Babañwi bahulezi mwa lizo ili mo baana babañata baanga basali kuli haki ba butokwa. Ka mutala, Muzwale Hans, yali muokameli wa mupotoloho kwa Bolivia, utalusa kuli baana babañwi bahuliselizwe mwa lizo ili mo baana basusuezwa kueza lika ka buikuhumuso. Baana bao balumela kuli ki ba butokwa hahulu kufita basali mi hañata hababonisangi basali likute. Muzwale Shengxian, yali muuna-muhulu kwa Taiwan, utalusa kuli: “Mwa silalanda senipila ku sona, baana babañata baikutwa kuli basali habaswaneli kutaluseza baana maikuto abona. Haiba muuna atalusa maikuto a musali ka za taba yeñwi, haana kukutekiwa ki litaka zahae.” Baana babañwi baketululanga basali ka linzila zesalemusehi ka bunolo. Ka mutala, bakona kushwaula basali ka mulelo wa kusehisa batu.

Kwatabisa kuziba kuli muuna wakona kucinca kusina taba ni sizo sahulezi ku sona. Wakona kutuhela kuba ni mubonelo wa kuli baana ki ba butokwa hahulu kufita basali. (Maef. 4:​22-24) Ukona kueza cwalo ka kulikanyisa mutala wa Jehova. Mwa taba ye, lukanyakisisa mo Jehova aangela basali, zekona kutusa mizwale kuunga basali sina mwabaangela Jehova, ni mo baana-bahulu bakona kutomela babañwi mutala omunde wa kubonisa likute kwa likaizeli.

JEHOVA UUNGA CWAÑI BASALI?

Jehova ulutomezi mutala omunde hahulu wa moluswanela kuungela basali. Ki Ndate yanani mukekecima, ili yalata bana bahae kaufela. (Joa. 3:16) Mi uunga basali babasepahala ku yena, sina bana bahae babasizana ba butokwa. Halunyakisiseñi linzila zelatelela zabonisanga ka zona Jehova kuli walata basali mi wabakuteka.

 Haaketululangi basali. Jehova naabupile baana ni basali ka siswaniso sahae. (Gen. 1:27) Naasikafa baana zibo yeñata hahulu kamba buikoneli bobutuna kufita basali; mi haangi baana kuba ba butokwa hahulu kufita basali. (2 Makol. 19:7) Naabupile baana ni basali ni buikoneli bobuswana bwa kuutwisisa litaba za niti za mwa Bibele ni kuba ni tulemeno totunde twanani tona. Jehova hape uunga baana ni basali babasepahala ka kulikanelela—ibe kuli banani sepo ya kupila kuya kuile mwa paradaisi fa lifasi kamba kuyoba malena ni baprisita kwa lihalimu. (2 Pit. 1:1) Kwaiponahalela hande kuli Jehova haaketululangi basali.

Wateelezanga kwa basali. Jehova waisa pilu kwa maikuto a basali ni butata bobakopana ni bona. Ka mutala, naateelelize ni kualaba litapelo za Rahele ni Anna. (Gen. 30:22; 1 Sam. 1:​10, 11, 19, 20) Jehova hape naasusumelize bañoli ba Bibele kuñola ka za baana bane bateelelize kwa basali. Ka mutala, Abrahama naateelelize ku musalaa hae Sara, sina mwanaa mulaelezi Jehova. (Gen. 21:​12-14) Mulena Davida naateelelize ku Abigaili. Mane naaikutwile kuli Jehova ki yena yanaa mulumile kuli ato ambola ni yena. (1 Sam. 25:​32-35) Jesu, yabonisa tulemeno twa Ndatahe ka kutala, naateelelize ku mahe, yena Maria. (Joa. 2:​3-10) Mitala yeo kaufela ibonisa kuli nzila yeñwi yabonisanga ka yona Jehova kuli wakuteka basali, ki ka kuteeleza ku bona.

Usepile basali. Ka mutala, Jehova naasepile Eva kuli wakona kutusa kwa kubabalela lifasi kaufela. (Gen. 1:28) Ka kueza cwalo, naabonisize kuli Eva naali mutusi wa Adama ni kuli ni yena naali wa butokwa sina feela muunaa hae. Jehova hape naasepile Debora ni Hulida bapolofita babasali ka kubafa musebezi wa kueleza batu bahae, kukopanyeleza cwalo ni muatuli ni mulena. (Baat. 4:​4-9; 2 Mal. 22:​14-20) Kacenu, Jehova usepile basali babali Bakreste ka kubafa tohonolo ya kueza musebezi wahae. Likaizeli babasepahala bao basebeza sina bahasanyi, mapaina, ni balumiwa. Batusa mwa misebezi ya kulukisa milalo, kuyaha, ni kubabalela Mandu A Mubuso ni liofisi za mutai. Babañwi basebeleza fa Betele, mi babañwi bona basebeleza fa liofisi za toloko. Likaizeli bao baswana sina mpi yetuna yaitusisa Jehova kuli apete tato yahae. (Samu 68:11) Kwaiponahalela hande kuli Jehova haangi basali kuli bafokola kamba kuli hakuna musebezi obakona kupeta.

KI LIKA MAÑI ZEKONA KUTUSA MIZWALE KUUNGA BASALI SINA MWABAANGELA JEHOVA?

Mizwale, kuli luzibe haiba luunga basali sina mwabaangela Jehova, luswanela kutatuba habuniti zelunahana ni zelueza. Lutokwa kutusiwa kuli lueze cwalo. Sina feela mushini wa X-ray haukona kutusa mualafi kuziba haiba pilu ya mutu inani butata kamba kutokwa, ni luna lwakona kutusiwa ki mulikani yomunde ni Linzwi la Mulimu kuli luzibe haiba lunani mubonelo ofosahezi ka za basali. Ki lika mañi zeluswanela kueza kuli lufiwe tuso yeo?

Mukupe tuso ku mulikani yomunde. (Liprov. 18:17) Lukaeza hande haiba lubuza mulikani yelusepile, ili yazibahala ka kuba mutu yanani sishemo ni mubonelo oswanela, lipuzo zelatelela: “Kana ninani mubonelo oswanela ka za likaizeli? Kana baikutwa kuli nabakuteka? Kana kunani licinceho zenitokwa kueza kuli niswalisane hande ni bona?” Haiba mulikanaa mina amitaluseza licinceho zeñwi zemutokwa kueza, musike mwafa mabaka a kuikemela. Kono muikatulele kueza licinceho zetokwahala.

Muitute Linzwi la Mulimu. Nzila yende hahulu yelukona kuziba ka yona haiba luunga basali sina mwabaangela Jehova, ki ka kutatuba mubonelo waluna ni likezo zaluna ka kuitusisa Linzwi la Mulimu. (Maheb. 4:12) Halunze luituta Bibele, lukalemuha mitala ya baana bane baanga basali sina mwabaangela Jehova ni bane basika eza cwalo. Mi lwakona kuitekula kuli lubone haiba luunga basali sina mone babaangela baana bao. Kutuha fo, lwakona kubapanya litimana za mwa Bibele kwa litimana zeñwi ilikuli lusike lwaitusisa Mañolo ka mafosisa ni kuyemela mubonelo ofosahalile olunani ona ka za basali. Ka mutala, 1 Pitrosi 3:​7, ibonisa kuli basali baswanela ‘kufiwa likute sina lipiza zefokola.’ b Kana liñolo le litalusa kuli musali haki  wa butokwa sina muuna, ni kuli haana zibo ni buikoneli zanani zona muuna? Kutokwa nihanyinyani! Mubapanye manzwi anaañozi Pitrosi ni manzwi a kwa Magalata 3:​26-29 abonisa kuli Jehova uketile basali hamohocwalo ni baana kuli bayo busa ni Jesu kwa lihalimu. Haiba luituta Linzwi la Mulimu ni kukupa mulikani yomunde kuli alutaluseze moluungela basali, lukakona kubonisa likaizeli likute leli baswanela.

BAANA-BAHULU BABONISANGA CWAÑI KULI BAKUTEKA LIKAIZELI?

Mizwale mwa puteho hape bakona kuituta mwakuboniseza likute kwa likaizeli ka kulikanyisa mutala wa baana-bahulu babalilato. Baana-bahulu bakona kutomela cwañi babañwi mutala omunde wa kubonisa likute kwa likaizeli? Halunyakisiseñi linzila lisikai zebonisa mobakona kuezeza cwalo.

Bababazanga likaizeli. Muapositola Paulusi utomezi baana-bahulu mutala omunde hahulu obakona kulikanyisa. Naababalize likaizeli babañata mwa liñolo lanaañolezi puteho ya kwa Roma. (Maro. 16:12) Munahane feela tabo yene babile ni yona likaizeli bao liñolo lanaañozi Paulusi hane libalezwi puteho! Ka mukwa oswana, baana-bahulu bababazanga likaizeli kabakala tulemeno twabona totunde ni misebezi yebaeza mwa sebelezo yabona ku Jehova. Kueza cwalo kutusanga likaizeli kulemuha kuli bakutekiwa luli ni kuli misebezi yabona yaitebuhiwa. Haiba muuna-muhulu abulelela likaizeli manzwi asusueza, uka batusa kuzwelapili kusebeleza Jehova ka busepahali.—Liprov. 15:23.

Baana-bahulu habababaza likaizeli, baezanga cwalo kuzwelela kwatasaa pilu ni ka kunonga. Libaka? Kaizeli yabizwa Jessica, utalusa kuli: “Kwatabisa mizwale habataluseza kaizeli kuli ‘uezize hande.’ Kono lususuezwanga hahulu haiba mizwale balubabaza ka kunonga, inge cwalo kulubabaza kabakala kuluta bana baluna kuikuteka habali kwa mikopano kamba kabakala kuikataza kutaha ni  muituti wa Bibele kwa mikopano.” Haiba baana-bahulu bababaza likaizeli ka kunonga, baka batusa kulemuha kuli ki ba butokwa mwa puteho.

Bateelezanga kwa likaizeli. Baana-bahulu babaikokobeza baziba kuli haki bona feela babanani liakalezo zende. Baana-bahulu babacwalo bakupanga likaizeli kuli bafitise liakalezo, mi bateelezanga ka tokomelo likaizeli hababulela. Haiba baana-bahulu baeza cwalo, bakasusueza likaizeli mi ni bona bakatuseha. Ka mukwa ufi? Muuna-muhulu yabizwa Gerardo, yasebeleza fa Betele, utalusa kuli: “Nilemuhile kuli kukupa likaizeli kuli bafitise liakalezo kunitusanga kupeta hande musebezi waka. Hañata, kufumanehanga kuli likaizeli baezize musebezi wo ka lilimo zeñata kufita mizwale.” Mwa puteho, likaizeli babañata ki mapaina; kacwalo, baziba litaba zeñata ka za batu babapila mwa silalanda. Muuna-muhulu yabizwa Bryan, utalusa kuli: “Likaizeli banani tulemeno totunde totuñata ni buikoneli zekona kutusa kopano. Kacwalo, mutusiwe ki yeloseli yabona!”

Baana-bahulu babanani temuho habamatukelangi kuhana liakalezo za likaizeli. Libaka? Muuna-muhulu yabizwa Edward, ubulela kuli: “Maikuto a kaizeli ni yeloseli yahae zakona kutusa muzwale kuutwisisa hande taba, ni kumutusa kuba ni kutwelo-butuku.” (Liprov. 1:5) Muuna-muhulu nihaa saitusisi akalezo ya kaizeli, wakona kuitumela ku yena kabakala akalezo yafile, zibo yanani yona, ni kutwisiso yahae.

Balutanga likaizeli misebezi. Baana-bahulu babanani temuho babatanga kolo ya kuluta likaizeli misebezi. Ka mutala, bakona kuluta likaizeli mwakuzamaiseza mukopano wa kuzwela mwa simu, kuli bakone kuzamaisa mukopano wo hakusina muzwale yakolobelizwe. Bakona kubaluta mwakuitusiseza lisebeliso zeñwi kamba mishini yemiñwi, ilikuli bakone kutusa mwa misebezi ya kubabalela ni kuyaha libaka za kopano. Fa Betele, baokameli balutile likaizeli mwakuezeza misebezi yeshutana-shutana, yecwale ka kubabalela sibaka, kuleka lika, kubona za liakaunti, kulukisa liprogilamu za fa kompyuta, ni misebezi yemiñwi cwalo. Baana-bahulu habaluta likaizeli misebezi, babonisa kuli baanga likaizeli kuba ba butokwa ni babaitingwa.

Likaizeli babañata baitusisanga zebalutilwe ki baana-bahulu kuli batuse babañwi. Ka mutala, likaizeli babalutilwe musebezi wa buyahi baitusisanga zibo yabona kuli batuse babatahezwi ki kozi ya ka taho ka kubayahela sinca mandu abona. Likaizeli babañwi baitusisanga zene baitutile ka za mwakukutaleza fa nyangela kuli balute likaizeli babañata mwakuezeza musebezi wo. Likaizeli baikutwa cwañi ka za baana-bahulu bane babalutile misebezi? Kaizeli yabizwa Jennifer, utalusa kuli: “Hane luyaha Ndu ya Mubuso yeñwi, muokameli yomuñwi naatandile nako yeñata kuniluta musebezi. Naalemuhile musebezi one niezize, mi ani bababaza. Nenitabela kubeleka ni yena bakeñisa kuli neniikutwanga kuba wa butokwa ni yaitingwa.”

BUNDE BWA KUUNGA LIKAIZELI MWA PUTEHO SINA LUBASI LWALUNA

Lwalata likaizeli baluna babasepahala sina feela mwabalatela Jehova! Kacwalo, lubaanga sina lubasi lwaluna. (1 Tim. 5:​1, 2) Ki ba butokwa ku luna mi lwaikolanga kusebeza ni bona. Mi lubanga ni tabo yetuna halulemuha kuli baziba kuli lwabalata ni kubatusa. Kaizeli yabizwa Vanessa, utalusa kuli: “Niitumela hahulu ku Jehova kabakala kuba mwa kopano yahae, ili mokunani mizwale babañata baba nisusuelize hahulu.” Kaizeli yomuñwi wa kwa Taiwan, ubulela kuli: “Niitumela hahulu kuli Jehova ni kopano yahae baanga basali kuba ba butokwa hahulu ni kuli baisa pilu kwa maikuto aluna. Taba yeo itiisanga hahulu tumelo yaka ni kunitusa kuitebuha hahulu tohonolo yeninani yona ya kuba mwa kopano ya Jehova.”

Munahane feela tabo yabanga ni yona Jehova habona mizwale babasepahala inze baanga basali sina mwabaangela! (Liprov. 27:11) Muuna-muhulu yabizwa Benjamin, wa kwa Scotland, ubulela kuli: “Baana babañata mwa lifasi kacenu habakuteki basali nihanyinyani. Kacwalo, lubata kuli basali habali kwa Ndu ya Mubuso baikutwe kuli lwabakuteka mi lwabalata.” Haike kaufelaa luna luikataze kulikanyisa Jehova ka kubonisa likaizeli baluna lilato ni likute leli baswanela.—Maro. 12:10.