1. Ki miinelo mañi yetaata yanaakopani ni yona Joasi, Oziasi, ni Josiasi?

 MUNAHANE feela momukona kuikutwela kuba mulena yabusa batu ba Mulimu inze musali mwanana! Mukona kuitusisa cwañi maata amina a kubusa? Bibele ilutaluseza za batu basikai bane bakalile kubusa sina malena ba Juda inze basali banana. Ka mutala, Joasi naanani lilimo ze 7 feela hakala kubusa, Oziasi naanani ze 16, mi Josiasi yena naanani ze 8. Wo neli musebezi otaata luli! Nihaike kuli nekuli taata kueza musebezi wo, kaufelaa bona nebatusizwe ki Jehova ni batu babañwi kupeta zeñata.

2. Ki kabakalañi haluswanela kuituta kwa mutala wa Joasi, Oziasi, ni Josiasi?

² Luna halu malena, kono lwakona kuituta lituto za butokwa kwa batu babalaalu ba bababulezwi mwa Bibele. Nebaezize likatulo zende, kono hape nebaezize ni likatulo zemaswe. Mitala yabona ika lutusa kulemuha butokwa bwa kuba ni balikani babande, kuzwelapili kuba ni buikokobezo, ni kuzwelapili kubata Jehova.

3. Muprisita Yapahami Jehoyada naatusize cwañi Mulena Joasi kueza likatulo zende?

³ Mulikanyise likatulo zende zanaaezize Joasi. Mulena Joasi hanaasali mwanana, naaezize katulo yende. Ka kuba mwanana yanaasina ndatahe, naalatelezi ketelelo ya Muprisita Yapahami Jehoyada. Muprisita yo naalutile Joasi sina feela mwanaa hae. Joasi naasebelisize zanaa lutilwe mi aeza katulo yende ya kuetelela batu ba Jehova mwa bulapeli bobukenile. Joasi mane naalukisize kuli tempele ya Jehova ilukiswe.—2 Makol. 24:1, 2, 4, 13, 14.

4. Kulata milao ya Jehova ni kuimamela kukona kulutusa cwañi? (Liproverbia 2:1, 10-12)

⁴ Haiba bashemi bamina kamba mutu yomuñwi usweli kumiluta kulata Jehova ni likuka zahae, uzibe musweli kufiwa mpo  ya butokwa. (Mubale Liproverbia 2:1, 10-12.) Bashemi bakona kumiluta ka linzila zeshutana-shutana. Halunyakisiseñi mo kaizeli yabizwa Katya naatuselizwe ki bo ndatahe kueza likatulo zende. Zazi ni zazi bo ndatahe hane bamuisanga kwa sikolo, nebanyakisisanga ni yena liñolo la zazi. Utalusa kuli: “Kunyakisisa litaba zeo, neku nitusanga kutiyela miinelo yetaata yene nikopana ni yona zazi ni zazi.” Kono kucwañi haiba kubonahala kuli ketelelo yetomile fa Bibele yeba mifa bashemi bamina imipaleliswa kuba ni tukuluho ya kueza lika zeñwi? Ki lika mañi zekona kumitusa kuamuhela ketelelo yabona? Kaizeli yabizwa Anastasia utalusa kuli bashemi bahae nebatandanga nako yeñata kumutaluseza libaka hane batomile milao yemiñwi. Utalusa kuli: “Kueza cwalo neku nitusize kuunga milao yene batomile bashemi baka kuli yanisileleza isiñi kunipaleliswa kueza lika zeñwi.”

5. Zemueza likaama cwañi bashemi bamina ni Jehova? (Liproverbia 22:6; 23:15, 24, 25)

⁵ Haiba musebelisa kelezo ya mwa Mañolo yemufiwa, bashemi bamina bakaba ni tabo. Mi sa butokwa ni kufita ki kuli, mukatabisa Mulimu mi mukaba balikani bahae kuya kuile. (Mubale Liproverbia 22:6; 23:15, 24, 25.) Ao ki mabaka amande luli hamuswanela kulikanyisa mutala wa Joasi hanaasali mwanana.

6. Jehoyada hasaashwile, Joasi naakalile kuteeleza kwa kelezo ya bo mañi, mi ki lika mañi zenezwile mwateñi? (2 Makolonika 24:17, 18)

⁶ Muitute kwa likatulo zemaswe zanaaezize Joasi. Jehoyada hasaashwile, Joasi aketa balikani babamaswe. (Mubale 2 Makolonika 24:17, 18.) Naaiketezi kuteeleza kwa kelezo ya manduna ba Juda bane basalati Jehova. Mwendi mwalumela kuli Joasi naaswanela kutokolomoha batu bao. (Liprov. 1:10) Kono yena ateeleza kwa kelezo yabona yemaswe. Mane Zakaria muhabo yena hanaalikile kumutusa, Joasi atahisa kuli abulaiwe. (2 Makol. 24:20, 21; Mat. 23:35) Bo neli butoto luli! Kwa makalelo, Joasi naali mutu yomunde, kono ka bumai aba mukwenuheli ni mubulai hasamulaho. Mi kwa mafelelezo, abulaiwa ki batanga bahae. (2 Makol. 24:22-25) Kambe naautwile Jehova ni kuteeleza kwa batu babalata Mulimu, naakazwelapili kuba mutu yomunde. Muitutañi kwa mutala wahae?

7. Ki balikani babacwañi bomuswanela kuketa? (Mubone ni siswaniso.)

⁷ Tuto yeñwi yeluituta kwa katulo yemaswe yanaaezize Joasi kikuli luswanela kuketa balikani babaka lususueza kueza lika zende, ili balikani babalata Jehova ni bababata kumutabisa. Haluswanela kuswalisana feela ni litaka zaluna. Muhupule kuli Joasi neli mwanana  hahulu ku mulikanaa hae Jehoyada. Hamuketa balikani, muipuze kuli: ‘Kana banitusa kutiisa tumelo yaka ku Jehova? Kana banisusueza kupila ka likuka za Mulimu? Kana baambolanga ka za Jehova ni litaba za niti zalufile? Kana bakuteka likuka za Mulimu? Kana banibulelelanga feela litaba zenibata kuutwa, kamba kana babanga ni bundume bwa kunifa kelezo hanieza mafosisa?’ (Liprov. 27:5, 6, 17) Kubulela feela niti, hamuswaneli kuba ni balikani babasa lati Jehova. Kono haiba munani balikani babalata Jehova, muzwelepili kuswalisana ni bona, mi baka mitusa.—Liprov. 13:20.

8. Haiba lwaitusisanga mawebusaiti a kulumelana ka ona mashango, ki lika mañi zeluswanela kubeya mwa munahano?

⁸ Lwakona kuitusisa mawebusaiti a kulumelana ka ona mashango kuli luambole ni ba lubasi ni balikani. Nihakulicwalo, batu babañwi baitusisanga mawebusaiti ao kuli batabise babañwi, ka kuluma maswaniso ni mavidio abonisa lika zebalekile kamba zebaezize. Haiba mwaitusisanga mawebusaiti a kulumelana ka ona mashango, muipuze kuli: ‘Kana mulelo waka ki kubata feela kutabisa babañwi? Kana mulelo waka ki kususueza babañwi, kamba kana nibata kuikezeza libubo? Kana munahanelo waka, lipulelo zaka, ni likezo zaka likukuezwa ki mibonelo yemaswe ya batu babañwi babaitusisanga mawebusaiti ao?’ Muzwale Nathan Knorr yanaabanga mwa Sitopa Sesietelela, naafile kelezo yeli: “Musiliki kutabisa batu. Uzibe hakuna yemuka tabisa. Mutabise Jehova, mi mukatabisa kaufela babalata Jehova.”

9. Jehova naatusize Oziasi kuezañi? (2 Makolonika 26:1-5)

⁹ Mulikanyise likatulo zende zanaaezize Oziasi. Mulena Oziasi hanaasali yomunca, naaikokobeza. Naaitutile “kusaba Mulimu wa niti.” Naapilile lilimo ze 68 mi Jehova naamufuyauzi ka lilimo kaufela zanaa mubata. (Mubale 2 Makolonika 26:1-5.) Oziasi naatuzi macaba amañata anaali lila za batu ba Mulimu, mi naaezize mwanaakonela kaufela kusileleza Jerusalema. (2 Makol. 26:6-15) Kusina kukakanya, Oziasi naaitebuhile tuso kaufela yanaa mufile Mulimu.—Muek. 3:12, 13.

10. Ki lika mañi zeneezahezi ku Oziasi?

¹⁰ Muitute kwa likatulo zemaswe zanaaezize Oziasi. Mulena Oziasi naatwaezi kufa babañwi litaelo. Kubonahala kuli taba yeo nei mutahiselize kunahana kuli naakona kueza lika kaufela zanaabata. Zazi leliñwi Oziasi akena mwa tempele ya Jehova mi ka buikuhumuso naabata kucisa insense fa aletare, ili nto yene basika lumelezwa kueza malena. (2 Makol. 26:16-18) Muprisita Yapahami Azaria alika kumukalimela, kono Oziasi ahalifa hahulu. Ka bumai, Oziasi naasika zwelapili kusepahala ku Jehova mi amufa koto ka kutahisa kuli akule butuku bwa mbingwa. (2 Makol. 26:19-21) Kambe naazwezipili kuikokobeza, naakazwelapili kuba mutu yomunde.

11. Ki lika mañi zekona kulutusa kuzwelapili kuikokobeza? (Mubone ni siswaniso.)

¹¹ Oziasi hasaabile ni maata, alibala kuli Jehova ki yena yanaa mufile maata ni kumutusa kukondisa. Luitutañi kwa taba yeo? Luswanela kuhupula kuli Jehova ki yena yalufanga lika zende kaufela zeluikola mwa bupilo ni mwa sebelezo yaluna ku yena. Kufita kuitumba kabakala lika zelupetile, luswanela kufa Jehova tumbo. b (1 Makor. 4:7) Luswanela kuikokobeza ni kulemuha kuli halusika petahala mi lutokwa kukalimelwa. Muzwale yomuñwi ya mwa lilimo za ma 60, naañozi kuli: “Niitutile kuli haniswaneli  kufilikana kamba kuzwafa haiba babañwi balemuha mafosisa eniezize. Fokuñwi nifiwanga kalimelo kabakala mafosisa eniezize, kono niikatazanga kueza licinceho ni kuzwelapili kusebeleza Jehova ka monikonela kaufela.” Niti kikuli, haiba lusaba Jehova ni kuzwelapili kuikokobeza, lukaba ni tabo mwa bupilo.—Liprov. 22:4.

12. Josiasi naabatile cwañi Jehova hanaasali yomunca? (2 Makolonika 34:1-3)

¹² Mulikanyise likatulo zende zanaaezize Josiasi. Josiasi naanani lilimo ze 16 hakala kubata Jehova. Naatabela kuituta ka za Jehova ni kueza tato yahae. Nihakulicwalo, mulena yanaasali yomunca yo naakopana ni miinelo yetaata. Naanani kuyemela bulapeli bwa niti ka nako yene buatile hahulu bulapeli bwa buhata. Mi naaezize cwalo luli! Josiasi asika kwanisa kale lilimo ze 20 za buhulu, akalisa kuzwisa bulapeli bwa buhata mwa naha.—Mubale 2 Makolonika 34:1-3.

13. Kuneela bupilo bwamina ku Jehova kukona kuama cwañi mupilelo wamina?

¹³ Nihaike kuli musali banana, mwakona kuikatulela kulikanyisa Josiasi ka kuituta zeñata ka za Jehova ni tulemeno twahae totunde. Kueza cwalo kuka misusueza kuneela bupilo bwamina ku Mulimu. Kuineela ku Mulimu kukaama cwañi mupilelo wamina wa ka zazi? Muzwale yabizwa Luke, yanaakolobelizwe inzaa nani lilimo ze 14, naabulezi kuli: “Kuzwa cwale, kusebeleza Jehova ikaba yona nto ya butokwa hahulu mwa bupilo bwaka mi nikaikataza kumutabisa.” (Mare. 12:30) Kusina kukakanya, mukafuyaulwa hahulu haiba mu mulikanyisa!

14. Mufe mitala yebonisa mo babanca babañwi balikanyiseza mutala wa Mulena Josiasi.

¹⁴ Ki butata mañi bomukona kukopana ni bona ka kuba batanga ba Jehova babasali babanca? Muzwale yabizwa Johan yanaakolobelizwe inzaa nani lilimo ze 12, ubulela kuli banaakena ni bona sikolo, neba mukukueza kuzuba ka kuitusisa kamushini. Kuli abe ni maata a kutiyela kukuezo yeo, Muzwale Johan naanahanisisize mo kuzuba kukona kumutahiseza butata kwa mubili ni kusinya silikani sahae ni Jehova. Kaizeli yabizwa Rachel yanaakolobelizwe inzaa nani lilimo ze 14,  utalusa lika zemutusanga kutiyela miinelo yetaata kwa sikolo. Utalusa kuli: “Niikatazanga kubata lika zenihupulisa litaba za mwa Bibele kamba ka za Jehova. Ka mutala, tuto ya litaba za kwamulaho inihupulisanga litaba za mwa Bibele kamba bupolofita bobuñwi. Mi puisano yeñwi ikona kunihupulisa liñolo lenikona kutaluseza mutu yomuñwi.” Miinelo yetaata yemukopana ni yona ikona kushutana ni yanaakopani ni yona Mulena Josiasi, kono mwakona kuba ni butali ni kusepahala, sina yena. Haiba mutiyela miinelo yetaata yemukopana ni yona inze musali babanca, mukaitukiseza kutiyela miinelo yetaata yemuka kopana ni yona kwapili.

15. Ki lika mañi zenetusize Josiasi kusebeleza Jehova ka busepahali? (2 Makolonika 34:14, 18-21)

¹⁵ Mulena Josiasi hanaanani lilimo ze 26, akala kulukisa tempele. Ka nako yene baeza musebezi wo, bafumana “buka ya Mulao wa Jehova yene ifilwe ka Mushe.” Mulena hasaautwile zeneñozwi mwa mulao, honafo feela aanga muhato wa kumamela zeneñozwi mwateñi. (Mubale 2 Makolonika 34:14, 18-21.) Kana mubata kubalanga Bibele kamita? Haiba mukalile kubalanga Bibele, kana musweli mwaikola kueza cwalo? Kana mwañolanga litimana zekona kumitusa ka butu? Muzwale Luke yabulezwi kwamulaho, uñolanga litaba zemufitanga kwa pilu mwa buka. Kueza nto yeswana kukona kumitusa kuhupula litimana za mwa Bibele kamba litaba zemuitutile. Haiba muikataza kuziba hande litaba ze mwa Bibele ni kulilata, mukaba ni takazo yetuna ya kubata kusebeleza Jehova. Mi ka kuswana ni Mulena Josiasi, Linzwi la Mulimu lika mitusa kueza zelukile.

16. Ki kabakalañi Josiasi hanaaezize mafosisa amatuna, mi luitutañi kwa taba yeo?

¹⁶ Muitute kwa likatulo zemaswe zanaaezize Josiasi. Josiasi hanaanani lilimo zebato ba ze 39, aeza mafosisa anaatahisize kuli abulaiwe. Naaisepile hahulu kufita kukupa ketelelo ku Jehova. (2 Makol. 35:20-25) Luitutañi  kwa taba yeo? Kusina taba ni folukuma kamba butelele bwa nako yeluitutile Bibele, luswanela kuzwelapili kubata Jehova. Lukona kueza cwalo ka kulapelanga ku Jehova kamita kuli aluetelele, kubala Linzwi lahae, ni kuteeleza kwa kelezo ya Bakreste babahulile kwa moya. Haiba lueza cwalo, mwendi haluna kueza mafosisa amatuna mi lukaba ni tabo.—Jak. 1:25.

17. Ki lituto mañi za butokwa zeluitutile kwa mitala ya malena ba Juda babalaalu?

¹⁷ Kunani lika zeñata zemukona kueza hamusali babanca. Mutala wa Joasi, Oziasi, ni Josiasi, ubonisa kuli babanca bakona kueza likatulo zende ni kupila ka nzila yetabisa Jehova. Niti kikuli, mutu wakona kupalelwa kuzwelapili kusepahala, sina molulemuhezi. Nihakulicwalo, lwakona kulikanyisa lika zende zene baezize malena bao ni kusaeza mafosisa ane baezize. Mi haiba lueza cwalo, lukaba ni tabo mwa bupilo.

18. Ki mitala ifi ya mwa Bibele yebonisa kuli mwakona kuba ni tabo mwa bupilo? (Mubone ni siswaniso.)

¹⁸ Mwa Bibele kunani mitala yemiñwi ya babanca bane batiisize silikani sabona ni Jehova ni kueza lika zemutabisa, mi nebabile ni tabo mwa bupilo. Davida ki yomuñwi wa kubona. Hanaasali mwanana, naaiketezi kulapela Jehova mi hasamulaho aba mulena yasepahala. Ki niti kuli ka linako zeñwi Davida naaezanga mafosisa, kono Jehova naamunga kuba mutu yanaasepahala. (1 Mal. 3:6; 9:4, 5; 14:8) Haiba muituta ka za bupilo bwa Davida ni mwanaasebelelize Jehova ka busepahali, mukasusuezwa ku mulikanyisa. Kamba mwakona kuituta zeñata kwa mutala wa Mareka kamba wa Timotea. Mukalemuha kuli nebakalile kusebeleza Jehova inze basali banana mi nebazwezipili kumusebeleza ka busepahali, ili nto yene batahiselize tabo mwa bupilo.

19. Bupilo bwamina bukaba cwañi kwapili?

¹⁹ Lika zemueza mwa bupilo ka nako ya cwale likaama mobuka bela bupilo bwamina kwapili. Haiba musepa Jehova kufita kuitinga fa kutwisiso yamina, uka mitusa kueza likatulo zende. (Liprov. 20:24) Mwakona kuikola bupilo ni kuba ni tabo. Muhupule kuli Jehova waitebuha lika kaufela zemu muezeza. Kusebeleza Ndataa luna yalilato ya kwa lihalimu, ki yona nzila yende ka kufitisisa yemukona kuitusisa ka yona bupilo bwamina.