1. Sinkwa neli sa butokwa cwañi mwa linako zene iñolwa Bibele?

 SINKWA ki sona sico sene siciwa hahulu mwa linako zene iñolwa Bibele. (Gen. 14:18; Luka 4:4) Sinkwa neli sa butokwa hahulu kuli mane Bibele haiama kwa lico, fokuñwi iitusisanga linzwi la “sinkwa.” (Mat. 6:11) Jesu naaitusisize sinkwa mwa limakazo zahae zepeli zezibahala hahulu. (Mat. 16:​9, 10) Yeñwi ya limakazo zeo ifumaneha kwa Joani kauhanyo 6. Halunze lunyakisisa kauhanyo yeo, lukalemuha lituto zelukona kusebelisa kacenu.

2. Ki muinelo mañi one utahisize kuli batu babañata babe mwa butokwi bwa sico?

² Baapositola ba Jesu hane bakutile kone baizo kutaleza, Jesu aya ni bona ka sisepe mwa buse bwa Liwate la Galilea kuli bayo pumula. (Mare. 6:​7, 30-32; Luka 9:10) Baya mwa sibaka sesikuzize kwa Betsaida. Kono kusika fita nako, batu babañata bapunya mwa sibaka seo mi babapitihanya. Jesu naasika icanganisa bona. Naabonisize sishemo ka kutanda nako yeñata inzaa baluta za Mubuso ni kufolisa bakuli. Kono ka nako ya manzibwana, baapositola bakala kunahana ka za zene bakaca batu babañata bao. Mwendi babañwi kwa batu bao nebanani lico zelikani feela, kono buñata bwabona nebatokwa kuya mwa minzi kuyo leka lico. (Mat. 14:15; Joa. 6:​4, 5) Ki lika mañi zanaaka eza Jesu?

JESU UEZA MAKAZO KULI KUBE NI LINKWA

3. Jesu naatusize cwañi batu babañata kufumana zene batokwa? (Mubone ni siswaniso.)

³ Jesu naabulelezi baapositola bahae kuli: “Habatokwi kuya; mina mubafe za kuca.” (Mat. 14:16) Kono nekubonahala inge  kuli nekusike kwakonahala, kakuli nekunani baana baba bato eza 5,000. Mi halukopanya kwateñi basali ni banana, kubonahala kuli batu kaufela bane batokwa kufepiwa nebakona kufita fa 15,000. (Mat. 14:21) Andreasi ali: “Kunani mushimani fa yanani linkwa zeketalizoho za mabele ni tutapi totubeli. Kono zeo likatusa cwañi batu babañata cwana?” (Joa. 6:9) Linkwa za mabele neliciwa hahulu ki babotana ni batu babañwi, mi kubonahala kuli tutapi totunyinyani to netubeilwe lizwai ni kuomiswa. Nihakulicwalo, lico zanaanani zona mushimani yo nelisike zakona kufepa batu babañata cwalo.

4. Lukona kuitutañi kwa Joani 6:​11-13? (Mubone ni maswaniso.)

⁴ Kabakala kuli Jesu naabata kubonisa sishemo kwa batu bao, abalaela kuli baine mwa likwata fa bucwañi. (Mare. 6:​39, 40; mubale Joani 6:​11-13.) Jesu kihona aitumela ku Ndatahe kabakala sinkwa ni litapi. Nekuswanela luli kuitumela ku Mulimu, kakuli mane lico kaufela lizwa ku yena. Ki kwa butokwa kulikanyisa mutala wa Jesu ka kulapelanga pili lusikaca kale, ibe kuli luinzi lunosi kamba ni babañwi. Jesu cwale ataluseza baapositola bahae kuli baabele batu lico zeo, mi batu kaufela baca ni kukula. Mane kunani lico zenesiyezi, mi Jesu naasabati kuli lico zeo lisinyehe. Kacwalo, Jesu ataluseza balutiwa bahae kuli bakubukanye lico zenesiyezi ilikuli likone kuciwa hasamulaho. Jesu ulutomezi mutala omunde hahulu ka za moluswanela kuitusiseza hande maluwo aluna. Haiba mu bashemi, mukaeza hande haiba munyakisisa likande le hamoho ni bana bamina ni kunyakisisa zemukona kuituta ka za mwakulapelela,  mwakuboniseza moya wa kuamuhela baenyi, ni mwakuboniseza bufani.

5. Batu nebaezize cwañi kabakala zanaaezize Jesu fa lizazi leo, mi yena naaezize cwañi?

⁵ Batu nebatabisizwe ki mulutela wa Jesu ni limakazo zanaaezize. Bakeñisa kuli Mushe naasepisize kuli Mulimu ukaluma mupolofita yaipitezi, mwendi nebaipuzize kuli, ‘Kana Jesu ki yena mupolofita yo?’ (Deut. 18:​15-18) Haiba ki cwalo, mwendi nebaikutwa kuli Jesu ukaba mubusi yaipitezi, ili yakakona kufa sinkwa kwa batu kaufela mwa naha. Kabakaleo, batu babañata bao nebatuha ‘baswala Jesu kuli bamueze mulena.’ (Joa. 6:​14, 15) Jesu hanaaka lumeleza nto yeo kuezahala, naakabe aikenyize mwa lipolitiki za Majuda, bane bali mwatasaa puso ya Maroma. Kana naaezize cwalo? Batili. Bibele ibulela kuli Jesu naangile muhato wa ‘kuikela fa lilundu.’ Kacwalo, kusina taba ni sineneketo yenezwa ku babañwi, naasika ikenya mwa lipolitiki. Ulutomezi mutala omunde hahulu!

6. Lukona kulikanyisa cwañi mutala wa Jesu? (Mubone ni siswaniso.)

⁶ Ki niti kuli batu habana kulukupa kuli lueze makazo ya kuli kube ni likwa zeñata kamba ya kufolisa bakuli; hape habana kulika kulueza malena kamba babusi ba naha. Kono bakona kulususueza ka taata kuli luikenye mwa lipolitiki ka kuvotela mutu yomuñwi kamba ka kuyemela mutu yebanahana kuli wakona kukondisa. Nihakulicwalo, mutala walutomezi Jesu walutusa kuziba za kueza. Naahanile kuikenya  mwa lipolitiki, mi mane hasamulaho naabulezi kuli: “Mubuso waka haki wa lifasi le.” (Joa. 17:14; 18:36) Ka kuba Bakreste, luswanela kuba ni mubonelo wa Jesu wa lika ni kulikanyisa mutala wahae. Luyemela Mubuso wo, lwauzibahaza ku babañwi, mi lwalapelanga kuli utahe. (Mat. 6:10) Halukuteñi hanyinyani kwa makazo ya Jesu ya sinkwa ni kunyakisisa zeñwi zeluituta kwateñi.

“KUITUTA KWA MAKAZO YA LINKWA”

7. Jesu ni baapositola nebaezizeñi? (Joani 6:​16-20)

⁷ Jesu hasaafepile batu babañata, ataluseza baapositola bahae kuli bazwe mwa sibaka seo ni kukutela kwa Kapernauma ka sisepe mi yena aikela fa lilundu; kacwalo, naatibezi mulelo wa batu bao wa kumueza mulena. (Mubale Joani 6:​16-20.) Kono baapositola hane basweli kufuluha sisepe, kwataha liñungwa, lene litahisize moya omutuna ni mandinda. Cwale Jesu ataha ku bona inzaa zamaya fa mezi. Mi ataluseza muapositola Pitrosi kuli ni yena azamaye fa mezi. (Mat. 14:​22-31) Jesu hasaakeni mwa sisepe, moya wafela. Taba yeo neifitile balutiwa kwa lipilu mi bali: “Kaniti u Mwanaa Mulimu.” a (Mat. 14:33) Niteñi, nebasika lemuha swalisano ye mwahalaa makazo ye ni makazo yanaaezize ya kufepa batu babañata. Mareka naañozi cwana ka za kezahalo yeo, kuli: “[Baapositola] bakomoka hahulu, kakuli nebasika lemuha zene baswanela kuituta kwa makazo ya linkwa, kono lipilu zabona zazwelapili kusautwisisa.” (Mare. 6:​50-52) Baapositola nebasika utwisisa kuli Jehova naafile Jesu maata a kueza limakazo zeñwi zeñata kwandaa feela makazo ya sinkwa. Kono kusika fita nako, Jesu abulela hape za makazo ya sinkwa, ni kululuta tuto yeñwi.

8-9. Ki kabakalañi batu babañata hane babata Jesu? (Joani 6:​26, 27)

⁸ Batu babañata banaafepile Jesu nebaisize hahulu pilu kwa kufumana zene batokwa kwa mubili ni kwa kukulisa litakazo zabona. Ka mukwa ufi? Habusa, balemuha kuli Jesu ni baapositola bahae nebazwile mwa sibaka seo. Kacwalo, batu babañata bao bakena mwa lisepe zeñwi zene lizwa kwa Tiberiya, mi baya kwa Kapernauma kuyo bata Jesu. (Joa. 6:​22-24) Kana libaka lelituna hane baezize cwalo neli kuli bautwe zeñata ka za Mubuso? Batili. Libaka lelituna hane baezize cwalo neli kuli bakone kufepiwa kwa mubili ka kufiwa sinkwa. Luziba cwañi cwalo?

⁹ Mulemuhe zeneezahezi batu babañata bao hane bakopani ni Jesu bukaufi ni Kapernauma. Jesu naababulelezi patalaza kuli libaka lelituna hane bamubata neli kuli bafiwe lico. Nihaike kuli ‘nebacile kwa linkwa mi nebakusi,’ Jesu naabulezi kuli lico zeo ‘zasinyeha.’ Naabasusuelize kuli basebeleze “sico sesisa sinyehi sesifa bupilo bobusa feli.” (Mubale Joani 6:​26, 27.) Jesu naabulezi kuli Ndatahe uka bafa sico seo. Kubonahala kuli nebakomokisizwe hahulu ki taba ya kuli kunani sico sesifa bupilo bobusa feli! Ki sico mañi ona seo, mi bateelezi ba Jesu nebakona kusifumana cwañi?

10. Ki lika mañi zene baswanela kueza batu kuli “bafumane bupilo bobusa feli”?

¹⁰ Kubonahala kuli Majuda bao nebaikutwa kuli nebaswanela kueza lika zeñwi kamba misebezi yemiñwi kuli bafiwe sico seo. Mwendi nebanahana za “misebezi” yebulezwi mwa Mulao wa Mushe. Kono Jesu naababulelezi kuli: “Wo ki ona musebezi wa Mulimu, kuli mubonise tumelo ku yena yanaalumile.” (Joa. 6:​28, 29) Nebaswanela kubonisa tumelo ku Jesu, yena yanaa lumilwe ki Mulimu, ilikuli bafumane “bupilo bobusa feli.” Mane Jesu naabulezi za taba yeo kwamulaho.  (Joa. 3:​16-18, 36) Mi hasamulaho naabulezi litaba zeñwi ka za molukona kufumanela bupilo bobusa feli.—Joa. 17:3.

11. Majuda nebabonisize cwañi kuli nebabata feela kufiwa lico? (Samu 78:​24, 25)

¹¹ Majuda bao nebasika lumela tuto ya Jesu ka za “musebezi wa Mulimu” omunca. Neba mubuzize kuli: “Ki makazo ifi he yeu lufa sina sisupo, kuli luibone ni kukulumela?” (Joa. 6:30) Nebabulezi kuli bokukululu babona mwa mazazi a Mushe nebaamuhezi maana, yekona kuswanisezwa kwa sinkwa. (Neh. 9:15; mubale Samu 78:​24, 25.) Kwaiponahalela hande kuli nebasa isize hahulu pilu kwa kufiwa sinkwa sa luli. Mane nebapalezwi kubuza Jesu sanaatalusa manzwi anaabulezi kuzwa fo ali, “sinkwa sa niti sesizwa kwa lihalimu,” ili sene siswana sina maana yefa bupilo yezwa kwa lihalimu. (Joa. 6:32) Nebaisize hahulu pilu kwa lika za kwa mubili zene batokwa kuli mane nebapalezwi kuteeleza kwa litaba zanaalika kubaluta Jesu ka za kufumana bupilo bobusa feli. Lukona kuitutañi kwa taba yeo?

ZESWANELA KUBA ZA BUTOKWA HAHULU KU LUNA

12. Jesu naabonisize cwañi zeswanela kuba za butokwa hahulu ku luna?

¹² Ki ye tuto ya butokwa hahulu ku luna yelufumana kwa Joani kauhanyo 6. Zeswanela kuba za butokwa hahulu ku luna ki kuutwa Mulimu ni kuba ni silikani sesinde ni yena. Muhupule kuli Jesu naakoñomekile sisupo seo hanaahanyeza Satani yanaa mulika. (Mat. 4:​3, 4) Mi mwa Ngambolo ya fa Lilundu, naakoñomekile butokwa bwa kulemuha kuli lutokwa za Mulimu. (Mat. 5:3) Kacwalo, lwakona kuipuza kuli, ‘Kana mupilelo waka ubonisa kuli niisa hahulu pilu kwa kuba ni silikani sesinde ni Jehova kufita kuisa hahulu pilu kwa lika zenitokwa kwa mubili?’

13. (a) Ki kabakalañi hakusika fosahala kuikola lico? (b) Ki temuso mañi yeluswanela kutokomela hahulu? (1 Makorinte 10:​6, 7, 11)

¹³ Hakusika fosahala kulapelela lika zelutokwa kwa mubili ni kuikola zona. (Luka 11:3) Bibele ibulela kuli ki nto yende kuli mutu “[ace] ni kunwa ni kuikola musebezi wahae waezize ka taata,” ni kuli zeo “lizwa mwa lizoho la Mulimu wa niti.” (Muek. 2:24; 8:15; Jak. 1:17) Kono luswanela kutokomela kuli haluungi lika za kwa mubili kuba zona lika za butokwa hahulu mwa bupilo bwaluna. Muapositola Paulusi naakoñomekile taba yeo hanaañolezi Bakreste bane bapila ka nako yeo Jerusalema ni tempele yayona nelituha lisinyiwa. Naatalusize zeneezahezi kwa Maisilaele kwamulaho, hamohocwalo ni zeneezahezi bukaufi ni Lilundu la Sinai. Naafile temuso kwa Bakreste ‘kuli basike balakaza lika zemaswe, sina mone baezelize Maisilaele.’ (Mubale 1 Makorinte 10:​6, 7, 11.) Maisilaele nebalakaza hahulu lico kuli mane takazo yeo neitahisize kuli lico zanaa bafile Jehova ka makazo lifetuhe kuba “lika zemaswe.” (Num. 11:​4-6, 31-34) Mi hane balapezi namani ya gauda, nebabonisize kuli zeneli za butokwa ku bona neli kuca, kunwa, ni kuitabisa kufita kuutwa Jehova. (Exo. 32:​4-6) Paulusi naaamile kwa mutala wo kuli afe temuso kwa Bakreste bane bapila ka nako yeo Jerusalema ni tempele yayona nelituha lisinyiwa, ili ka 70 C.E. Bakeñisa kuli lupila ka nako yeo lifasi le lituha lifela, ki kwa butokwa hahulu kusebelisa kelezo ya Paulusi.

14. Bibele ibulelañi ka za lico mwa lifasi lelinca?

¹⁴ Jesu hanaabulela za “sinkwa saluna sa zazi le,” naaama kwa nako yeo tato ya Mulimu ikaeziwa “fa lifasi, sina moiezezwa kwa lihalimu.” (Mat. 6:​9-11) Lifasi likaba cwañi ka nako yeo? Bibele ibonisa kuli tato ya Mulimu fa lifasi ikopanyeleza lico zende. Ka kuya ka Isaya 25:​6-8, kukaba ni lico zeñata zetabusa zebaka ikola  batu mwatasaa puso ya Mubuso wa Jehova. Samu 72:16 ibulela kuli: “Kukaba ni bubeke bobuñata mwa lifasi; bukaba bobuñata hahulu fahalimwaa malundu.” Kana munyolezwi kuto itusisa bubeke bo kwa kulukisa mufuta wa sinkwa semutabela hahulu kamba kulukisa sico sesiñwi? Hape mwakona kunyolelwa kuto cala simu ya likota za veine ni kuca miselo yazona. (Isa. 65:​21, 22) Mi batu kaufela fa lifasi bakaikola lika zende zeo.

15. Ki lika mañi zebaka ituta batu babaka zusiwa kwa bafu? (Joani 6:35)

¹⁵ Mubale Joani 6:35. Ki lika mañi zekaezahala kwapili kwa batu bane bacile sinkwa ni litapi zanaalukisize Jesu? Ka nako ya zuho, mwakona kukopana ni babañwi ba batu bao. Kusina taba kuli kwamulaho nebasika bonisa tumelo, bakona kuto zusiwa. (Joa. 5:​28, 29) Batu bao bakatokwa kuituta satalusa manzwi a Jesu, ali: “Ki na sinkwa sa bupilo. Mutu kaufela yataha ku na haana kushwa tala nikamuta.” Bakatokwa kuba ni tumelo mwa sitabelo sa Jesu sa tiululo, kuba ni tumelo ya kuli naafanile bupilo bwahae kabakala bona. Ka nako yeo, kukaba ni tukiso ya kuluta za Mulimu kwa batu babaka zusiwa ni bana kaufela babaka pepiwa. Kutusa mwa musebezi wo wa kuluta batu kuka lutahiseza tabo yetuna luli! Kueza musebezi wo kuka lutahiseza tabo yetuna hahulu yefita yelukaba ni yona kabakala kuca sinkwa. Kaniti luli, lika za butokwa hahulu ikaba lika za kwa moya.

16. Lukanyakisisañi mwa taba yetatama?

¹⁶ Lunyakisisize feela litaba lisikai zefumaneha kwa Joani kauhanyo 6, kono kunani litaba zeñwi zeñata zanaalutile Jesu ka za “bupilo bobusa feli.” Majuda banaaambozi ku bona Jesu nebaswanela kuteeleza ka tokomelo kwa litaba zanaabulezi, mi ni luna luswanela kueza cwalo. Lukazwelapili kunyakisisa Joani kauhanyo 6 mwa taba yetatama.