa Potifaro naalakalize hahulu Josefa, kakuli naali “yatomile hande ni yabuheha,” mi alika kumucoweza. Kiñi zenetusize Josefa kuli asike ahapiwa ki musalaa Potifaro yanaakuta-kutezi kumucoweza? Kusina kukakanya, naanahanisisize lika zemaswe zeneka ezahala hanaaka palelwa kuba ni buiswalo. Mi musali yo hanaalikile kumuswala, Josefa abaleha. Josefa naabulezi kuli: “Nikona kueza cwañi bumaswe bobutuna cwalo, nifoseze Mulimu?”—Gen. 39:6, 9; mubale Liproverbia 1:10.

9. Ki lika mañi zemukona kueza kuli muitukiseze kutula miliko?

⁹ Luitutañi kwa mutala wa Josefa? Luituta kuli, haiba lulikiwa kuli lulobe omuñwi wa milao ya Mulimu, lutokwa kubaleha, kamba kuambuka muliko wo. Batu babañwi base bali Lipaki za Jehova cwale, nebanani kulika ka taata kutuhela lika zecwale ka kuca maswe, kunwa maswe, kuzuba kwai, kuitusisa milyani yekola, kuba ni muzamao wa buhule, ni lika zeñwi cwalo. Mane ni hamulaho wa kukolobezwa, batu babacwalo bakona kukenelwa ki muliko wa kueza lika zene baezanga sapili. Niteñi, haiba mulikiwa kuli mulobe omuñwi wa milao ya Jehova, munahanisise lika zemaswe zekaezahala kwa silikani samina ni Mulimu haiba mupalelwa kutibela litakazo zamina zemaswe. Mwakona kulika kubonela cimo miinelo yekona kutahisa kuli mukene mwa muliko ni kuatulela cimo zemuka eza kuli muiambuke. (Samu 26:4, 5; Liprov. 22:3) Haiba mukopana ni muliko omuñwi, mukupe Jehova kuli amife butali ni buiswalo, ilikuli mukone kuutula.

10, 11. (a) Bakreste babañata babali mwa lilimo za kunonoboka batalimana ni muinelo ocwañi kwa sikolo? (b) Ki sika mañi sesikona kutusa Bakreste ba mwa lilimo za kunonoboka kuhanyeza likukuezo za kuikenya mwa muzamao wa buhule?

¹⁰ Bakreste babañata babali mwa lilimo za kunonoboka batalimana ni muliko oswana ni wanaatalimani ni ona Josefa. Munyakisise mutala wa kaizeli yabizwa Kim. Buñata bwa batu banaali ni bona mwa kilasi nebalobalanga ni bashimani, mi hamulaho wa kupumula la Mukibelo ni la Sunda, nebaitumbanga kuli nebalobezi ni mutu yomuñwi. Kono Kaizeli Kim yena naasina makande acwalo. Utalusa kuli fokuñwi naaikutwanga buinosi kabakala kusaeza zene baezanga litaka zahae mi neba muunga kuli ki sitoto bakeñisa kuli naasina muuna. Niteñi, Kaizeli Kim naabonisize butali ka kusaeza cwalo kakuli naaziba kuli takazo ya kulobala ni mutu yomuñwi ibanga yetuna hahulu mutu haasali yomunca. (2 Tim. 2:22) Hañata banaakena ni bona sikolo neba mubuzanga haiba akile alobala ni muuna. Taba yeo nei mufile kolo ya kutalusa libaka hanaasa koni kulobala ni mutu yomuñwi. Lutabiswa hahulu ki Bakreste ba mwa lilimo za kunonoboka babaikatulezi kuhanyeza likukuezo za kuikenya mwa muzamao wa buhule, mi Jehova ni yena utabiswa hahulu ki bona!

¹¹ Mwa Bibele, lufumana mitala yeli litemuso ya batu bane basika bonisa buiswalo ka kuikenya mwa muzamao wa buhule. Hape Bibele ibonisa lika zemaswe zekona kutiswa ki muzamao ocwalo wa kutokwa buiswalo. Mutu yali mwa muinelo oswana ni wanaali ku ona Kaizeli Kim uswanela kunahanisisa taba ya mutangana yasina ngana yatalusizwe kwa Liproverbia kauhanyo 7. Hape, muhupule zanaaezize Amunoni ni lika zemaswe hahulu zeneezahezi ku yena hasamulaho. (2 Sam. 13:1, 2, 10-15, 28-32) Bashemi bakona kutusa bana babona kuba ni buiswalo ni butali mwa litaba za mabato, ka kunyakisisa taba yeo ka nako ya kulapela sina lubasi, mi bakona kuitusisa mitala ya mwa Bibele yesazo taluswa.

12. (a) Josefa naabonisize cwañi buiswalo fapilaa bahulwani bahae? (b) Ki mwa miinelo mañi molutokwa kubonisa buiswalo?

¹² Nako yeñwi hape, Josefa naalutomezi mutala omunde wa kubonisa buiswalo. Kuli azibe  zeneli mwa lipilu za bahulwani bahae, Josefa naasika izibahaza ku bona hane baiponahalize fapilaa hae mwa Egepita kuli baleke lico. Mi hane kumubezi taata kuiswala, abata sibaka kwa kuyo lilela. (Gen. 43:30, 31; 45:1) Haiba Mukreste yomuñwi kamba mutu yemulata aeza nto yeñwi yemihalifisa, kuba ni buiswalo sina mwanaaezelize Josefa kuka mitusa kuli musike mwaeza lika ka kayeye. (Liprov. 16:32; 17:27) Haiba yomuñwi ku bahabo mina uzwisizwe mwa puteho, mutokwa kuba ni buiswalo kuli musike mwaswalisana ni yena, konji haiba kutokwahala luli. Kukona kuba taata kubonisa buiswalo mwa miinelo yecwalo, kono kuhupula kuli lulikanyisa Mulimu ni kuli lulatelela litaelo zahae, kuka lutusa kuba ni buiswalo.

13. Luitutañi kwa litaba zebulezwi mwa Bibele ka za Mulena Davida?

¹³ Mwa Bibele, lufumana mutala omunde hahulu wa Mulena Davida. Naanani maata amatuna, kono naasika itusisa ona ka bunyemi kulwanisa Saule ni Shimei hane bamushemaetile. (1 Sam. 26:9-11; 2 Sam. 16:5-10) Kono taba yeo haibonisi kuli Davida naaiswalanga ka nako kaufela, kakuli naaezize sibi ni Bati-sheba, mi Nabali hanaabonisize mukwañuli, Davida naabatile kuunga muhato ofosahalile. (1 Sam. 25:10-13; 2 Sam. 11:2-4) Nihakulicwalo, lwakona kuituta lituto za butokwa hahulu ku Davida. Tuto yapili kikuli, baokameli ba batu ba Mulimu batokwa kutokomela hahulu kuli babonise buiswalo ka kusaitusisa maswe maata abona. Tuto yabubeli kikuli, hakuna mutu ku luna yaswanela kuisepa hahulu kuli yena haakoni kukena mwa muliko.—1 Makor. 10:12.

14. Ki lika mañi zeneezahezi ku muzwale yomuñwi, mi ki kabakalañi haluswanela kutokomela moluezeza halutalimana ni miinelo yecwalo?

¹⁴ Ki lika mañi zemuswanela kueza kuli mube hahulu ni buiswalo? Munyakisise taba ye, yeneezahezi luli. Mumatisi wa mota yeñwi naanatile kwamulaho wa mota ya muzwale yabizwa Luigi. Nihaike kuli mumatisi yo ki yena yanaafosize, naalwahakile bo Luigi mi abata kubalwanisa. Bo Luigi nebalapezi, bakupa Jehova kuli abatuse kuli basike bahalifa, mi balika kuambola ka kozo ni mumatisi yo—kono yena kihona azwelapili kutatauka. Bo Luigi bañola litaba za mota ya mutu yo zeneka tokwahala kwa kampani yeneka batusa kulifela lisinyehelo za kulukisisa mota yabona, mi bamusiya inze asatatauka. Hamulaho wa sunda, bo Luigi baya kwa musipili wa makutisezo ku musali yomuñwi yene bakutalize ku yena, mi balemuha kuli muunaa musali yo, ki yena muuna yani wa kunata mota yabona! Muuna yo aswaba hahulu mi akupa swalelo. Mane aitatela kutusa bo Luigi, mi asepisa kuambola ni kampani yeneka tusa kulifela lisinyehelo za kulukisisa mota yabona. Muuna yo afumaneha ka nako yene baambola litaba za mwa Bibele, alukuluha kuambola ni yena, mi naaikozi hahulu litaba zene baambozi. Habahupula taba yeo, bo Luigi babona kuli nebaezize hande hane basika halifa mota yabona hane inatilwe, kakuli hane bakaeza cwalo, lika nelika fosahala luli.—Mubale 2 Makorinte 6:3, 4.

15, 16. Kuituta Bibele kukatusa cwañi mina ni lubasi lwamina kuba ni buiswalo?

¹⁵ Kuitutanga Bibele kamita kwakona kutusa Bakreste kuba ni buiswalo. Muhupule kuli Mulimu naabulelezi Joshua kuli: “Buka ya Mulao ye isike yazwa mwa mulomo wahao, mi uswanela kuibala ni kunahanisisa ze mwateñi, musihali ni busihu, kuli umamele ka tokomelo zeñozwi mwateñi kaufela; kakuli haiba ueza cwalo ukakondisa mi ukaba ni butali.” (Josh. 1:8) Kuituta Bibele kukona kumitusa cwañi kuba ni buiswalo?

¹⁶ Mwa taba ye, lunyakisisize mitala ya mwa Mañolo yebonisa bunde bwa kuba ni buiswalo ni bumaswe bobukona kutiswa ki kusaba ni buiswalo. Jehova naalukisize kuli litaba zeo liñolwe, ilikuli lilutuse. (Maro. 15:4) Kacwalo, luswanela  kulibalanga, kulinahanisisa ni kuituta zona! Halunze lueza cwalo, lulike kubona molikona kulutuseza ni kutusa lubasi lwaluna. Mukupe Jehova kuli amituse kusebelisa zemuituta mwa Linzwi lahae. Haiba mulemuha kuli kumibelanga taata kubonisa buiswalo mwa miinelo yemiñwi, muitumelele bufokoli bo. Mulapele ku Jehova, mi muikataze ilikuli mutule bufokoli bo. (Jak. 1:5) Mubatisise mwa lihatiso zaluna za Sikreste kuli mufumane litaba zeswanela zeka mitusa.

17. Bashemi bakona kutusa cwañi bana babona kuli babe ni buiswalo?

¹⁷ Mukona kutusa cwañi bana bamina kuli babe ni buiswalo? Bashemi baziba kuli banana batokwa kutusiwa hahulu kuli babe ni buiswalo. Mi baswanela kutomela bana babona mutala wa kubonisa buiswalo sina moba batusezanga kuba ni tulemeno totuñwi. (Maef. 6:4) Kacwalo, haiba mulemuha kuli bana bamina bakatazeha kubonisa buiswalo, muitekule haiba mina ka sibili mubatomela mutala omunde. Muzwelepili kuyanga mwa sebelezo ya mwa simu kamita, kufumanehanga kwa mikopano, ni kuba ni nako ya kulapela sina lubasi, kakuli kueza cwalo kukatusa bana bamina. Mulukuluhe kuhana haiba bana bamina bamikupa nto yesaswaneli! Jehova naafile bo Adama ni Eva milao yenee bahanisa kueza lika zeñwi, mi milao yeo neika batusa kukuteka bubusi bwahae. Ka nzila yeswana, bashemi baswanela kukalimelanga bana babona ni kubatomela mutala kuli babatuse kuba ni buiswalo. Zeñwi za lika za butokwa hahulu zemuswanela kutusa bana bamina kuli baitute, ki kulata Mulimu ni kukuteka milao yahae.—Mubale Liproverbia 1:5, 7, 8.

18. Mukona kutusiwa cwañi hamuba ni balikani babande?

¹⁸ Kaniti luli, ibe kuli mu bashemi kamba kutokwa, muswanela kuketa hande balikani bamina. Mueze bulikani ni batu babaka mitusa kuba ni likonkwani zende ni kutokolomoha matata. (Liprov. 13:20) Balikani babatiile kwa moya baka mitusa kuba ni mikwa yeminde, ili kumisusueza kuli mulikanyise bupilo bwabona bwa kubonisa buiswalo. Mi mupilelo wamina omunde ukasusueza balikani bamina. Hamuka eza cwalo, mukaba ni buiswalo, ili nto yekatahisa kuli mushemubiwe ki Mulimu ka zazi ni zazi, mi mukaikola lika zende ni batu bemulata.