1. Jehova naaizibahalize cwañi ku Mushe, mi ki kabakalañi taba yeo hai lususueza?

NAKO yeñwi, Mulimu naaizibahalize ku Mushe ka kumutaluseza libizo lahae ni tulemeno twahae. Tulemeno twapili twanaa mutaluselize neli makeke ni mukekecima. (Mubale Exoda 34:5-7.) Jehova hanaaka lata, naakakoñomeka kalemeno kahae ka maata kamba ka butali. Kono Jehova hanaabulela ni Mushe, naakoñomekile tulemeno totubonisa kuli walata kutusa batanga bahae, mi taba yeo neitiisize Mushe, yanaabata kuziba haiba Mulimu naaka mutusa. (Exo. 33:13) Kana haku misusuezi kuziba kuli Mulimu naatalusize pili za tulemeno to, totubonisa kuli walulata? Mwa taba ye, lukanyakisisa kalemeno ka mukekecima, ili kaka lutusa kulemuha manyando kamba matata ebatalimana ni ona babañwi, ni molukona kubatuseza.

2, 3. (a) Ki sika mañi sesibonisa kuli luna batu lwakona kuba ni mukekecima? (b) Ki kabakalañi haluswanela kunyakisisa zeibulela Bibele ka za mukekecima?

² Batu nebabupilwe ka siswaniso sa Mulimu. Mi bakeñisa kuli Jehova  unani mukekecima, ni luna batu luiyakatwanga babañwi ka sipepo. Mane nihaiba batu babasa zibi Mulimu wa niti babonisanga mukekecima. (Gen. 1:27) Kunani litaba zeñata mwa Bibele zetalusa za kalemeno ka mukekecima. Muhupule taba ya basali bababeli ba mahule bane batisize taba yabona fapilaa Salumoni ya kuli mahe mwana neli mañi luli. Salumoni hanaa balikile ka kulaela kuli mbututu yo apumiwe fahali, mahe mbututu wa niti amuutwela makeke. Taba yeo neitahisize kuli aange muhato, mi mane aakaleza kuli mwana yo afiwe ku musali yomuñwi. (1 Mal. 3:23-27) Hape muhupule za mwanaa musizana wa Faro yanaapilisize Mushe hanaasali mbututu. Niha naalemuhile kuli mbututu yanaafumani yo neli mwanaa Muheberu mi naaswanela kubulaiwa, “amushwela makeke” mi aikatulela kumuhulisa sina mwanaa hae.—Exo. 2:5, 6.

³ Ki kabakalañi haluswanela kunyakisisa taba ya kuba ni mukekecima? Kabakala kuli Bibele ilususueza kulikanyisa Jehova. (Maef. 5:1) Batu niha nebabupilwe ni buikoneli bwa kubonisa mukekecima, lubonisanga moya wa buitati bakeñisa kuli halusika petahala ka kuba bana ba Adama. Fokuñwi lufumananga taata kuziba haiba lwaswanela kutusa babañwi kamba kuiyakatwa zaluna feela. Babañwi habazibangi mwakuezeza habakopana ni muinelo wo. Ki sika mañi sesika mitusa kuba ni mukekecima ni kuzwelapili kuubonisa? Sapili, munyakisise ka mo Jehova aboniselize mukekecima ni mobaezelize cwalo babañwi. Sabubeli, munyakisise momukona kulikanyiseza mutala wa Mulimu, ni momukona kutuseza hahulu babañwi hamueza cwalo.

4. (a) Ki kabakalañi Jehova hanaalumile mangeloi kwa Sodoma? (b) Taba ya Lota ni bana bahae babasizana ilulutañi?

⁴ Kunani litaba zeñata mwa Bibele zebonisa kuli Jehova unani mukekecima. Munahane zeo Mulimu naaezelize Lota. Muuna yalukile yo ‘naaswabiswangwa hahulu’ ki muzamao wa kusaswabela bufosi wa batu ba mwa Sodoma ni Gomora. Mane Mulimu naaatuzi kuli batu ba muzamao omaswe bao nebaswanela kutimezwa. (2 Pit. 2:7, 8) Mulimu aluma mangeloi kuyo pilisa Lota. Mangeloi ao asusueza yena ni lubasi lwahae kuzwa mwa mileneñi yeo yene ituha itimezwa. “Kabakala mukekecima wa Jehova ku yena, Lota hanaasa lika-lika, [mangeloi] bamuswala kwa lizoho, ni kuswala lizoho la musalaa hae, ni mazoho a bana bahae babasizana bababeli, mi bamuzwiseza kwande a muleneñi ni kuyo musiya kwateñi.” (Gen. 19:16) Mutala wo ubonisa kuli Jehova waziba hande miinelo yetaata yebakona kuba ku yona batu bahae babasepahala ka nako ifi kamba ifi.—Isa. 63:7-9; Jak. 5:11, litaluso ze kwatasi; 2 Pit. 2:9.

5. Linzwi la Mulimu lilutusa cwañi kubonisa mukekecima, sina mokuboniselizwe kwa 1 Joani 3:17?

⁵ Kwandaa kubonisa feela mukekecima, Jehova hape uluta batu bahae kuli babonise kalemeno kao. Munyakisise mulao one ufilwe kwa Maisilaele ka za kuunga siapalo sa mutu sina swalele. (Mubale Exoda 22:26, 27.) Mukolotisi yasina makeke naakona kuamuha mutu yamukolotezi siapalo sahae, ni kumusiya asina sa kuikapesa halobala. Nihakulicwalo, Jehova naalutile batu bahae kuli baambuke moya wo wa kusaiyakatwa babañwi. Naabata kuli batu bahae babe ni mukekecima. Kana sikuka sesifumaneha mwa mulao wo hasi lususuezi kubonisa babañwi mukekecima? Kacwalo, haluswaneli kutuhelela feela mizwale baluna inze banyanda haiba lwakona kubatusa ka nzila yeñwi mwa manyando abona.—Makolo. 3:12; Jak. 2:15, 16; mubale 1 Joani 3:17.

6. Luitutañi kwa mutala wa Jehova wa kukuta-kutela kutusa Maisilaele kuli bacince mikwa yabona yemaswe?

⁶ Jehova naabonisize mukekecima kwa sicaba sahae sa Isilaele niha nesiezize sibi. Bibele ili:  “Jehova Mulimu wa bo kuku wabona azwelapili kubalemusa ka linumwana zahae, abalemusa hape ni hape, kakuli naashwela makeke sicaba sahae ni sibaka sahae.” (2 Makol. 36:15) Kana ni luna haluswaneli kubonisa mukekecima kwa batu babakona kubakela libi zabona ilikuli bashemubiwe ki Mulimu? Jehova hatabeli kuli mutu ufi kamba ufi atimezwe ka nako ya katulo yetaha. (2 Pit. 3:9) Kacwalo, haike luzweleñipili kulemusa batu za katulo ya Mulimu kuli batusiwe ki mukekecima wahae, kufitela atimeza babamaswe.

7, 8. Ki kabakalañi lubasi loluñwi hane luikutwile kuli Jehova naalubonisize mukekecima?

⁷ Batu babañata baipumani mwa miinelo mobaitutile kuli Mulimu unani mukekecima. Munyakisise zeneezahezi kwa lubasi lwa mushimani wa lilimo ze 12 yabizwa Milan. Neli ka nako ya ndwa ya mukowa kwa makalelo a lilimo za ma 1990. Milan, munyanaa hae, bashemi bahae, ni Lipaki basikai nebaya ka mbasi kwa Serbia kuzwa kwa Bosnia. Nebaya kwa mukopano omutuna, ili ko bashemi ba Milan nebabata kuyo kolobezwa. Kono habafitile kwa museto, masole batulukisa lubasi lo mwa mbasi bakeñisa mushobo wabona; kono balumeleza mizwale babañwi kuzwelapili mwa musipili wabona. Hase bakwalezi lubasi lo ka mazazi amabeli, nduna wa masole aluma lushango ku yomuhulu wa masole kubuza zene baswanela kueza kwa lubasi lo. Musole yo naayemi fapilaa lubasi, mi kaufelaa bona nebaikutwezi manzwi a yomuhulu wa masole a kuli: “Hamu bazwiseze kwande mi mubakunupe!”

⁸ Lisole yo hanaasa bulela ni batu bahae, kwataha baana bababeli bane batilo izibahaza kwa lubasi lo ka kubashobotela kuli ki Lipaki za Jehova. Nebataluselizwe za butata bone bakeni ku bona ki mizwale babañwi bane bali mwa mbasi. Baana bababeli bao babulelela Milan ni munyanaa hae kukena mwa mota yabona ilikuli basile museto, kakuli mapepa a banana naasatatubiwangi. Baana bababeli bao cwale bataluseza bashemi ba Milan kuya kwamulaho wa muyaho wa fa museto ilikuli bayo kopanela mwabuse bobuñwi. Milan hanaautwile manzwi ao, naasazibi nji naaswanela kutabela kamba kuikalelwa. Bashemi bahae babuza kuli: “Kana baka lutuhelela feela kuli luikele?” Kono hane banze baikela, nekubonahala inge kuli masole neba balubukezi feela basa baboni. Bashemi bao ni bana babona nebaizo kopana hape mwabuse bobuñwi bwa museto. Bazwelapili kuliba kwa muleneñi kone kuezezwa mukopano, inze banani buikolwiso bwa kuli Jehova naaalabile tapelo yabona ya kukupa tuso. Lwaziba kuli mwa Bibele kunani litaba zebonisa kuli Jehova ka linako zeñwi naasika nga muhato wa kusileleza batanga bahae. (Lik. 7:58-60) Kono Milan ulutaluseza mwanaaikutwezi. Ubulela kuli: “Ku na, nekubonahala inge kuli mangeloi naafoufalize meeto a masole bao ni kuli Jehova naalupilisize.”—Samu 97:10.

9. Jesu naangile muhato mañi hanaalemuhile muinelo wa batu babañata bane bamulatelela? (Mubone siswaniso sesi fa likepe 8.)

⁹ Lwakona kuituta sesiñwi ku Jesu. Naashwezi makeke batu babañata banaakopani ni bona, kakuli “nebaziyelehile ni kuhasana sina lingu zesina mulisana.” Jesu naangile muhato mañi hanaalemuhile muinelo wabona outwisa makeke? “Akala kubaluta lika zeñata.” (Mat. 9:36; mubale Mareka 6:34.) Naabonisize moya oshutanela kwahule ni moya one banani ona Bafalisi, bane basalati kutusa batu-tu feela. (Mat. 12:9-14; 23:4; Joa. 7:49) Kana ni mina mwatabela kutusa batu babalapile kwa moya sina mwanaaezelize Jesu?

10, 11. Kana lwaswanela kubonisanga mukekecima ka nako kaufela? Mutaluse.

¹⁰ Taba yeo haitalusi kuli luswanela kubonisa mukekecima mwa miinelo kaufela. Mitala ya mwa Bibele yelunyakisisize ibonisa kuli Mulimu  naabonisize mukekecima mwa miinelo yeswanela. Nako yeñwi Mulena Saule naasika mamela mulao wa Mulimu ka kuunga kuli naabonisa mukekecima. Naapilisize Agagi, yena sila sa batu ba Mulimu, mi hape naasika bulaya zende hahulu kwa lingu za Maamaleke. Kabakaleo, Jehova ahana Saule kuba mulena wa Isilaele. (1 Sam. 15:3, 9, 15, litaluso ze kwatasi.) Niteñi, Jehova ki Muatuli yalukile. Waziba ze mwa lipilu za batu, mi waziba batu babaswanela kuboniswa mukekecima. (Mali. 2:17; Ezek. 5:11) Nako yataha muta akatimeza batu kaufela babahana kumuutwa. (2 Mates. 1:6-10) Ka nako yeo, haana kubonisa mukekecima kwa batu baatuzi kuli ki babamaswe. Mane ka kutimeza batu babamaswe, Mulimu ukabonisa mukekecima oswanela ku babalukile, bona bakapilisa.

¹¹ Kaniti luli, haki luna babaswanela kuatula kuli batu baswanela kushwa kamba kupiliswa. Kono luswanela kueza molukonela kaufela kutusa batu ka nako ya cwale. Kacwalo, lukona kubonisa cwañi mukekecima oswanela kwa batu babañwi? Munyakisise liakalezo lisikai.

12. Mukona kubonisa cwañi mukekecima kwa batu babañwi?

¹² Mutusange babañwi mwa bupilo bwamina bwa ka zazi ni zazi. Batu bababata kulikanyisa Jesu baswanela kubonisanga mukekecima kwa batu babañwi ni kwa mizwale babona ba Sikreste. (Joa. 13:34, 35; 1 Pit. 3:8) Taluso yeñwi ya linzwi la mukekecima ki “kunyanda hamoho.” Mutu yanani mukekecima uutwelanga batu babanyanda butuku, mi ulikanga kubatusa, inge cwalo ka kubaimulula mwa matata abona. Muikataze kuezanga cwalo! Ka mutala, mwakona kutusa mutu yomuñwi kueza misebezi yemiñwi yetokwahala, inge cwalo kumutusa kuleka kamba kuunga nto yeñwi yatokwa kwa sibaka sesiñwi.—Mat. 7:12.

13. Batu ba Mulimu baezanga cwañi hakuezahezi likozi za ka taho?

¹³ Mutusange babañwi habatahezwi ki likozi. Batu babañata bautwanga makeke hababona mobanyandela batu babatahezwi ki likozi. Batanga ba Jehova bazibahala hahulu kuli batusanga  babañwi ka linako zecwalo. (1 Pit. 2:17) Kaizeli yomuñwi wa kwa Japan naapila mwa sibaka sene sisinyizwe hahulu ki zikinyeho ya lifasi ni ñuli yeneezahezi ka 2011. Utalusa kuli “naasusuelizwe hahulu ni kuomba-ombiwa” kabakala kuli mizwale babañata babazwa mwa Japan ni mwa libaka zeñwi za kwahule nebaitatezi kutusa kulukisa lika zenesinyehile. Naañozi kuli: “Taba ye nei nilutile kuli Jehova waluisa pilu. Mi Lipaki za Jehova baisezana pilu mwahalaa bona. Mizwale ni likaizeli babañata mwa lifasi kaufela balulapelelanga.”

14. Mukona kutusa cwañi batu babakula ni babasupezi?

¹⁴ Mutuse batu babakula ni babasupezi. Halubona babañwi mobanyandela kabakala sibi sebahozize ku Adama, lubashwelanga makeke. Lunyolelwa kubona makulanu ni busupali halika feliswa. Kacwalo, lulapela kuli Mubuso wa Mulimu utahe. Kono ka nako ya cwale, lulika molukonela kaufela kutusa babatalimana ni manyando. Ka mutala, muñoli yomuñwi naañozi za butuku bwa mwa munahano bobubizwa Alzheimer, bone bakula bo mahe bane basupezi. Zazi leliñwi, bo mahe nebaisinyelize. Hane banze baipukuta-pukuta, mulangu wa fa munyako walila. Baenyi bane batile bao neli Lipaki za Jehova bane bato potelanga basali bao. Likaizeli bao bababuza haiba nebabata kuli babatuse. Basali bao baalaba kuli: “Eni, nihaike kuli ki taba yeutwisa maswabi.” Baenyi bao babatusa. Hasamulaho, bamulukiseza tii mi baikola makande. Mwanaa basali bao wamushimani naaitumezi hahulu. Naañozi kuli: “Lipaki za Jehova baeza hande hahulu. Bapila ka kulumelelana ni lika zebaluta.” Kana ni mina mwabonisanga mukekecima kwa batu babakula ni babasupezi ka kulika ka momukonela kaufela kubaimulula mwa manyando abona?—Mafil. 2:3, 4.

15. Musebezi waluna wa kukutaza ukona kutusa cwañi babañwi?

¹⁵ Mutuse batu kuziba za Mulimu. Batu batalimana ni matata ni lipilaelo, mi kabakaleo lubata kubatusa kuziba za Mulimu. Nzila yende ka kufitisisa yelukona kubatusa ka yona ki ka kubaluta za Mulimu ni zeuka ezeza batu Mubuso wahae. Nzila yeñwi hape yelukona kueza cwalo ka yona ki ka kubatusa kubona butokwa bwa kulatelela likuka za Mulimu mwa bupilo bwabona. (Isa. 48:17, 18) Kana mwakona kuekeza kwa nako yemutandanga mwa musebezi wa kukutaza, ona musebezi okutekehisa Jehova ni obonisa kuli munani mukekecima kwa batu babañwi?—1 Tim. 2:3, 4.

16. Mutu yanani mukekecima ukatuseha cwañi?

¹⁶ Licaziba za lituto za munahano batalusa kuli kubonisa mukekecima kwakona kumitusa kuiketa kwa mubili ni kuswalisana hande ni babañwi. Hamutusa batu babali mwa manyando, mukaba ni tabo, mukaba ni sepo, hamuna kuikutwa hahulu bulutu, mi hamuna kunahana hahulu lika zezwafisa. Kaniti, kubonisa mukekecima kuka mitusa. (Maef. 4:31, 32) Bakreste babalata kutusa babañwi bakaba ni lizwalo lelinde, ka kuziba kuli balatelela likuka za Mulimu mwa bupilo bwabona. Kuba ni mukekecima kuka mitusa kuba mushemi yanani sishemo, kuba muuna kamba musali yomunde mwa linyalo, ni mulikani yomunde. Batu babatabela kubonisa mukekecima kwa batu babañwi ni bona bakatusiwa ki babañwi ka nako yebatalimana ni miinelo yetaata.—Mubale Mateu 5:7; Luka 6:38.

17. Ki kabakalañi hamuswanela kuba ni mukekecima ni kuubonisa?

¹⁷ Hamuswaneli kubonisa mukekecima ka libaka feela la kuli kueza cwalo kwamitusa. Libaka lelituna lemuswanela kuezeza cwalo kikuli mubata kulikanyisa ni kukanyisa Jehova Mulimu, yena Simbule sa lilato ni mukekecima. (Liprov. 14:31) Ulutomezi mutala omunde hahulu. Haike kaufelaa luna lulikanyise mukekecima wahae ka kubonisa lilato kwa mizwale baluna ni kuswalisana hande ni batu beluyahile ni bona.—Magal. 6:10; 1 Joa. 4:16.