1-2. (a) Paulusi naali mwa muinelo mañi hanaañolezi Bakreste ba mwa Efese, mi ki kabakalañi hanaa bañolezi? (b) Ki lipuzo mañi zeluka nyakisisa?

 MUAPOSITOLA Paulusi hanaatamezwi mwa ndu mwa Roma, naabata kususueza mizwale ni likaizeli bahae. Naasakoni kubapotela; kacwalo, abañolela mañolo. Leliñwi la mañolo ao, naaliñolezi Bakreste ba mwa Efese ibato ba ka 60 kamba 61 C.E.—Maef. 1:1; 4:1.

² Ibato ba lilimo zelishumi kwamulaho, Paulusi naatandile nako yeñata mwa Efese inzaa kutaza taba yende ni kuluta batu. (Lik. 19:​1, 8-10; 20:​20, 21) Naalata hahulu mizwale bahae mi naabata kubatusa kuli bazwelepili kusepahala ku Jehova. Kono ki kabakalañi hanaañolezi Bakreste babatozizwe ka za lififi ni liseli? Mi ki lika mañi zebakona kuituta Bakreste kaufela kwa litaba zanaañozi? Halunyakisiseñi likalabo za lipuzo zeo.

KUZWA MWA LIFIFI KUYA MWA LISELI

3. Ki manzwi afi a swanisezo anaaitusisize Paulusi hanaañolela Bakreste ba mwa Efese?

³ Paulusi naañolezi Bakreste ba mwa Efese kuli: “Nemuli lififi sapili, kono cwale semuli liseli.” (Maef. 5:8) Paulusi mwa liñolo le naaitusisize lififi ni liseli ka swanisezo kuli ataluse mone bacincelize hahulu Bakreste ba mwa Efese. Halunyakisiseñi libaka Paulusi hanaabulezi kuli Bakreste ba mwa Efese ‘nebali lififi sapili.’

4. Batu ba mwa Efese nebabile mwa lififi ka mukwa ufi?

⁴ Kuba mwa lififi kabakala bulapeli bwa buhata. Pili basika ituta kale niti ni kuba Bakreste, Bakreste ba mwa Efese banaañolezi Paulusi nebalumela litaba zenelutiwa ki bulapeli bwa  buhata mi nebalumela mwa litumelo za mioya. Mwa muleneñi wa Efese nekunani tempele ya Artemisi yenezibahala hahulu, ili yeo batu ba kwamulaho neba iinga kuba yeñwi ya lika ze 7 zemakaza za lifasi. Batu nebayanga kwa tempele yeo kuyo lapela milimu ya maswaniso. Bapangi ba likwala nebafumana masheleñi amañata hahulu ka kupanga tutempele totuswana ni tempele ya Artemisi ni kutulekisa. (Lik. 19:​23-27) Kutuha fo, buñata bwa batu bane bapila mwa muleneñi wa Efese nebaezanga mabibo.—Lik. 19:19.

5. Batu ba mwa Efese hape nebabile mwa lififi ka mukwa ufi?

⁵ Kuba mwa lififi kabakala muzamao omaswe. Batu ba mwa Efese nebazibahala hahulu ka muzamao wa buhule ni wa kusaswabela bufosi. Lipulelo za buhule neliitusiswanga hahulu mwa mabapalelo mane ni fa mikiti ya bulapeli. (Maef. 5:3) Buñata bwa batu mwa muleneñi wo, nebatuhezi ‘kulemuha bumaswe nibobukana,’ mi pulelo yeo haitolokiwa linzwi ka linzwi, ikona kutalusa “kutuhela kuutwa butuku.” (Maef. 4:​17-19) Batu ba mwa Efese pili basika ituta kale likuka za Jehova ka za zelukile ni zesika luka, mazwalo abona naasa basisitangi hane baezanga lika zemaswe mi nebasina taba ni mwanaaikutwela Jehova kabakala likezo zabona. Kacwalo, Paulusi naatalusize batu bao kuli “minahano yabona i mwa lififi mi bakwahule ni bupilo bwa Mulimu.”

6. Ki kabakalañi Paulusi hanaabulezi kuli batu ba mwa Efese ‘nese bali liseli’?

⁶ Kono batu babañwi mwa muleneñi wa Efese, nebasika zwelapili kuba mwa lififi. Paulusi naañozi kuli, nese bali “liseli ka kuswalisana ni Mulena.” (Maef. 5:8) Nese bapila ka kulumelelana ni Linzwi la Mulimu, ili lene liswana sina liseli lene libaetelela. (Samu 119:105) Batu ba mwa Efese bao nebazwile mwa bulapeli bwa buhata mi nebatuhezi muzamao wa buhule. ‘Nebalikanyisize Mulimu’ mi nebaeza mone bakonela kaufela kulapela Jehova ni kumutabisa.—Maef. 5:1.

7. Muinelo waluna uswana cwañi ni one bali ku ona Bakreste babañata ba mwa Efese?

⁷ Ka mukwa oswana, pili lusika ituta kale niti, neluli mwa lififi kabakala kuba mwa  bulapeli bwa buhata ni kuba ni muzamao wa buhule. Babañwi ku luna nebaezanga mikiti ya mazazi a pumulo yene simuluha mwa bulapeli bwa buhata, mi babañwi bona nebapila ka muzamao wa buhule. Kono hane luitutile likuka za Jehova ka za lika zelukile ni zesika luka, neluezize licinceho. Nelukalile kupila ka kulumelelana ni tato yahae. Kabakaleo, luikozi limbuyoti zeñata. (Isa. 48:17) Kono ka nako ya cwale, luzwelapili kutalimana ni miinelo yetaata. Haluswaneli kukutela mwa lififi leluzwile ku lona, kono luswanela kuzwelapili “kuzamaya sina bana ba liseli.” Lukona kueza cwañi cwalo?

MUSIKE MWAKUTELA MWA LIFIFI

8. Ka kuya ka Maefese 5:​3-5, ki lika mañi zene baswanela kuambuka Bakreste ba mwa Efese?

⁸ Mubale Maefese 5:​3-5. Kuli Bakreste ba mwa Efese basike bakutela mwa lififi kabakala muzamao wa buhule, nebatokwa kuzwelapili kuhana kueza lika zesatabisi Jehova. Kueza cwalo nekuama kutuhela muzamao wa buhule ni lipulelo za buhule. Paulusi naahupulisize Bakreste ba mwa Efese kuli nebaswanela kuambuka lika zeo haiba nebabata kuyola “saanda mwa Mubuso wa Kreste ni wa Mulimu.”

9. Ki kabakalañi haluswanela kutokomela hahulu kuli lusike lwaeza nto ifi kamba ifi yekona kulutahiseza kuli luikenye mwa muzamao wa buhule?

⁹ Ni luna luswanela kuzwelapili kuikataza kuli lusike lwakutela kueza “misebezi yesina tuso ya lififi.” ( Maef. 5:11) Lika zeezahezi lizwezipili kubonisa kuli haiba mutu azwelapili kubuha, kuteeleza, kamba kubulela ka za lika zesika kena kamba za buhule, kuka mubela hahulu bunolo kueza sibi. (Gen. 3:6; Jak. 1:​14, 15) Mwa naha yeñwi, Lipaki babañata nebakalile kuikambotanga mwa sikwata sesiñwi sa fa webusaiti ya kulumelana ka yona litaba. Kwa makalelo, buñata bwabona nebaikambotanga ka za lika za kwa moya. Kono hamulaho wa nako bakala kuikambotanga litaba zesatabisi Jehova. Nebakalile kuambolanga hahulu ka za somano. Hasamulaho, buñata bwabona nebabulezi kuli lipulelo zemasila zeo nelitahisize kuli baeze buhule.

10. Satani ulika kulupuma cwañi? (Maefese 5:6)

¹⁰ Batu mwa lifasi la Satani babata kuli lulumele kuli kueza lika zaanga Jehova kuli ki za buhule kamba kuli halisika kena, hakusika fosahala. (2 Pit. 2:19) Taba yeo hai lukomokisi! Kuzwa feela kwamulaho, Diabulosi ulikile kulyanganisa batu kuli bapalelwe kutaluhanya zelukile ku zesika luka. (Isa. 5:20; 2 Makor. 4:4) Ki lona libaka mwa mafilimu amañata, liprogilamu za fa TV, ni fa ma webusaiti hakunani litaba zelwanisana ni likuka za Jehova zelukile! Satani ubata kuli lunahane kuli mikwa yemasila ni muzamao wa buhule, ili zeatile hahulu mwa lifasi kacenu, halisika fosahala kono ki zende mi halikoni kulutahiseza butata.—Mubale Maefese 5:6.

11. Zeneezahezi ku bo Angela, libonisa cwañi butokwa bwa kusebelisa kelezo yende ye kwa Maefese 5:7? (Mubone ni siswaniso.)

¹¹ Satani ubata kuli luswalisane ni batu babakona kulupaleliswa kupila ka likuka za Jehova. Ki lona libaka Paulusi hanaaelelize Bakreste ba mwa Efese kuli: “Musike mwaswalisana ni bona,” fo kikuli, batu babaeza lika zemaswe mwa meeto a Mulimu. (Maef. 5:7) Luswanela kuhupula kuli balikani baluna haki batu feela bolutandanga nako ni bona pata ka pata. Kono bakopanyeleza ni batu boluswalisananga ni bona fa ma webusaiti a kulumelana ka ona litaba, ili butata bone basika kopana ni bona Bakreste ba mwa Efese ba kwamulaho. Kaizeli yabizwa Angela, a ili yapila kwa  Asia, naalemuhile kuli mawebusaiti a kulumelana ka ona litaba akona kukenya mutu mwa butata. Utalusa kuli: “Hanyinyani-hanyinyani nakala kucinca mone ninahanela. Kusika fita nako nakala kuikutwa kuli nekusika fosahala kuba ni balikani bane basakuteki likuka za mwa Bibele. Kwa mafelelezo, nakala kunahana kuli nekusika fosahala kueza lika zesatabisi Jehova.” Kono ka lilato, baana-bahulu batusa bo Angela kueza licinceho. Bo Angela batalusa kuli: “Ka nako ya cwale, niisa hahulu pilu kwa lika za kwa moya kufita kutanda nako yeñata fa ma webusaiti a kulumelana ka ona litaba.”

12. Ki lika mañi zekona kulutusa kuzwelapili kuyemela likuka za Jehova ka za lika zelukile ni zesika luka?

¹² Luswanela kuikataza kuhana mubonelo wa lifasi wa kuli hakusika fosahala kuikenya mwa muzamao wa buhule. Lwaziba kuli mubonelo wo ufosahalile. (Maef. 4:​19, 20) Niteñi, lukaeza hande kuipuza kuli: ‘Kana nabonisanga kuli hanilati kueza siango sesisa swaneli ni batu benibeleka ni bona, benikena ni bona sikolo, kamba batu babañwi babasa kuteki likuka za Jehova zelukile? Kana niyemelanga likuka za Jehova zelukile ka bundume kusina taba kuli batu babañwi bakona kuunga kuli ninani mibonelo yeshutana ni babañwi?’ Sina mokuboniselizwe kwa 2 Timotea 2:​20-22, hape luswanela kuba ni tokomelo haluketa balikani mwa puteho ya Sikreste. Lwaziba kuli batu babañwi habakoni kulutusa kuzwelapili kusebeleza Jehova ka busepahali.

MUZAMAYE “SINA BANA BA LISELI”

13. ‘Kuzwelapili kuzamaya sina bana ba liseli’ kutalusañi? (Maefese 5:​7-9)

¹³ Paulusi naasusuelize Bakreste ba mwa Efese kuli nebaswanela kuzwelapili kuhana kukutela mwa lififi ni kuli nebaswanela kuzwelapili “kuzamaya sina bana ba liseli.” (Mubale Maefese 5:​7-9.) Taba yeo italusañi? Italusa kuli nako kaufela luswanela kueza lika sina Bakreste ba niti. Nto yeñwi yekona kulutusa kueza cwalo, ki kubala ni kuituta Bibele ka tokomelo, hamoho cwalo ni lihatiso zaluna zetomile fa Bibele. Ki kwa butokwa hahulu kulikanyisa mutala wa Jesu Kreste, yena “liseli la lifasi,” ni kuisa pilu kwa lituto zahae.—Joa. 8:12; Liprov. 6:23.

14. Moya okenile ukona kulutusa cwañi?

 ¹⁴ Hape lutokwa kutusiwa ki moya okenile wa Mulimu, kuli luzwelepili kupila “sina bana ba liseli.” Kabakalañi? Kakuli haki nto yebunolo kuzwelapili kuba babakenile mwa lifasi le mokuatile hahulu muzamao wa buhule. (1 Mates. 4:​3-5, 7, 8) Moya okenile wakona kulutusa kusakukuezwa ki minahanelo ya batu ba mwa lifasi le, ili babasaangi lika sina mwaalingela Mulimu. Moya okenile hape wakona kulutusa kuba ni “mufuta kaufela wa bunde ni kuluka.”—Maef. 5:9.

15. Lukona kufumana cwañi moya okenile? (Maefese 5:​19, 20)

¹⁵ Nzila yeñwi yelukona kufumana ka yona moya okenile, ki ka kuukupa. Jesu naabulezi kuli Jehova “ukafa hahulu moya okenile ku babamukupa.” (Luka 11:13) Hape luamuhelanga moya okenile halulumbeka Jehova hamoho kwa mikopano ya Sikreste. (Mubale Maefese 5:​19, 20.) Moya okenile wa Mulimu uka lutusa hahulu kupila ka nzila yetabisa Mulimu.

16. Ki lika mañi zekona kulutusa kueza likatulo zende? (Maefese 5:​10, 17)

¹⁶ Halubata kueza katulo ya butokwa, lutokwa kulemuha “tato ya Jehova” ni kueza ka kulumelelana ni yona. (Mubale Maefese 5:​10, 17.) Halulemuha likuka za mwa Bibele zesebeza mwa muinelo waluna, fo lubonisa kuli lubata kuba ni mubonelo wa Mulimu mwa taba yeo. Mi halusebelisa likuka za Mulimu, lukakona kueza likatulo zende.

17. Lukona kuitusisa cwañi hande nako yaluna? (Maefese 5:​15, 16) (Mubone ni siswaniso.)

¹⁷ Paulusi hape naaelelize Bakreste ba mwa Efese kuli baitusise hande nako yabona. (Mubale Maefese 5:​15, 16.) “Yamaswe,” yena sila saluna Satani, ubata kuli lupatehiswe hahulu ki lika za mwa lifasi le, kuli lupalelwe kufumana nako ya kusebeleza Mulimu. (1 Joa. 5:19) Mukreste ukona kukala kuisa hahulu pilu kwa masheleñi, tuto, kamba mubeleko wahae, kufita kulemuha linzila zekona kumutusa kupeta zeñata mwa sebelezo yahae ku Jehova. Haiba aeza cwalo, ukabonisa  kuli kikale akala kunahana sina batu ba mwa lifasi. Ki niti kuli lika ze halisika fosahala, kono haliswaneli kuba zona za butokwa hahulu mwa bupilo bwaluna. Kuli luzamaye “sina bana ba liseli,” lutokwa ‘kuitusisa hande nako yaluna,’ ili kuisa pilu kwa lika za butokwa hahulu.

18. Ki lika mañi zanaaezize Muzwale Donald kuli aitusise hande nako yahae?

¹⁸ Mulemuhe linzila zekona kumitusa kupeta zeñata mwa sebelezo yamina ku Jehova. Zeo ki zona zanaaezize muzwale yabizwa Donald, yapila kwa South Africa. Utalusa kuli: “Neninyakisisize muinelo waka mi nakupa Jehova kuli anituse kueza zeñata mwa bukombwa. Nenilapezi ku yena kuli anituse kufumana musebezi one uka nitusa kuba ni nako yeñata ya kukutaza. Jehova naanitusize kufumana musebezi oswanela. Mi na ni bo musalaaka lwakena mwa sebelezo ya nako kaufela hamoho.”

19. Ki lika mañi zekona kulutusa kuzwelapili kuzamaya “sina bana ba liseli”?

¹⁹ Bakreste ba mwa Efese balukela kuba bane batusizwe hahulu ki liñolo lanaa bañolezi Paulusi. Mi liñolo leo, lakona kulutusa ni luna. Sina molunyakisiselize, lakona kulutusa kuketa hande lika za kuitabisa ka zona, ni kuketa hande balikani. Lakona kulususueza kuzwelapili kuitutanga Bibele kamita, ilikuli liseli la niti lizwelepili kuluetelela mwa lika kaufela zelueza. Mi libonisa butokwa bwa kuba ni moya okenile, ili okona kulutusa kuba ni tulemeno totunde. Kusebelisa kelezo yanaañozi Paulusi, kwakona kulutusa kueza likatulo zende, ili zezamaelela ni mubonelo wa Jehova. Kueza lika ze, kuka lutusa kuzwelapili kuba mwa liseli, ni kusakutela mwa lififi!