1-2. (a) Ki temuso mañi yanaafile Jesu kwa balutiwa bahae? (b) Ki kabakalañi balutiwa ba Jesu hane bamuyubekile? (Mubone ni maswaniso.)

 “KI NITI, moya ona walata, kono nama yafokola.” a (Mat. 26:41b) Manzwi ao abonisa kuli Jesu waziba kuli halusika petahala ni kuli lwakona kueza mafosisa. Kono hape naaitusisize manzwi ao kuli alufe temuso ya kuli lusike lwaisepa hahulu. Nakonyana pili Jesu asika bulela kale manzwi ao, balutiwa bahae nebasepisize kuli nebasike bamuyubeka. (Mat. 26:35) Nebabata kueza zelukile. Kono nebasika lemuha kuli nekukona kubabela hahulu bunolo kupalelwa kueza zelukile hane bakakopana ni muinelo otaata. Ki lona libaka Jesu hanaa bafile temuso ye, yeli: “Muzwelepili kutona mi muzwelepili kulapela, kuli musike mwakena mwa muliko.”—Mat. 26:41a.

² Ka bumai, balutiwa nebapalezwi kuzwelapili kutona. Ka nako yanaatamiwa Jesu, balutiwa bahae neba muyubekile ni kubaleha. Bakeñisa kuli balutiwa nebasika itukiseza kuhanyeza muliko wo, nebapalezwi kutaleleza sepiso yabona mi bayubeka Jesu.—Mat. 26:56.

3. (a) Kuli luzwelepili kusepahala ku Jehova, ki kabakalañi halusa swaneli kuisepa hahulu? (b) Lukanyakisisañi mwa taba ye?

³ Haluswaneli kuisepa hahulu. Ki niti kuli luikatulezi kuli haluna kulumeleza nto ifi kamba ifi kulukauhanya ku Jehova. Niteñi, halusika petahala mi lwakona kukena mwa muliko. (Maro. 5:12; 7:​21-23) Ka kusalibelela, lwakona kuipumana mwa muinelo okona kutahisa kuli kulubele hahulu taata kueza  zelukile. Kuli luzwelepili kusepahala ku Jehova ni ku Mwanaa hae, luswanela kumamela kelezo ya Jesu ya kuli luitukiseze kuhanyeza miliko. Taba ye ika lutusa kuziba molukona kuezeza cwalo. Lukakala ka kunyakisisa miinelo yetokwa kuli luitukiseze. Kihona lukanyakisisa zekona kulutusa kuitukiseza kuhanyeza miliko. Mi lukafeza ka kunyakisisa zeluswanela kueza kuli luzwelapili kuba babaitukiselize.

KI MWA MIINELO MAÑI MOLUTOKWA KUBA BABAITUKISELIZE?

4-5. Ki kabakalañi halusa swaneli kueza nihaiba libi zenyinyani?

⁴ Nihaiba libi zenyinyani hahulu zakona kufokolisa silikani saluna ni Jehova. Hape zakona kutahisa kuli lueze libi zetuna.

⁵ Kaufelaa luna lwakopananga ni muliko wa kueza sibi. Kono mañi ni mañi waluna kunani mwafokola, bufokoli bo bukona kuba bwa kubata kueza sibi sesituna, kuikenya mwa muzamao omasila, kamba kunahana sina mobanahanela batu ba mwa lifasi le. Ka mutala, mutu yomuñwi ukona kuikataza kuhanyeza muliko wa kueza buhule. Yomuñwi ukona kukomiwa hahulu ki mikwa yemasila, yecwale ka mukwa wa kuicuka kamba wa kubuha maswaniso a mapunu. Yomuñwi yena ukona kuba ni butata bwa kusaba batu, kubata kuikezeza lika, kacima-cima, kamba butata bobuñwi cwalo. Sina feela mwanaabulelezi Jakobo, “mutu ni mutu ulikiwa ka kuhohiwa ni kuhapiwa ki takazo yahae.”—Jak. 1:14.

6. Ki lika mañi zeluswanela kuitumelela?

⁶ Kana mwaziba miinelo yetahisanga kuli kumibele hahulu bunolo kukena mwa muliko? Hakusika luka kunyinyafaza bufokoli bwaluna kamba kunahana kuli halukoni kueza sibi. (1 Joa. 1:8) Muhupule kuli Paulusi naabonisize kuli nihaiba batu “babakwanisize zetokwahala kwa moya” bakona kukomiwa ki muliko haiba basaitukisezi. (Magal. 6:1) Luswanela kuitumelela bufokoli bwaluna ni kulemuha miinelo yekona kutahisa kuli lukene mwa muliko.—2 Makor. 13:5.

7. Ki nto mañi yeluswanela kuisa hahulu pilu ku yona? Mufe mutala.

⁷ Ki lika mañi zeluswanela kueza hase lulemuhile lika zelutahisezanga kuli lulikiwe ka bunolo? Luswanela kueza ka taata kuli lusike lwakomiwa ki miliko! Ka mutala, mwa linako zene iñolwa Bibele, kalulo ya limota yeneli hahulu bunolo kwa lila kukena mwa muleneñi neli minyako. Kacwalo, minyako ki yona yenekantelwa  hahulu. Ka nzila yeswana, ni luna luswanela kuisa hahulu pilu kwa miinelo kaufela yekona kutahisa kuli kulubele hahulu bunolo kukena mwa muliko.—1 Makor. 9:27.

ZEKONA KULUTUSA KUITUKISEZA

8-9. Mutangana yatalusizwe kwa Liproverbia kauhanyo 7 naakona kuambuka cwañi kueza sibi sesituna? (Liproverbia 7:​8, 9, 13, 14, 21)

⁸ Lukona kuisileleza cwañi kuli lusike lwaeza sibi? Halunyakisiseñi zelukona kuituta ku mutangana yatalusizwe kwa Liproverbia kauhanyo 7. Naaezize buhule ni musali wa mizamao ya buhule. Timana 22 ilutaluseza kuli mutangana yo naalatelezi musali yo “kapili-pili.” Kono sina litimana za kwamulaho moliboniseza, naaezize likatulo zeñwi zemaswe ili zenetahisize kuli kumubele hahulu bunolo kueza sibi.

⁹ Ki lika mañi zenetahisize kuli aeze sibi? Sapili, manzibwana “naazamaya mwa nzila bukaufi ni kona” ya musali wa mizamao ya buhule. Kihona azamaya mwa nzila yeliba kwa ndu ya musali yo. (Mubale Liproverbia 7:​8, 9.) Kuzwa fo, naasika fapuha mwa nzila hanaaboni musali yo. Kono naalumezi kutubetiwa ki musali yo ni kuteeleza ku yena hanaabulela za matabelo a kuikabela anaafile, mi mwendi naabulezi cwalo kuli mutangana yo anahane kuli naali mutu yomunde. (Mubale Liproverbia 7:​13, 14, 21.) Kambe mutangana yo naatokolomohile lika zeneelibisa kwa sibi seo, naasike akena mwa muliko wo ni kueza sibi.

10. Mukreste kacenu ukona kueza cwañi mafosisa aswana ni anaaezize mutangana yani?

¹⁰ Likande la Salumoni libonisa zekona kuezahala ku mutangaa Jehova kaufela. Wakona kueza sibi sesituna mi hasamulaho ukona kuikutwa kuli lika neliezahalile “kapili-pili.” Kamba ukona kubulela kuli, “Niezize sibi ka kusalela.” Kono haiba aitekula habuniti, wakona kulemuha kuli kunani likatulo zeñwi zemaswe zanaaezize zenetahisize kuli aeze sibi. Likatulo zeo likona kuba kuswalisana ni batu babamaswe, kuitabisa ka lika zemaswe, kucindanelanga kwa libaka zemaswe, kamba kupotelanga mawebusaiti amaswe. Mwendi hape naatuhezi kulapelanga, kubala Bibele, kufumaneha kwa mikopano, kamba kuya mwa bukombwa. Sina mutangana yabulezwi kwa Liproverbia, kukona kuba kuli kunani likatulo zeñwi zemaswe zanaaezize zenetahisize kuli aeze sibi.

11. Ki lika mañi zeluswanela kueza kuli lusike lwaeza sibi?

¹¹ Luitutañi? Haluswaneli kueza sibi kamba lika zekona kutahisa kuli lueze sibi. Salumoni naakoñomekile taba yeo hamulaho wa kubulela za mutangana ni musali wa mizamao ya buhule. Hanaama ku musali yo, naabulezi kuli: “Musike mwafapuhela mwa linzila zahae.” (Liprov. 7:25) Hape naabulezi ka za musali wa mizamao yemaswe yo kuli: “Ube kwahule ni yena; usike wasutelela kwa munyako wa ndu yahae.” (Liprov. 5:​3, 8) Kuli lusike lwaeza sibi, luswanela kueza molukonela kaufela kutokolomoha lika zekona kutahisa kuli lueze sibi. b Kueza cwalo kukona kukopanyeleza kutokolomoha miinelo yemiñwi kamba lika zesika fosahala luli kwa Bakreste, kono ili zekona kutahisa kuli lukene mwa muliko.—Mat. 5:​29, 30.

12. Ki katulo mañi yanaaezize Jobo, mi neika mutusa cwañi kuitukiseza kuhanyeza muliko? (Jobo 31:1)

¹² Kuli luambuke lika zekona kutahisa kuli lueze sibi, luswanela kueza katulo ni kuikumalela. Ki zona zanaaezize Jobo. ‘Naaezize tumelelano ni meeto ahae’ kuli naasike  atalima musali ka kumulakaza. (Mubale Jobo 31:1.) Kukumalela katulo yeo nekuka mutusa kusaeza bubuki. Ni luna lukaeza hande haiba lutokolomoha nto ifi kamba ifi yekona kutahisa kuli lukene mwa muliko.

13. Ki kabakalañi haluswanela kutokomela lika zelunahana? (Mubone ni maswaniso.)

¹³ Hape luswanela kutokomela zelunahana. (Exo. 20:17) Batu babañwi baikutwa kuli hakusika fosahala kuzwelapili kunahana za litakazo zemaswe ibile feela mutu haezi lika zeo luli. Kono mubonelo wo ufosahalile. Mutu yazwelapili kunahana za takazo yemaswe uhulisa takazo yeo. Mi haiba kuba cwalo, kuka mubela hahulu taata kuhanyeza muliko wo. Ki niti kuli ka linako zeñwi lwakona kuba ni litakazo zemaswe. Kono nto ya butokwa ki kuunga muhato kapili-pili wa kuhanyeza litakazo zeo ni kukala kunahana lika zende. Haiba lueza cwalo, takazo yeo haina kuba yetuna hahulu kuli mane ilutahiseze kueza sibi sesituna.—Mafil. 4:8; Makolo. 3:2; Jak. 1:​13-15.

14. Ki lika mañi zeñwi zekona kulutusa kuitukiseza kuhanyeza miliko?

¹⁴ Ki lika mañi zeñwi zeluswanela kueza kuli luitukiseze kuhanyeza miliko? Luswanela kuba ni buikolwiso bobutezi bwa kuli kumamela milao ya Jehova kamita kwatusa. Ka linako zeñwi kukona kulubela hahulu taata kuba ni mihupulo ni litakazo zelumelelana ni lika zatabela Mulimu, kono lukaba ni tabo yetuna haiba luikataza kueza cwalo.

15. Kuba ni takazo yetuna ya kubata kueza zelukile kukona kulutusa cwañi kuitukiseza kuhanyeza miliko?

¹⁵ Luswanela kuba ni takazo yetuna ya kubata kueza zelukile. Haiba luituta ‘kutoya bumaswe, ni kulata bunde,’ lukaba ni takazo yetuna ya kubata kueza zelukile mi haluna kueza lika zekona kutahisa kuli lueze sibi. (Amo. 5:15) Kuba ni takazo yetuna ya kubata kueza zelukile hape kuka lutusa kuhanyeza miliko yelusika libelela kamba yelusa koni kutibela.

16. Kueza lika za kwa moya kukona kulutusa cwañi kuzwelapili kuba babaitukiselize? (Mubone ni maswaniso.)

¹⁶ Ki lika mañi zekona kulutusa kuba ni takazo ya kubata kueza zelukile? Lukona kueza cwalo  ka kupateha kueza lika zekona kulutusa kulata hahulu Jehova. Kufumaneha kwa mikopano ya Sikreste kamba mwa bukombwa, kwakona kulutusa kusakena mwa muliko ka bunolo. Mi hape kwakona kulutusa kuba ni takazo yetuna ya kubata kutabisa Jehova. (Mat. 28:​19, 20; Maheb. 10:​24, 25) Kubala, kuituta, ni kunahanisisa Linzwi la Mulimu, kulutusanga kulata hahulu lika zende ni kutoya hahulu lika zemaswe. (Josh. 1:8; Samu 1:​2, 3; 119:​97, 101) Muhupule kuli Jesu naabulelezi balutiwa bahae kuli: “Muzwelepili kulapela, kuli musike mwakena mwa muliko.” (Mat. 26:41) Halulapela ku Ndataa luna ya kwa lihalimu, lumufa kolo ya kulutusa mi lukaba ni takazo yetuna ya kubata kumutabisa.—Jak. 4:8.

MUZWELEPILI KUBA BABAITUKISELIZE

17. Ki bufokoli mañi bwanaazwezipili kuba ni bona Pitrosi?

¹⁷ Lwakona kufelisa bufokoli bobuñwi bolunani bona. Kono lwakona kuzwelapili kuba ni bufokoli bobuñwi. Halunyakisiseñi mutala wa muapositola Pitrosi. Kusaba batu nekutahisize kuli alatule Jesu halaalu. (Mat. 26:​69-75) Nekubonahala inge kuli Pitrosi naafelisize bufokoli bo hanaafile bupaki ka bundume fapilaa kuta ya Sanhedrini. (Lik. 5:​27-29) Nihakulicwalo, lilimonyana kuzwa fo, naatuhezi kucanga ni Bakreste ba macaba ka nakonyana “kabakala kusaba babaile kwa mupato.” (Magal. 2:​11, 12) Pitrosi naakutezi kuba ni bufokoli bobuswana. Kukona kuba kuli naasika felisa bufokoli bo ka kutala.

18. Ki lika mañi zekona kuezahala kwa bufokoli bobuñwi bolukona kuba ni bona?

¹⁸ Ni luna lwakona kuipumana mwa muinelo oswana. Ka mukwa ufi? Lwakona kukutela kuba ni bufokoli bone lunahana kuli lubufelisize. Ka mutala, muzwale yomuñwi utalusa kuli: “Nenituhezi kubuhanga maswaniso a mapunu ka lilimo ze 10 mi neniikolwisize kuli mukwa wo neufelile luli. Kono mukwa wo neuswana sina sibatana sesiipatile ili sene silibelela feela nako yeswanela kuli siniholofaze.” Lwaitumela luli kuli muzwale waluna naasika zwafa. Naalemuhile kuli naakatokwa kuikataza zazi ni zazi kuli afelise bufokoli bo mi mwendi naakatokwa kueza cwalo mwahalaa bupilo bwahae kaufela mwa lifasi lelimaswe le. Ka tuso ya musalaa hae ni baana-bahulu,  naakonile kuunga mihato yenee mukonisize kufelisa mukwa wa kubuha maswaniso a mapunu.

19. Ki lika mañi zeluswanela kueza haiba kulubela taata kufelisa bufokoli bobuñwi?

¹⁹ Ki lika mañi zeluswanela kueza haiba kulubela taata kufelisa bufokoli bobuñwi, ili kuli bufokoli bo busike bwatahisa kuli lueze lika zemaswe? Luswanela kumamela kelezo ya Jesu yekona kulutusa kusakena mwa muliko, yeli: “Muzwelepili kutona.” Nihaiba ka nako yemuikutwa kuba ni maata, muzwelepili kusaeza lika zekona kutahisa kuli mukene mwa muliko. (1 Makor. 10:12) Muzwelepili kueza lika zenee mitusize kufelisa bufokoli bwamina. Liproverbia 28:​14, ili: “Tabo ki ya mutu yalibelela ka nako kaufela.”—2 Pit. 3:14.

LIMBUYOTI ZELUKA FUMANA HAIBA LUZWELAPILI KUBA BABAITUKISELIZE

20-21. (a) Ki limbuyoti mañi zeluka ikola haiba luzwelapili kuitukiseza kusakena mwa miliko? (b) Jehova uka lutusa cwañi haiba luikataza kuhanyeza miliko? (2 Makorinte 4:7)

²⁰ Haiba luzwelapili kuitukiseza kusakena mwa miliko luka tuseha luli. Kupila ka likuka za Jehova kuka lutusa kuba ni tabo yetuna hahulu yefita yetahiswa ki “minyaka ya libi yeina nako yenyinyani.” (Maheb. 11:25; Samu 19:8) Libaka kikuli, lubupilwe ni takazo ya kupila ka kulumelelana ni likuka zahae. (Gen. 1:27) Haiba lueza cwalo, lukaba ni lizwalo lelikenile mi lukaba ni sepo ya kuto fumana bupilo bobusa feli.—1 Tim. 6:12; 2 Tim. 1:3; Juda 20, 21.

²¹ Ki niti kuli “nama yafokola.” Kono taba yeo haitalusi kuli hakuna feela zelukona kueza ka za bufokoli bwaluna. Jehova uitukiselize kulufa maata elutokwa. (Mubale 2 Makorinte 4:7.) Nihakulicwalo, muhupule kuli zalufanga Jehova ki maata afita a butu. Maata a butu, bona buikatazo boluezanga zazi ni zazi kuli lusike lwakena mwa muliko, azwa ku luna. Haiba lueza cwalo, lwakona kukolwa kuli Jehova ukaalaba litapelo zaluna za kukupa maata afita a butu haluatokwa. (1 Makor. 10:13) Kaniti luli, ka tuso ya Jehova lwakona kuitukiseza kusakena mwa muliko.