1, 2. (a) Ki musebezi mañi wa butokwa wanaafilwe Salumoni? (b) Ki kabakalañi Davida hanaaikalezwi ka za haiba Salumoni naakakona kueza musebezi wanaafilwe?

SALUMONI naalaezwi kuli azamaise musebezi wa butokwa hahulu, ona wa kuyaha tempele mwa Jerusalema. Tempele yeo neikaba “yende hahulu nikufita, ilikuli kububana kwayona ni bunde bwayona lizibahale mwa linaha kaufela.” Mi sa butokwa ni kufita kikuli, tempele yeo neikaba yona “ndu ya Jehova Mulimu wa niti.” Jehova naalaezi kuli Salumoni abe yena muzamaisi wa musebezi wo.—1 Makol. 22:1, 5, 9-11.

² Mulena Davida naaziba kuli Mulimu naakatusa Salumoni, kono Salumoni naasali ‘mwanana mi naasatokwa zibo.’ Kana naakaba ni bundume bone buka mukonisa kuyaha tempele? Kana naakapalelwa kueza cwalo bakeñisa kuba mwanana ni kutokwa zibo? Salumoni naatokwa kuba ni bundume kuli aeze musebezi wo.

3. Salumoni naaitutileñi ku ndatahe ka za bundume?

³ Salumoni mwendi naaitutile lika zeñata ku ndatahe, zeneka mutusa kuba ni bundume. Davida hanaasali mwanana, naalwanile ni libatana zenepamuzi lingu za ndatahe. (1 Sam. 17:34, 35) Naabonisize  bundume bobutuna hanaalwanisize singangalume mwa ndwa. Ka tuso ya Mulimu, Davida naatuzi Goliati ka kuitusisa licwe.—1 Sam. 17:45, 49, 50.

4. Ki kabakalañi Salumoni hanaatokwa kuba ni bundume?

⁴ Bakeñisa kuli Davida naanani bundume, naakona kususueza Salumoni kuli abe ni bundume mi ayahe tempele. (Mubale 1 Makolonika 28:20.) Salumoni hanaasike aba ni bundume, naasike akona kueza musebezi wanaafilwe.

5. Ki kabakalañi halutokwa kuba ni bundume?

⁵ Ni luna sina Salumoni, lutokwa kutusiwa ki Jehova kuli lube ni bundume ilikuli lufeze musebezi olufilwe. Kacwalo, halunyakisiseñi mitala ya batu bane babonisize bundume kwamulaho. Mi hape lukanyakisisa molukona kuboniseza bundume kuli lupete musebezi olufilwe.

6. Ki kabakalañi hamuikutwa kuli Josefa utomile mutala omunde wa kuba ni bundume?

⁶ Halunyakisiseñi mutala wa Josefa yanaabonisize bundume hanaalikilwe ki musalaa Potifaro kuli alobale ni yena. Josefa naazibile kuli hanaaka hana kulobala ni musali yo, naakatalimana ni matata amatuna. Nihakulicwalo, naabonisize bundume ka kuhana kulobala ni yena, mi abaleha.—Gen. 39:10, 12.

7. Rahaba naabonisize cwañi bundume? (Mubone siswaniso sesi fa likepe 28.)

⁷ Rahaba ni yena naabonisize bundume. Matwela ba Maisilaele bababeli hane baile kwa ndu yahae mwa Jeriko, naakakenelwa ki sabo ni kubahanisa kukena mwa ndu yahae. Kono Rahaba naasepile Jehova, mi ka bundume apata baana bababeli bao ni kubatusa kubaleha. (Josh. 2:4, 5, 9, 12-16) Rahaba naanani tumelo ya kuli Jehova neli yena Mulimu wa niti, mi naaziba kuli Mulimu naakafa naha kwa Maisilaele. Naasika palelwa kutusa baana bao kabakala kusaba batu babañwi, babacwale ka mulena wa Jeriko ni batu bahae. Kono naangile muhato one utahisize kuli yena ni lubasi lwahae bapiliswe.—Josh. 6:22, 23.

8. Bundume bwa Jesu nebutusize cwañi baapositola?

⁸ Baapositola ba Jesu babasepahala nebatomile mutala omunde wa kuba ni bundume. Nebaiponezi Jesu habonisa bundume. (Mat. 8:28-32; Joa. 2:13-17; 18:3-5) Mutala wahae neu batusize kuba ni bundume. Basaduki hane babalwanisize, baapositola nebahanile kutuhela kuluta batu ka libizo la Jesu.—Lik. 5:17, 18, 27-29.

9. Liñolo la 2 Timotea 1:7 libonisa cwañi kobuzwelela bundume bwaluna?

⁹ Josefa, Rahaba, Jesu, ni baapositola bahae, nebabonisize bundume bone bubakonisize kueza misebezi yeminde. Bundume bone babonisize nebusa talusi kuli nebaisepile. Nebasepile Jehova. Ni luna lutalimananga ni miinelo molutokwa kubonisa bundume. Mwa miinelo yecwalo, luswanela kusepa Jehova. (Mubale 2 Timotea 1:7.) Halunyakisiseñi molukona kuboniseza bundume mwa lubasi ni mwa puteho.

10. Ki kabakalañi babanca babali Bakreste habatokwa kuba ni bundume?

¹⁰ Babanca babali Bakreste bakopananga ni miinelo yemiñata mobatokwa kubonisa bundume kuli basebeleze Jehova. Bakona kuituta ku Salumoni yanaabonisize bundume bone bumukonisize kueza likatulo zende kuli afeze musebezi wa kuyaha tempele. Nihaike kuli babanca babali Bakreste baswanela kutusiwa ki bashemi babona kueza likatulo, baswanela kulemuha kuli kunani likatulo zeñwi za butokwa zebaswanela kueza bona bañi. (Liprov. 27:11) Batokwa kuba ni bundume kuli bakone kuketa balikani babande, kuitabisa ka lika zende, kuba ni muzamao omunde, ni kuunga muhato wa kukolobezwa. Batokwa kuba ni bundume bakeñisa kuli habaeza cwalo bahanyeza Satani, yena yanyefula Mulimu.

11, 12. (a) Mushe naatomile cwañi mutala omunde wa kuba ni bundume? (b) Babanca bakona kulikanyisa cwañi mutala wa Mushe?

 ¹¹ Babanca baswanela kulemuha kuli batokwa kuitomela likonkwani. Mwa linaha zeñwi, babanca bahapelezwanga kuitomela likonkwani za kuya kwa likolo zepahami ilikuli bafumane misebezi yeka bafumanisa masheleñi amañata. Mi mwa linaha zeshebile, babanca baikutwanga kuli batokwa kusebeza ka taata kuli bababalele mabasi abona. Haiba muipumana mwa miinelo yecwalo, munyakisise mutala wa Mushe. Mushe naahulisizwe ki mwanaa Faro wamusizana, mi naakona kuipatela libubo kamba masheleñi amañata. Lubasi lwahae lwa Maegepita, baluti bahae, ni baelezi bahae mwendi neba mususuelize hahulu kueza cwalo! Mushe naasika nga muhato ocwalo, kono ka bundume, ayemela bulapeli bobukenile. Hamulaho wa kuyubeka bufumu bwa mwa Egepita, Mushe naabonisize kuli naasepile Jehova. (Maheb. 11:24-26) Kabakaleo, Jehova afuyaula hahulu Mushe kabakala katulo yanaaezize, mi uka mufuyaula hahulu kwapili.

¹² Ka nzila yeswana, Jehova ukafuyaula babanca bababonisa bundume ka kuitomela likonkwani za kwa moya ni kubeya za Mubuso mwa sibaka sapili. Uka batusa kuli bababalele mabasi abona. Mwa linako za baapositola, mutangana Timotea naaitomezi likonkwani za kwa moya, mi ni mina mwakona kueza cwalo. *—Mubale Mafilipi 2:19-22.

13. Kuba ni bundume nekutusize cwañi kaizeli yomuñwi yomunca kupeta likonkwani zahae?

¹³ Kaizeli yomuñwi yapila kwa Alabama, kwa U.S.A., naatokwa kubonisa bundume kuli aitomele likonkwani za kwa moya. Naañozi kuli: “Hane nisali mwanana, neninani hahulu maswabi. Nenisa ambolangi hahulu ni batu kwa Ndu ya Mubuso, mi neku nibelanga taata hahulu kuambola ni batu benisa zibi kwa mandu abona.” Kaizeli yomunca yo naatusizwe ki bashemi bahae ni babañwi mwa puteho kuli apete sikonkwani sahae sa kuba paina wa kamita. Uzwelapili kutalusa kuli: “Lifasi la Satani lisusueza hahulu batu kuya kwa likolo zepahami, kuipatela libubo, masheleñi, ni kuba ni lika zeñata. Mi hañata batu habakonangi kufumana lika zeo, mi mane libatahisezanga feela lipilaelo. Kono kusebeleza Jehova kunitahiselize tabo yetuna, mi niikutwa kuli niezize musebezi omunde.”

14. Ki miinelo yecwañi yetokwa kuli bashemi babali Bakreste babonise bundume?

¹⁴ Bashemi babali Bakreste ni bona batokwa kuba ni bundume. Ka mutala, mubelekisi wamina ukona kumikupa kuli musebezange hamulaho wa nako ya kukotoka ni kuli musebezange la Mukibelo ni la Sunda—ili linako zemulukisize kulapelanga hamoho sina lubasi, kuya mwa sebelezo ya mwa simu, ni kufumaneha kwa mikopano ya Sikreste. Mutokwa kuba ni bundume kuli muhanele mubelekisi wamina ni kutomela bana bamina mutala omunde. Fokuñwi bashemi babañwi mwa puteho bakona kulumeleza bana babona kueza lika zeñwi zemusa tabeli kuli bana bamina balieze. Bashemi bao bakona kumibuza libaka hamusa lumelezi bana bamina kueza lika zeo. Kana mukaba ni bundume ni kubataluseza ka maseme libaka hamuezize katulo yeo?

15. Mañolo a Samu 37:25 ni Maheberu 13:5 akona kutusa cwañi bashemi?

¹⁵ Lubonisa bundume halutusa bana baluna kuitomela likonkwani za kwa moya ni kulipeta. Ka mutala, bashemi babañwi bakona kuzina-zina kususueza bana babona kuitomela likonkwani za kwa moya, zecwale ka kueza bupaina, kusebeleza kwa sibaka kokutokwahala hahulu bakutazi ba Mubuso, kusebeleza fa Betele, kamba kueza misebezi ya kuyaha libaka za kulapelela. Bashemi bakona kuikalelwa kuli mwanaa  bona haana kukona kubababalela hase basupezi. Kono bashemi babanani butali babonisa bundume ni tumelo ya kuli Jehova ukataleleza lisepiso zahae. (Mubale Samu 37:25; Maheberu 13:5.) Mi nzila yeñwi yemukona kubonisa ka yona kuli munani bundume mi muitingile ku Jehova ki ka kutusa bana bamina kueza nto yeswana.—1 Sam. 1:27, 28; 2 Tim. 3:14, 15.

16. Bashemi babañwi batusize cwañi bana babona kuitomela likonkwani za kwa moya, mi kueza cwalo kutusize cwañi?

¹⁶ Bo mutu ni musalaa hae babapila kwa United States nebatusize bana babona kuitomela likonkwani za kwa moya. Wamuuna utalusa kuli: “Bana baluna basika kalisa kale kuzamaya ni kuziba kubulela, nelu batalusezanga za bunde bwa kueza bupaina ni kusebeleza puteho. Mi cwale baitomezi sikonkwani seo. Kuitomela likonkwani za kwa moya ni kulipeta kutusa bana baluna kutiyela miliko yetiswa ki lifasi la Satani mi kubatusa kuisa pilu kwa kusebeleza Jehova.” Muzwale yomuñwi yanani bana bababeli naañozi kuli: “Bashemi babañata basebezanga ka taata ni kuitusisa maluwo abona amañata kuli batuse bana babona mwa lika zecwale ka lipapali, za kuitabisa ka zona, ni za sikolo. Kono mane ki kwa butokwa hahulu kuli bashemi basebeze ka taata ni kuitusisa maluwo abona kwa kutusa bana babona kuli bakwanise likonkwani zabona zeka batusa kutiisa silikani sabona ni Jehova. Lutabile hahulu kuli lutusize bana baluna kupeta likonkwani zabona za kwa moya.” Kaniti, Mulimu ukafuyaula bashemi babatusa bana babona kuitomela likonkwani za kwa moya ni kulipeta.

17. Mufe mitala yebonisa molukona kubela ni bundume mwa puteho ya Sikreste.

¹⁷ Hape, lutokwa kubonisa bundume mwa puteho. Ka mutala, baana-bahulu batokwa kubonisa bundume habatalima litaba za buatuli kamba habatusa mizwale ni likaizeli baba mwa lipatela babatokwa likalafo kapili-pili. Baana-bahulu babañwi bayanga mwa litolongo kuyo potela batu babatokwa kutusiwa kuli bazibe za Mulimu. Likaizeli ba makwasha bo? Ni bona bakona kupeta zeñata mwa bukombwa ka kueza bupaina, kututela kwa libaka kokutokwahala hahulu bakutazi ba Mubuso, kueza musebezi wa buyahi  ka kuswalisana ni Liluko Lelitalima Musebezi wa Kuyaha (LDC), ni kuiñolisa kuli bayo kena Sikolo sa Bakutazi ba Mubuso. Babañwi mane bakona kuyo kena Sikolo sa Giliadi.

18. Likaizeli babahulile bakona kubonisa cwañi bundume?

¹⁸ Likaizeli babahulile bapeta musebezi wa butokwa mwa puteho. Mi lwabalata luli! Babañwi mwendi habasa kona kupeta zeñata mwa sebelezo ya Mulimu sina mone baezezanga kwamulaho, kono basatokwa kubonisa bundume ni kueza musebezi. (Mubale Tite 2:3-5.) Ka mutala, kaizeli yahulile utokwa kuba ni bundume kuli apete musebezi wakupilwe kueza wa kutaluseza kaizeli yomunca ka za mutinelo oswanela. Kaizeli yahulile yo, haatokwi kuhalifela kaizeli yomunca ka za mutinelo wahae, kono wakona kususueza kaizeli yomunca kunahanisisa mobaamelwa babañwi ki mutinelo wahae. (1 Tim. 2:9, 10) Manzwi acwalo abonisa lilato akona kutusa babañwi.

19. (a) Mizwale babakolobelizwe bakona kubonisa cwañi bundume? (b) Mañolo a Mafilipi 2:13 ni Mafilipi 4:13 akona kutusa cwañi mizwale kuba ni bundume?

¹⁹ Mizwale babakolobelizwe ni bona baswanela kubonisa bundume ni kueza musebezi. Baana bababundume bababata kufiwa buikalabelo batusa hahulu puteho. (1 Tim. 3:1) Kono babañwi habaikatazangi kueza ka taata kuli bafiwe buikalabelo. Mwendi muzwale yomuñwi naaezize mafosisa kwamulaho, mi cwale uikutwa kuli haaswaneli kufiwa buikalabelo bwa kuba sikombwa sa puteho kamba muuna-muhulu. Mi muzwale yomuñwi yena ukona kuikutwa kuli haakoni kupeta buikalabelo bwafilwe. Haiba ki mona momuikutwela cwalo, Jehova wakona kumitusa kuba ni bundume. (Mubale Mafilipi 2:13; 4:13.) Muhupule kuli ka nako yeñwi, Mushe ni yena naaikutwile kuli naasakoni kueza musebezi wanaafilwe. (Exo. 3:11) Niteñi, Jehova naamutusize mi hasamulaho, Mushe naabile ni bundume bone bumukonisize kueza musebezi wanaafilwe. Muzwale yakolobelizwe ni yena wakona kuba ni bundume haiba alapela ka taata ku Mulimu ni kubala Bibele ka zazi. Kunahanisisa mitala ya batu bane babonisize bundume kwakona kumutusa. Ka buikokobezo, wakona kukupa baana-bahulu kuli bamulute kueza misebezi ni kubataluseza kuli ulukuluhile kutusa mwa musebezi ufi kamba ufi otokwahala. Lususueza mizwale kaufela babakolobelizwe kuli babe ni bundume ni kusebeza ka taata kuli batuse puteho!

20, 21. (a) Davida naasusuelize cwañi Salumoni? (b) Lukona kuikolwisañi?

²⁰ Mulena Davida naahupulisize Salumoni kuli Jehova naakaba ni yena kufitela musebezi wa kuyaha tempele ufela. (1 Makol. 28:20) Salumoni naatiisizwe hahulu ki manzwi a ndatahe, kabakaleo, azwelapili kueza musebezi kusina taba kuli naasali mwanana mi naasatokwa zibo. Naabonisize bundume bobutuna, aeza musebezi, mi ka tuso ya Jehova, afeza musebezi wa kuyaha tempele yende hahulu mwa lilimo ze 7 ni licika.

²¹ Ni luna, Jehova wakona kulutusa kuba ni bundume ni kueza musebezi olufilwe, ibe mwa lubasi lwaluna kamba mwa puteho, sina feela mwanaatuselize Salumoni. (Isa. 41:10, 13) Haiba luba ni bundume halunze lusebeleza Jehova, lwakona kuikolwisa kuli uka lufuyaula ka nako ya cwale mane ni kwapili. Kacwalo, haike ‘lube ni bundume mi lueze musebezi.’